Badanie dna oka – na czym polega, czy jest bolesne?

Czym jest tylny odcinek oka?

Tylny odcinek oka składa się z ciała szklistego, naczyniówki, siatkówki i twardówki. Twardówka jest to błona, która otacza oko z zewnątrz. Do twardówki przyczepione są mięśnie gałkoruchowe. Przez twardówkę przechodzą naczynia krwionośne odżywiające całą gałkę oczną. Bezpośrednio przed twardówką, w środku oka, naczynia te tworzą sieć naczyń włosowatych – jest to błona naczyniowa. Do naczyniówki przylega siatkówka. Składa się ona z dziesięciu wyspecjalizowanych warstw komórek. Przez skomplikowany system reakcji zachodzących w tych komórkach możliwa jest zamiana bodźca świetlnego w impuls nerwowy, biegnący do mózgu przez nerw wzrokowy. Ciało szkliste nadaje kształt gałce ocznej, stanowi większość masy oka. Jest przejrzyste, w środku ciała szklistego znajdują się kwas hialuronowy, kolagen, glukoza, aminokwasy i wiele innych związków.

Na czym polega badanie dna oka?

Badanie tylnego odcinka oka w praktyce sprowadza się do tzw. badania dna oka. Dno oka to nic innego jak tylna część wnętrza gałki ocznej, stanowi go głównie siatkówka i naczyniówka.

Jednym z najważniejszych elementów do zbadania jest dołek środkowy, który jest centralną częścią plamki. Plamka to miejsce na siatkówce, gdzie komórki nerwowe są najgęściej umieszczone. Gdy oś widzenia łączy się z tym punktem na siatkówce – wiąże się to z najostrzejszym widzeniem.

W środku dołka znajduje się dołeczek, a w nim w oftalmoskopii odblask środkowy. Od dołka środkowego promieniście rozchodzą się naczynia żylne i tętnicze.

Innym bardzo ważnym punktem jest tarcza nerwu wzrokowego, czyli miejsce wyjścia nerwu wzrokowego z gałki ocznej. Położona jest bliżej nosa niż dołek środkowy, i prawidłowo powinna mieć:

• kolor różowy,
• ostre granice,
• być położona w poziomie pozostałych elementów dna oka.

W środku tarczy znajduje się zagłębienie, wytworzone przez naczynia krwionośne. Stosunek średnicy zagłębienia do średnicy całej tarczy powinien być stały i wynosić około 0,3-0,5.

Bardzo ważne w badaniu dna oka jest zobaczenie tętnic i żył – ich przebiegu, grubości. Włókna wzrokowe z plamki biegnące do nerwu wzrokowego to pęczek plamkowo-tarczowy. Zobrazowanie pęczka jest istotne, ponieważ jest to połączenie nerwowe z najważniejszego dla widzenia punktu na siatkówce.

Badanie można przeprowadzić za pomocą kilku różnych przyrządów.

Oftalmoskopia

Najpopularniejszą metodą badanie jest wziernikowanie bezpośrednie za pomocą oftalmoskopu (badanie dna oka to inaczej oftalmoskopia – gr. ophtalmos – gałka oczna). Jest to elektryczny przyrząd, generujący silne punktowe światło, zasilany bateriami, nieco większy od długopisu. Za pomocą tego światła i systemu optycznego możliwe jest zobaczenie siatkówki i naczyniówki oka, z pominięciem wszystkich struktur leżących pomiędzy – rogówki, tęczówki, ciała szklistego. Uzyskiwany obraz jest prosty i powiększony około 15 razy, dlatego możliwe jest dokładne zobaczenie powstałych zmian.

Wziernikowanie pośrednie

Wziernikowanie pośrednie umożliwia powstanie trójwymiarowego obrazu, niemożliwego do uzyskania w badaniu oftalmoskopem. Ten rodzaj badania stosuje się, gdy lekarz znajduje wskazania do bardzo szczegółowego zbadania dna oka. Istnieje kilka metod wziernikowania pośredniego.

• Na początku zazwyczaj wykonywana jest biomikroskopia pośrednia obuoczna z użyciem soczewki Volka. Badanie odbywa się za pomocą lampy szczelinowej (mikroskopu ze szczelinowym źródłem światła) i silnie skupiającej soczewki, umieszczonej przed okiem pacjenta.
• Kolejnym badaniem jest biomikroskopia pośrednia obuoczna z użyciem trójlustra Goldmana. Jest to jeszcze dokładniejszy przyrząd do uzyskania trójwymiarowego i znacznie powiększonego obrazu.
• Trójlustro Goldmana umieszcza się bezpośrednio na rogówce pacjenta. Dzięki systemowi luster możliwe jest obejrzenie całego obwodu siatkówki, nie tylko centrum, co ma miejsce w oftalmoskopii bezpośredniej.
• Badanie wziernikiem Fisona również daje obraz powiększony i trójwymiarowy, ale nie jest używany biomikroskop, czyli lampa szczelinowa. Źródło światła i specjalne są umocowane na aparacie w kształcie kasku umieszczanym na głowie lekarza, a soczewki trzymane przed okiem pacjenta.

Wskazania do badania dna oka

Badanie dna oka wykonuje się rutynowo we wszystkich chorobach gałki ocznej, zwłaszcza tych dotyczących siatkówki, błony naczyniowej, nerwu wzrokowego. Wykonuje się je również:

• w chorobach ogólnoustrojowych takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca naczyń. W badaniu naczynia dna oka reprezentują stan naczyń całego organizmu. Co więcej, na podstawie charakterystycznych cech naczyń w badaniu można wnioskować o stadium i postępie choroby.
• w urazach i guzach mózgowia. Badanie dna oka wykonuje się w celu sprawdzenia, czy nie doszło do obrzęku tarczy nerwu wzrokowego. Świadczy to o zwiększonym ciśnieniu śródczaszkowym, co zmusza do natychmiastowej interwencji odbarczającej.

Badanie wziernikiem Fisona specyficznie stosuje się w odwarstwieniach siatkówki i retinopatii, czyli chorobie siatkówki, wcześniaków.

Jak wygląda badanie dna oka?

By zobaczyć dno oka, należy podać do oka leki, które czasowo rozszerzą źrenicę. Tworzy się w ten sposób okno, przez które można zobaczyć dno oka. Do leków tych należą tropikamid i atropina. Tropikamid działa przez kilkanaście godzin, działanie atropiny może utrzymywać się nawet kilka dni. Z powodu nieostrego widzenia spowodowanego lekami, na badanie lepiej nie przyjeżdżać własnym samochodem. Niemożliwe może być także wykonywanie pracy czy innych czynności wymagających dużej precyzji. Należy wziąć ze sobą okulary przeciwsłoneczne. Zbyt duża ilość światła wpadającego do oka (zablokowana źrenica nie będzie go regulowała) może spowodować uszkodzenia.

Oftalmoskop

Badanie najczęściej przeprowadzane jest metodą wziernikowania bezpośredniego, za pomocą oftalmoskopu. Lekarz trzyma ten wziernik przy swoim oku, przysuwając go jednocześnie możliwie jak najbliżej do oka pacjenta. Lewe oko pacjenta bada swoim lewym okiem i analogicznie prawe – swoim prawym. Podczas badania lekarz przesuwa nieco oftalmoskop, by zobaczyć całe dno oka, gdyż pole widzenia w oftalmoskopie jest ograniczone – wynosi 10º. Badającemu należy zgłosić o istniejącej wadzie refrakcji – włoży on wtedy do wziernika odpowiednie soczewki, by obraz był ostry. Soczewki takie wkłada do oftalmoskopu także w przypadku własnej wady. Badanie każdego oka trwa od kilkudziesięciu sekund (najczęściej) do kilku minut.

Badanie z użyciem soczewki Volka

Badanie z użyciem soczewki Volka odbywa się przed lampą szczelinową, czyli biomikroskopem. Badany kładzie głowę na podpórce i patrzy przed siebie, bardzo ważne, by podczas badania pozostała nieruchomo. Bezpośrednio przed jego oko przykładana jest soczewka skupiająca.

Trójlustro Goldmana

Podobnie wygląda badanie z użyciem trójlustra Goldmana, z tym, że urządzenie to nakładane jest na rogówkę, nie przed oko. Wymaga to znieczulenia miejscowego rogówki, w postaci aplikacji kropli. U dzieci zabieg może odbyć się nawet w znieczuleniu ogólnym.

Wziernik Fisona

Nieco inaczej wygląda badanie przy użyciu wziernika Fisona. Aparaturę lekarz zakłada sobie na głowę, do oka pacjenta zbliża soczewkę, ale stoi w pewnym oddaleniu od leżącego pacjenta, patrząc przez okulary w kasku.

Przeciwwskazania do badania

Przeciwwskazaniem do badania może być brak współpracy pacjenta przy metodach pośrednich, zwłaszcza biomikroskopii pośredniej z użyciem trójlustra Goldmana.

Głównym przeciwwskazaniem do podania leków rozszerzających źrenicę jest jaskra z wąskim kątem przesączania – może wtedy dojść do zamknięcia się tego kąta i ostrego ataku jaskry.

Badanie dna oka – video