Zawał płuca – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Czym jest zatorowość płucna?

Zatorowość płucna (eng. Pulmonary Embolism, PE) będąca bezpośrednią przyczyną zawału płuca polega na zwężeniu lub zamknięciu tętnicy płucnej przez materiał zatorowy. Zazwyczaj będzie nim skrzeplina, która odrywa się od ściany naczynia krwionośnego. Rzadziej materiałem zatorowym będzie tkanka lub materiał innego rodzaju, np.:

• elementy szpiku kostnego;
• tłuszcz;
• komórki nowotworowe;
• płyn owodniowy;
• powietrze.

Zazwyczaj materiał zakrzepowy pochodzi z rejonu kończyn dolnych, rzadziej z obszaru kończyn górnych lub z prawego przedsionka albo komory serca. Zator tętnicy płucnej jest jednym ze stanów kardiologicznych, które bezpośrednio zagrażają życiu pacjenta. Dane sprzed kilku lat wskazują też, że stan zatoru tętnicy płucnej był jedną z głównych przyczyn śmiertelności, zachorowalności i hospitalizacji w Europie.

Przyczyny zatorowości płucnej

Czynniki ryzyka zatorowości płucnej określa się według punktowej skali Wellsa lub zmodyfikowanej skali genewskiej i można określić je jako małe, pośrednie lub duże. Do głównych czynników predysponujących pacjenta do zatorowości płucnej zalicza się:

• uraz (zwłaszcza w obrębie kończyn dolnych);
• operacje dużych stawów – biodrowego lub kolanowego;
• urazy rdzenia kręgowego.

Wśród innych czynników zwiększających ryzyko wystąpienia PE wymienia się m.in. nowotwory i związane z nimi chemioterapie, zaburzenia krzepliwości krwi (tzw. trombofilie, czyli nadkrzepliwości), niewydolność serca, ale też hormonalną terapię zastępczą czy antykoncepcję doustną.

Jeśli dojdzie do zatoru tętnicy płucnej przepływ krwi w danym naczyniu krwionośnym staje się ograniczony. Kiedy stan ten utrzymuje się przez dłuższy czas lub krew zawierająca życiodajny tlen przestaje w ogóle dopływać do płuc, można mówić o tzw. zawale płuca. Jest on najcięższym powikłaniem zatoru tętnicy płucnej. Według dostępnych danych do zawału płuca najczęściej dochodzi w wyniku zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych . Do zawału płuca dochodzi u około 20% pacjentów z zatorowością płucną. Ma to związek z dobrym unaczynieniem płuc przez gałęzie tętnic oskrzelowych oraz tętnicę płucną.

Czynniki ryzyka przy zawale płuca

Zator w tętnicy płucnej występuje częściej u pacjentów wyeksponowanych na czynniki ryzyka takie, jak:

• otyłość;
• palenie tytoniu;
• ciąża;
• współwystępujące choroby kardiologiczne;
• żylaki kończyn dolnych.

Część przypadków zatorowości płucnej jest uwarunkowana genetycznie.

Jak objawia się zawał płuca?

Podobnie jak zawał serca, również zawał płuca u poszczególnych pacjentów może przebiegać z odmienną dynamiką. Wiele zależy od tego, czy zatkaniu uległo małe, obwodowe naczynie krwionośne czy duża tętnica oraz jak szybko dochodzi do ograniczenia przepływu krwi. Typowe objawy zawału płuca obejmują:

• przyspieszony rytm serca;
• przyspieszony oddech;
• suchy kaszel;
• krwioplucie;
• uczucie narastającego niepokoju;
• uciskający ból w klatce piersiowej;
• zasinienie ciała;
• gorączka.

W niektórych przypadkach – kiedy zator pojawił się w kilku miejscach jednocześnie – u pacjentów pojawia się wstrząs wynikający z nagłego niedotlenienia komórek wielu organów jednocześnie. Zawał płuca może być pojedynczy albo obejmować serię epizodów niedotlenienia. Z reguły obejmuje jedno płuco, ale możliwe jest niedotlenienie obu płuc. Skutkiem niedotlenienia jest martwica tkanki płucnej. Niedotlenione części płuca nigdy nie będą już sprawne.

Diagnostyka zawału płuca

Diagnostyka zatorowości wymaga przeprowadzenia szeregu specjalistycznych badań. Kluczowe znaczenie ma badanie krzepliwości krwi i określenie poziomu D-dimerów , czyli produktów rozpadu skrzepliny. Ich obecność świadczy o zatorowości naczyń krwionośnych. Badania laboratoryjne obejmują również peptydy natriuretyczne BNP/NT-proBNP. To biomarkery powszechnie wykorzystywane w ocenie chorób układu sercowo-naczyniowego, ale także zatorowości płucnej.

W wykryciu zakrzepicy żył głębokich pomaga USG naczyń kończyn dolnych. Użyteczne będzie też echo serca, które pomoże wyeliminować problemy kardiologiczne.

W diagnostyce zatorowości płucnej ważna jest diagnostyka obrazowa. RTG klatki piersiowej jest najbardziej ogólny. Aby określić stopień niedotlenienia płuc potrzebna jest tomografia komputerowa z podaniem środka cieniującego oraz scyntygrafia perfuzyjno-wentylacyjna.

Ograniczenia w natlenowaniu można wykryć także za pomocą pulsoksymetru. U osoby zdrowej nasycenie krwi tlenem powinno wahać się między 95 a 97%. Wyniki niższe niż 90% uznaje się za alarmujące.

Leczenie zawału płuca

Pacjentom z zatorowością płucną podaje się przede wszystkim leki przeciwzakrzepowe. W początkowej fazie terapii jest to heparyna podawana iniekcyjnie, a po kilkunastu dniach – leki przeciwzakrzepowe w formie doustnej, których zadaniem jest udrożnienie naczyń płucnych.

Pacjenci w ciężkim stanie zdrowia, u których zatorowość płucna postępuje, powinni być hospitalizowani i leczeni z wykorzystaniem tlenoterapii lub z użyciem respiratora. Obecność zatoru odpornego na działanie heparyny może uzasadniać wdrożenie leczenia przy użyciu trombolityku wprowadzonego bezpośrednio do tętnicy płucnej, w skrajnych przypadkach zaś, leczenia chirurgicznego.

Jak zapobiec zawałowi płuca?

Żeby ograniczyć ryzyko zawału płuca i opanować zatorowość płucną należy wprowadzić szereg drobnych zmian w codziennym życiu.

Przede wszystkim warto zadbać o regularny ruch. Wysiłek fizyczny sprzyja dotlenieniu organizmu, co ogranicza ryzyko pojawienia się skrzepów krwi w obrębie naczyń płucnych. Ważniejsza niż intensywność treningów jest ich regularność. Badania potwierdzają, że długotrwałe unieruchomienie sprzyja pojawianiu się skrzeplin.

Należy też pamiętać o zdrowym odżywianiu oraz rezygnacji z używek, zwłaszcza papierosów. Dietetycy potwierdzają, że obecnie dietą, która najlepiej sprawdza się w przypadku ryzyka choroby zakrzepowej powinna zawierać odpowiednio duże ilości kwasów tłuszczowych nienasyconych omega-3, błonnika pokarmowego oraz produkty bogate w witaminę C i E, które stanowią silne przeciwutleniacze. Ważne jest nawodnienie, ponieważ niedobór płynów przyczynia się do wzrostu hematokrytu, co może prowadzić do rozwoju zakrzepicy i powstania zatoru.

Osoby u których występują czynniki ryzyka rozwoju zatorowości powinny regularnie przeprowadzać badania krwi oraz diagnostykę obrazową. Wczesne wykrycie nieprawidłowości w tętnicach płucnych pozwala szybko wdrożyć leczenie.