Zapalenie odbytnicy – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Przyczyny zapalenia odbytnicy

Przyczyny zapalenia odbytnicy mogą być podzielone na trzy duże grupy:

• przyczyny infekcyjne – zarówno infekcje bakteryjne (zakażenie Chlamydia trachomatis, krętkiem kiły lub dwoinką rzeżączki), grzybicze (drożdżaki z rodzaju Candida), jak i wirusowe (głównie wirusy opryszczki pospolitej);
• nieswoiste choroby zapalne jelit (najczęściej wrzodziejące zapalenie jelita grubego, rzadziej choroba Leśniowskiego-Crohna);
• przyczyny jatrogenne, czyli spowodowane działaniami lekarskimi (po leczeniu antybiotykami lub radioterapii nowotworów zlokalizowanych w obrębie miednicy, np. raka prostaty).

Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?

Objawy zapalenia odbytnicy

Zapalenie odbytnicy daje niecharakterystyczne objawy, które dotyczą większości chorób dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Należą do nich:

• krew w stolcu,
• ropny lub śluzowy wyciek z odbytu,
• bolesne lub niebolesne parcie na stolec,
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• bóle okolicy odbytu.

Objawy mogą się utrzymywać od jakiegoś czasu, powoli narastając (choroba przewlekła) lub wystąpić nagle, np. w postaci krwotoku (choroba ostra).

Predyspozycje do zapalenia odbytnicy

Do wystąpienia zapalenia odbytnicy, poza głównym czynnikiem sprawczym, predysponuje szereg stanów osłabiających śluzówkę odbytnicy. Są nimi:

• nadużywanie środków przeczyszczających, w szczególności silnych (np. bisakodylu, który podrażnia ściany jelit),
• przewlekłe zaparcia prowadzące do mikrourazów,
• bierne stosunki seksualne analne,
• urazy śluzówki odbytu,
• alergie pokarmowe,
• pierwotne i wtórne niedobory odporności (np. zakażenie wirusem HIV),
• rak odbytnicy lub kanału odbytu,
• stosowanie leków doodbytniczych w nadmiarze (głównie czopków).

Diagnostyka zapalenia odbytnicy

Podczas zbierania wywiadu wskazana jest ścisła współpraca pomiędzy lekarzem i chorym. Lekarz może pytać między innymi o:

• zachowania seksualne (przebyte stosunki analne bierne w ostatnim czasie, stan zdrowia partnera seksualnego, ryzykowne zachowania seksualne, seks bez prezerwatywy z nieznanym partnerem),
• stosowane leki, w tym antybiotyki,
• dietę i stosowanie środków przeczyszczających,
• przebyte choroby i sposoby ich leczenia,
• infekcje (w tym status HIV).

Nieodzowną częścią oceny stanu pacjenta jest badanie per rectum (przez odbyt), które, w przypadku zapalenia odbytnicy, może być nieprzyjemne i bolesne – lekarz musi jednak wykluczyć inne stany, które mogą powodować objawy podobne do proctitis, takie jak występowanie polipowatej masy w odbytnicy (co może wskazywać na raka).

Rozpoznanie zapalenia odbytnicy stawia się na podstawie badania rektoskopowego kanału odbytu i odbytnicy. Gdy z wywiadu nasuwa się podejrzenie tła infekcyjnego, dodatkowo pobierany jest materiał na wymaz (hodowlę drobnoustrojów). Zmiany sugerujące nieswoiste zapalenie jelita wymagają poszerzenia diagnostyki o pełne badanie jelita grubego (kolonoskopię) i pobranie wycinków do badania. Dodatni wynik w kierunku infekcji wymaga wykonania testu na obecność wirusa HIV oraz konsultację lekarską partnera seksualnego pacjenta.

Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?

Leczenie zapalenia odbytu

Leczenie zapalenia odbytu jest ukierunkowane na przyczynę choroby. Lekarz może zalecić modyfikację nawyków higienicznych oraz dietetycznych o:

• szczególną dbałość o higienę okolic odbytu – dokładne mycie wodą z nieuczulającymi środkami higienicznymi (np. płynami do higieny intymnej dla kobiet lub mężczyzn),
• podmywanie okolic odbytu (poprzez specjalną deskę, bidet lub w wannie) zamiast podcierania papierem toaletowym po defekacji,
• spożywanie dużej ilości płynów (wody mineralnej niegazowanej),
• spożywanie pokarmów bogatych w błonnik pokarmowy.

Celem leczenia zapalenia odbytnicy powinna być likwidacja przyczyny lub łagodzenie objawów. Polega ono na stosowaniu:

• antybiotykoterapii – w przypadku infekcji bakteryjnej,
• leków przeciwgrzybiczych lub przeciwwirusowych – w przypadku stwierdzenia odpowiadających im infekcji,
• niesterydowych leków przeciwzapalnych pod kontrolą lekarza,
• innego leczenia objawowego (np. wlewek, czopków) – wyłącznie po zaleceniu ich przez lekarza,
• leczenia na nieswoiste choroby zapalne jelit (np. sulfasalazyny) – w przypadku ich stwierdzenia.

Zapobieganie zapaleniu odbytnicy

U osoby, u której wystąpiło zapalenie odbytnicy, istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia tego stanu po raz kolejny. W celu zapobieżenia nawrotowi zaleca się:

• modyfikację nawyków żywieniowych (więcej błonnika, minimum 2–3 litry niegazowanej wody mineralnej dziennie, unikanie produktów, na które się jest uczulonym),
• zmianę zachowań seksualnych (stały partner seksualny lub stosowanie prezerwatyw),
• unikanie stosowania środków przeczyszczających (do stosunkowo bezpiecznych zalicza się makrogole),
• zachęcenie swojego partnera seksualnego do diagnostyki pod kątem czynnika sprawczego zapalenia odbytnicy (jeżeli była nim wcześniej infekcja).

W przypadku podejrzenia nawrotu zapalenia odbytnicy należy udać się do lekarza i nie próbować samodzielnego leczenia.

Zapalenie odbytnicy a radioterapia

Zapalenie odbytnicy wywołane radioterapią jest szczególnym rodzajem zapalenia odbytnicy, z uwagi na genezę choroby oraz wyjątkowo trudne leczenie. Występować może po napromienieniu nowotworów:

• odbytnicy,
• esicy,
• odbytu,
• szyjki macicy,
• trzonu macicy,
• prostaty,
• pęcherza moczowego,
• jąder.

Jest przewlekłą chorobą błony śluzowej odbytnicy, spowodowaną działaniem promieniowania jonizującego i upośledzeniem możliwości naprawy powstałych uszkodzeń. Często zmiany zapalne są minimalne lub nie występują.

Leczenie zapalenia odbytnicy wywołanego radioterapią jest uciążliwe, a choroba często nie ustępuje. Możliwe do stosowania metody obejmują:

• wlewki ze sterydami (np. hydrokortyzonem w dawce 100 mg dwa razy dziennie),
• wlewki ze sukralfatem (środkiem ochronnym dla śluzówek przewodu pokarmowego),
• wlewki zawierające kwasy tłuszczowe o krótkim łańcuchu,
• endoskopową koagulację (przyżeganie) laserem argonowym,
• krioablację miejsc zmienionych chorobowo,
• ostrzyknięcia formaliną.

Czytaj również: Krioablacja – wskazania do zabiegu, przebieg, powikłania, skuteczność