Zapalenie odbytu – objawy, badania i leczenie

Czym jest zapalenie odbytu?

Zapalenie odbytu, czyli końcowego odcinka przewodu pokarmowego, wchodzi w skład zapalenia odbytnicy (proctitis). Proces zapalny obejmuje błonę śluzową jelita. Ta choroba odbytu może wystąpić w każdej grupie wiekowej, u przedstawicieli obojga płci, jednak najbardziej narażeni na zachorowanie są mężczyźni w trzeciej i czwartej dekadzie życia.

Objawy zapalenia odbytu są niespecyficzne, dlatego istotna jest dokładna diagnostyka: badanie podmiotowe, badanie przedmiotowe z badaniem per rectum oraz badania dodatkowe (głównie wymaz z odbytu i rektoskopia).

Jakie są przyczyny zapalenia odbytu?

Wśród przyczyn zapaleń odbytu wymienia się:

• czynniki infekcyjne – dwoinka rzężączki, krętek kiły, Chlamydia , wirusy (np. wirus opryszczki), grzyby (głównie Candida); zakażenie przenosi się najczęściej w trakcie stosunku płciowego (zwykle seksu analnego);
• nieswoiste zapalenia jelit – wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna;
• czynniki jatrogenne – jako powikłanie leczenia, np. radioterapii (m.in. stosowanej w leczeniu raka prostaty, raka jelita grubego), antybiotykoterapii, stosowania środków przeczyszczających, długotrwałego stosowania leków w formie doodbytniczej;
• czynniki alergiczne (np. uczulenie na środki higieniczne);
• czynniki niedokrwienne – niedokrwienie jelit wskutek zmian miażdżycowych, zatorów itp.

Rozwojowi choroby sprzyjają czynniki mechaniczne, np. podrażnienia odbytu przez stosowanie czopków, przez stosunki analne, a także mikrourazy powstające w przebiegu zaparć.

Zapalenie odbytu – objawy

Wśród objawów zapalenia odbytu wyróżniamy:

• ból odbytu – często silny, dokuczliwy, wręcz uniemożliwiający choremu siedzenie,
• świąd odbytu,
• obecność nieprawidłowego wycieku z odbytu (śluzowego, ropnego lub krwistego),
• obecność krwi w stolcu,
• uczucie częstego parcia na stolec bez oddawania stolca (uczucie to bywa bolesne),
• uczucie niepełnego wypróżnienia.

Objawy te są bardzo niespecyficzne – pojawiają się także w przebiegu innych chorób, włącznie z rakiem odbytu, dlatego konieczna jest konsultacja lekarska i wykonanie zaleconej diagnostyki.

Zdarza się jednak również, że zapalenie odbytu przebiega bezobjawowo.

Jak wygląda diagnostyka zapalenia odbytu?

Jakie badania trzeba wykonać przy zapalenie odbytu? Podstawą diagnostyki jest dobrze zebrany wywiad (w trakcie badania przedmiotowego padną m.in. pytania o objawy, czas ich rozpoczęcia, dynamikę, nasilenie, o choroby przewlekłe i przebyte, stosowane leczenie, dietę, zachowania seksualne). Kolejnym etapem diagnostyki jest badanie przedmiotowe, którego nieodzownym elementem w tym przypadku jest badanie proktokologiczne per rectum.

Następnie diagnostykę pogłębia się o dodatkowe badania, takie jak:

• wymaz z odbytu,
• rektoskopia z pobraniem materiału do badania histopatologicznego (badanie endoskopowe odbytnicy) – badanie decydujące o rozpoznaniu (charakterystyczny jest wygląd błony śluzowej odbytu, która jest zaczerwieniona, widoczna bywa także treść ropna, a w badaniu mikroskopowym – ropa oraz bakterie),
• kolonoskopia – przy podejrzeniu nieswoistego zapalenia jelit.

W przypadku rozpoznania zapalenia odbytu na tle infekcyjnym, na konsultację lekarską powinien zgłosić się także partner seksualny (lub partnerzy) chorego.

Jak leczy się zapalenie odbytu?

Leczenie zapalenia odbytu obejmuje:

• leczenie przyczynowe – stosowanie antybiotyków, leków przeciwwirusowych lub przeciwgrzybiczych w przypadku podłoża infekcyjnego choroby (dobór leku zależny od czynnika etiologicznego), eliminacja pozostałych przyczyn choroby, a w przypadku stwierdzenia nieswoistego zapalenia jelit – specjalistyczne leczenie choroby podstawowej;
• właściwą pielęgnację odbytu – choremu zaleca się dokładne mycie odbytu wodą, używanie hipoalergicznych środków higienicznych, dokładne wysuszenie odbytu po myciu, unikanie podrażniania odbytu papierem toaletowym (w miarę możliwości powinno się podmywać zamiast używać papieru, ewentualnie używać delikatnego papieru), codzienne nasiadówki w ciepłej wodzie;
• zwalczanie zaparć, które nasilają objawy – poprzez odpowiednią dietę, spożywanie optymalnej objętości płynów i aktywność fizyczną, a w razie nieskuteczności – poprzez leczenie farmakologiczne (najlepiej doustne, nie w formie czopków);
• zwalczanie objawów – w przypadku silnego bólu odbytu stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz leczenie miejscowe (maści z substancjami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi), ból zmniejszają także nasiadówki w ciepłej wodzie;
• stosowanie wlewek z hydrokortyzonem oraz z sukralfatem działającym ochronnie na błonę śluzową – leczenie to jest stosowane przede wszystkim w postaci jatrogennej choroby – związanej z radioterapią;
• leczenie laserowe, krioablację bądź nastrzykiwanie formaliną.

Dodatkowo, konieczne jest unikanie wszelkich czynników podrażniających odbyt (rezygnacja ze stosunków analnych, ze stosowania leków doodbytniczych itd.) oraz ryzykownych zachowań seksualnych (takich jak częsta zmiana partnerów seksualnych). Zapalenie odbytu jest chorobą, która lubi nawracać, dlatego zalecenie to powinno obowiązywać nie tylko w trakcie leczenia, ale również i po nim.

Czytaj również: Krioablacja – wskazania do zabiegu, przebieg, powikłania, skuteczność