Urografia – co to jest i na czym polega? Wskazania, przeciwwskazania, przebieg badania, cena

Czym jest urografia z kontrastem?

Urografia jest to badanie obrazowe z użyciem promieni rentgenowskich, umożliwiające ocenę czynności nerek, moczowodów oraz pęcherza moczowego. Jego istota polega na podaniu dożylnym środka kontrastowego, który jest następnie wydzielany przez nerki do układu moczowego.

Jest to więc badanie polegające na wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich jamy brzusznej i miednicy, po uprzednim podaniu dożylnym kontrastu. Środki kontrastowe obecnie używane do badań radiologicznych to pochodne kwasu benzoesowego zawierające jod. Dzieli się je na jonowe i niejonowe, te drugie są chętniej stosowane, ponieważ wywierają mniej działań niepożądanych.

Kontrast na zdjęciu urograficznym zostawia bardzo mocny ślad, dlatego jest używany w celu wzmocnienia obrazu. Środek kontrastowy jest specjalnie dobrany, tak, aby był wydzielany przez nerki. Naśladuje wtedy inne związki krwi występujące we krwi.

Przed urografią zawsze należy wykonać zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej, aby uwidocznić ewentualne złogi cieniodajne, które po podaniu kontrastu mogą być już niewidoczne.

Jakie są wskazania do urografii?

Wskazaniami do urografii są:

• wrodzone i nabyte wady układu moczowego,
• podejrzeniu nieprawidłowego kształtu lub położenia nerek, moczowodów, pęcherza,
• ocena czynności wydzielniczej nerek,
• zaburzenia ukrwienia nerek,
• zaburzenia w oddawaniu moczu (bóle jamy brzusznej przy oddawaniu moczu, krwiomocz, skąpomocz, zaleganie moczu),
• urazy w obrębie układu moczowego, miednicy, jamy brzusznej (w przypadku, gdy inne badania są niedostępne),
• monitorowanie postępu leczenia,
• jako badanie pomocnicze, gdy obraz w USG lub tomografii komputerowej jest niejednoznaczny.

Badanie nerki podczas urografii

Badanie urograficzne wykorzystuje fizjologiczną czynność nerek – kontrast znajdujący się w żyłach jest filtrowany przez nerki i wydzielany do moczu, jak większość substancji. Urografię podzielono na dwie fazy.

• I faza – tzw. nefrograficzna ukazuje wypełnienie miąższu nerki kontrastem.
• W II fazie – wydzielniczej dochodzi do zakontraktowania miedniczki nerkowej, moczowodu i pęcherza. Nieprawidłowe pokrycie się kontrastem nerek i pozostałych elementów układu moczowego świadczy o upośledzonym wydzielaniu przez nerki lub innych zaburzeniach.

Wynik urografii może wskazać: brak nerki, wady nerki, upośledzony rozwój, nieprawidłowe położenie – wtedy w obrazie pojawią się ubytki w zakontrastowaniu.

Agenezja to całkowity brak nerki – wtedy w urografii uwidoczni się tylko jedna nerka. Zmniejszona masa nerki, co odwzoruje urografia, występuje w nerce aplastycznej, hipoplastycznej i dysplastycznej, czyli ogólnie w nerkach niedorozwiniętych. W takich przypadkach często obserwuje się kompensacyjny przerost drugiej, zdrowej nerki. Nieprawidłowości w położeniu nerek są wynikiem ich zatrzymania wstępowania na anatomiczne miejsce w życiu płodowym. Taka nerka może być położona w miednicy, w okolicy biodra lub po przeciwnej stronie, w pobliżu zdrowej nerki. Często występują wady moczowodu odchodzącego od nerki ektopowej (czyli położonej poza miejscem naturalnej lokalizacji).

Zarysy nerek prawidłowo powinny być gładkie. Zmiana kształtu nerki na zdjęciu może wskazywać na nerkę podkowiastą, powstałą wskutek połączenia dolnych biegunów obu nerek, nerkę esowatą – kiedy obie nerki ulegają przemieszczeniu i dolny biegun jednej zrasta się z górnym biegunem drugiej, wreszcie na nerkę plackowatą, kiedy obie nerki zrastają w jeden owalny kształt. Nieprawidłowe zarysy nerek występują w przypadku wielotorbielowatości, kiedy liczne torbiele zniekształcają zarysy nerek. Także blizny po zapaleniach, urazach zmieniają kształt nerek.

Urografia i badanie moczowodów

Za pomocą urografii można także zdiagnozować zaburzenia w budowie moczowodów i ich połączenia z nerką. Wykrycie tych wad jest bardzo ważne, gdyż utrudnienia w odpływie moczu powodują wsteczne zarzucanie moczu do nerek i ich marskość. Najczęściej spotykane wady to podmiedniczkowe zwężenie moczowodu (spowodowane pierścieniem włóknistym, nieprawidłowym ułożeniem mięśni lub naczyń), nieprawidłowe ujście moczowodu do pęcherza moczowego, torbiel ujścia moczowodowo-pęcherzowego, moczowód olbrzymi, lub zdwojenie moczowodu.

Urografia pęcherza moczowego i cewki moczowej

Wady pęcherza moczowego również dają charakterystyczne odchylenia od normy w obrazie urograficznym. Pęcherz może być całkowicie lub częściowo zdwojony, może mieć w swoim wnętrzu przegrody lub kształt klepsydry. Uchyłki pęcherza wypełniające się moczem z kontrastem na zdjęciu to owalne lub okrągłe struktury dookoła pęcherza. Powstają przez uwypuklanie się błony śluzowej pęcherza na zewnątrz. Zalegający w nich mocz może być powodem nawracających zapaleń dróg moczowych, sprawiających duże trudności diagnostyczne.

W cewce moczowej występują podobne wady, powodujące zaburzenia w odpływie moczu – zarośnięcie, przetoki, uchyłki, zwężenia i zastawki. Jeżeli cewka moczowa uchodzi w innym miejscu niż zwykle, śledzenie drogi zakontraktowanego moczu pozwoli łatwo zlokalizować ektopowe ujście.

Wykrywanie kamieni moczowych podczas urografii

Złogi w obrębie dróg odprowadzających mocz, czyli kamienie moczowe, mogą zostać wykryte w urografii w przypadku, gdy inne, prostsze metody diagnostyczne zawodzą. Mocz ze środkiem kontrastowym będzie obmywał przeszkody na swojej drodze, co znajdzie swój obraz na zdjęciu czy ekranie. Zastój moczu nad przeszkodą świadczy o całkowitym zablokowaniu przepływu. Przed planowaną operacją urologiczną urografia pomaga w dokładnej lokalizacji kamieni w drogach moczowych.

Wiele procesów patologicznych toczących się w układzie moczowym lub sąsiedztwie może wpływać na kształt tych narządów i odpowiednio ich zakontrastowania. Guzy nowotworowe, torbiele, krwiaki, ropnie, tętniaki aorty brzusznej, powiększona macica lub gruczoł krokowy, uciskając na pęcherz lub moczowody, przemieszczają je i zniekształcają.

Zmiany w urografii pośrednio wykazują także zaburzenia w dopływie i odpływie krwi z nerki – gdy zakontraktowanie nerki nie jest zbyt mocne w określonym przedziale czasowym, możemy podejrzewać chorobę tętnic nerkowych, a opóźniony odpływ – na zakrzep żyły nerkowej. Urografia jest więc wszechstronnym badaniem.

Jak się przygotować do urografii? Jak wygląda badanie?

Do urografii powinno się poczynić przygotowania, w celu uniknięcia działań niepożądanych środka kontrastowego.

Należy poinformować lekarza kierującego na badanie o przyjmowanych lekach. Pacjent musi przyjąć dożylnie (w kroplówce) około 1 litra płynu przed i po badaniu. Na kilkanaście godzin przed urografią należy unikać takich niesteroidowych leków przeciwzapalnych (jak np. ibuprofen), bo powodują one skurcz naczyń nerkowych i mogą fałszować wynik. U osób z niewydolnymi nerkami podaje się także N-acetylocysteinę. Urografię poprzedza się zwykłym badaniem rentgenowskim jamy brzusznej, dla późniejszego porównania i prawidłowej interpretacji samej urografii.

Lekarze zalecają, by przed badaniem urograficznym dostarczyć wynik badania poziomu kreatyniny we krwi. Parametr ten monitoruje pracę nerek. Jest to ważne, ponieważ środki cieniujące są nefrotoksyczne (mogą uszkodzić nerki). Samo badanie nie boli.

Ważna jest także dieta przed urografią. Zaleca się, aby na dwa dni przed podjęciem diagnostyki pacjent stosował dietę lekkostrawną, szczególnie taką, która nie powoduje wzdęć.

Do badania pacjent powinien zgłosić się na czczo. Masy kałowe i gazy jelitowe mogą utrudniać interpretację obrazu, dlatego wskazane jest opróżnienie jelit (konieczne może być zażycie środka przeczyszczającego).

Przed rozpoczęciem właściwego badania wykonuje się przeglądowe zdjęcie jamy brzusznej. Następnie do żyły zakłada się cewnik, przez który podaje się kontrast. W czasie podawania środka kontrastującego pacjent może odczuwać takie nieprzyjemne dolegliwości jak: bóle i zawroty głowy, uderzenia gorąca. Są to normalne objawy podania środka cieniującego, ale należy poinformować o nich personel przeprowadzający badanie. Bardzo rzadko zdarza się reakcja anafilaktyczna. Następnie wykonuje się badanie RTG jamy brzusznej po 5 (7), 10, 20, 30 i 60 minutach. Niekiedy wykonuje się także zdjęcia po 6, 12 i 24 godzinach.

Jak wygląda urografia, jaki jest przebieg?

W początkowej fazie prawidłowej urografii pojawia się tzw. nefrogram, czyli wysycenie miąższu nerek pozwalające na ocenę ich kształtu, wielkości oraz położenia. W przypadku agenezji nerki, czyli braku rozwoju, nie uzyskamy po tej stronie nefrogramu i zacienienia dróg moczowych. Następnie po wydzieleniu kontrastu do kielichów miedniczek i moczowodów, można ocenić, czy nie ma patologii pod postacią ubytków, poszerzenia dróg moczowych oraz wad wrodzonych, np. zdwojenia układu kielichowo-miedniczkowego.

W końcowej fazie badania urograficznego, kiedy zakontrastowany mocz spłynie do pęcherza moczowego, ocenia się kształt pęcherza oraz jego zarysy pod kątem pojemności, uchyłków, ewentualnych zmian guzowatych. Należy pamiętać, że środek kontrastowy może być nefrotoksyczny, zwłaszcza w przypadku pacjentów odwodnionych, z przewlekłą chorobą nerek oraz chorujących na cukrzycę. Dlatego też, w tych przypadkach należy rozważyć korzyści z badania jak i ewentualne powikłania.

Po zakończeniu badania pacjent może wrócić do wykonywania codziennych czynności. Zaleca się przyjmowanie dużej ilości płynów celem oczyszczenia układu moczowego z płynu kontrastującego.

Obecnie, w związku z postępem technologicznym, urografia nie odgrywa już tak znaczącej roli w diagnostyce chorób nerek i jest wypierana przez badanie ultrasonograficzne, tomografię komputerową lub rezonans.

Jakie są przeciwwskazania do urografii?

Przeciwwskazaniami do wykonania badania urograficznego są:

• nadwrażliwość (uczulenie) na środek kontrastowy,
• zaburzenia krzepnięcia,
• inne alergie,
• niewydolność nerek (względne przeciwwskazanie),
• ciąża,
• wole toksyczne,
• szpiczak mnogi,
• ciężkie uszkodzenie wątroby.

Jaka jest cena, gdzie zrobić?

Cena urografii zależy od tego czy badanie wykonywane jest wraz z badaniem i konsultacją lekarską, czy bez niej. Samo badanie wykonane prywatnie to koszt około 100–200 złotych, w przypadku dodatkowej konsultacji lekarskiej, ceny kształtują się w granicach 250–400 złotych.

Na urografię trzeba mieć skierowanie, bez względu na to, czy zostanie wykonana za darmo na NFZ, czy też odpłatnie. Lekarz dopuszczający do tego typu diagnostyki decyduje o tym, czy pacjent może być narażony na promieniowanie RTG i czy może być mu podany środek kontrastujący.

Urografia – wypowiedź eksperta