Garbniki – czym są i gdzie występują? Właściwości, zastosowanie, garbniki w diecie

Co to są garbniki?

Garbniki (inaczej taniny) to organiczne i nieorganiczne związki występujące naturalnie w produktach roślinnych, o skomplikowanej budowie chemicznej, zaliczane m.in. do polifenoli. Wiążą się trwale z białkami i polisacharydami (np. skrobia, pektyna czy celuloza), a także kwasami nukleinowymi, składnikami mineralnymi oraz alkaloidami.

Wiązania te są nierozpuszczalne w wodzie. Dzięki temu garbniki są wykorzystywane m.in. w procesie, jakim jest garbowanie skóry, łącząc się z białkami i blokując wiązanie wody, a tym samym postępowanie procesów gnilnych.

Rodzaje garbników

Ze względu na swoje właściwości garbniki możemy podzielić na:

• tanoidy (garbniki hydrolizujące) – np. kwas elagowy, kwas galusowy, kwas oligogalusowy,
• garbniki katechinowe (niehydrolizujące) – katechina, epikatechina, flawon-3-ol, leukoantocyjanidyny.

Ze względu na pochodzenie podział garbników wygląda następująco:

• garbniki pochodzenia roślinnego,

• garbniki syntetyczne.

Garbniki roślinne – czym są i gdzie występują?

Garbniki roślinne stanowią w dużej mierze składnik soku komórkowego roślin. Spotkać je można zarówno w korze drzew, ich łodygach, liściach, a nawet korzeniach. Obecne są także w owocach i nasionach, również roślin zielnych.

Zgromadzone w zewnętrznej części roślin garbniki pełnią rolę ochronną, minimalizując ryzyko rozwoju bakterii i grzybów. Stężenie garbników w niedojrzałych owocach zmniejsza się w miarę ich dojrzewania. Ma to na celu ochronę owoców przed zjedzeniem ich przez zwierzęta roślinożerne. Garbniki roślinne biorą także udział w zmianie wybarwienia liści drzew i krzewów w okresie jesiennym.

Niektóre garbniki mogą być wypłukiwane z roślin, przedostając się do wód gruntowych i okolicznych zbiorników wodnych. Wtedy można zauważyć zmianę ich barwy na brązowawą.

Garbniki w diecie

Garbniki pochodzenia roślinnego stanowią nieodłączny element naszej diety. Garbniki roślinne możemy znaleźć m.in. w:

• roślinach strączkowych (czerwona i czarna fasola, soczewica),
• owocach jagodowych (borówki, truskawki, maliny),
• winogronach,
• jabłkach,
• granatach,
• gryce,
• orzechach,
• kakao i gorzkiej czekoladzie,
• kawie,
• herbacie,

• winie (zwłaszcza czerwonym i różowym).

Garbniki są także obecne w różnego rodzaju ziołach, wśród których wymienia się m.in.:

• korę dębową,
• kłącze pięciornika,
• oczar wirginijski,
• liście borówki brusznicy,
• ziele dziurawca,

• czystek.

Jakie działanie mają garbniki?

Jeżeli chodzi o prozdrowotne właściwości, garbniki wykazują między innymi działanie:

• bakteriostatyczne – hamują rozwój bakterii (zwłaszcza Gram-ujemnych);
• ściągające – stymulują aglutynację krwinek czerwonych, a tym samym przyspieszają tworzenie się skrzepów. Wykorzystywane m.in. przy drobnych krwawieniach, odmrożeniach, owrzodzeniach i oparzeniach;
• ochronne – poprzez koagulację białek tworzą na skórze ochronny filtr;
• odtruwające – wiążą między innymi metale ciężkie, takie jak ołów czy żelazo. Pomocne są także przy zatruciach pokarmowych;
• antyoksydacyjne – blokują działanie wolnych rodników;
• przeciwzapalne – wykorzystywane między innymi w stanach zapalnych skóry i błony śluzowej;
• przeciwnowotworowe;
• stymulujące układ odpornościowy – nie tylko wspierają odporność organizmu, ale również łagodzą odczyny alergiczne.

Garbniki – zastosowanie

Ze względu na swoje właściwości garbniki to substancje często wykorzystywane w lecznictwie, branży kosmetycznej i w szeroko pojętym przemyśle.

Garbniki w lecznictwie

Garbniki występują w wielu stosowanych zewnętrznie maściach, żelach czy kremach, które wykazują właściwości przeciwzapalne, zmniejszają uczucie swędzenia i leczą zmiany skórne oraz błony śluzowe jamy ustnej i gardła. Pomocne są także w leczeniu nadmiernej potliwości dłoni oraz stóp, a także w łagodzeniu skutków ukąszenia owadów.

Przyjmowane doustnie, m.in. w formie herbatek do zaparzania czy suplementów diety, wspierają organizm w codziennym funkcjonowaniu, obniżając ciśnienie krwi czy poziom „złego” cholesterolu. Istnieją również preparaty na bazie garbników łagodzące infekcje jelitowe, krwawienia z przewodu pokarmowego, a nawet wspierające leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy.

Garbniki w kosmetyce

Ze względu na swoje właściwości garbniki wykorzystywane są także jako składnik kosmetyków. Zwężają pory i zapobiegają łojotokowi, dlatego chętnie dodaje się je do toników czy kremów pielęgnacyjnych. Ze względu na ich zdolność do zwalczania bakterii, wykorzystuje się je także w produkcji płynów do płukania jamy ustnej. Garbniki spotkać można również w szamponach, zwłaszcza tych które mają za zadanie normalizować pracę gruczołów łojowych skóry i zapobiegać łupieżowi.

Przemysłowe zastosowanie garbników

Jeżeli chodzi o przemysłowe zastosowanie garbników, jest to przede wszystkim udział w procesie garbowania skór zwierzęcych. Oprócz tego znalazły one zastosowanie w produkcji:

• farb antykorozyjnych,
• barwników,
• środków zapobiegających rozwojowi glonów,
• klejów do drewna,
• piwa i soków owocowych,

• wina.

Skutki uboczne stosowania garbników

Jak w przypadku wielu surowców roślinnych, także garbniki przyjmowane w zbyt dużej ilości mogą powodować skutki uboczne. Zwłaszcza spożywanie znacznych ilości garbników niehydrolizujących powoduje odkładanie się w organizmie toksycznych związków chemicznych. Wśród niekorzystnych skutków przyjmowania garbników wymienia się: stany zapalne żołądka, wątroby oraz nerek, a także zaburzone wchłanianie składników odżywczych z pożywienia.