Zespół POTS – co to jest, jak się objawia, jak leczyć?

Definicja zespołu POTS

Zespół POTS to skrót od angielskiej nazwy Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome. Każde z tych słów kluczowych dostarcza nam ważnych informacji na temat charakterystyki tego schorzenia:

• Postural Orthostatic odnosi się do zmiany pozycji ciała na stojącą;

• Tachycardia wskazuje na przyśpieszoną akcję serca;

• Syndrome oznacza zestaw objawów, występujących wspólnie.

W praktyce, zespół posturalnej tachykardii ortostatycznej to stan, w którym dochodzi do znaczącego wzrostu częstotliwości rytmu serca podczas przejścia z pozycji leżącej do stojącej. Reakcja ta jest nieproporcjonalna do standardowej odpowiedzi fizjologicznej organizmu, co może skutkować różnymi, często uciążliwymi objawami.

Etiologia i patogeneza

Zespół POTS wiąże się z nieprawidłowym funkcjonowaniem autonomicznego układu nerwowego, który nadzoruje kluczowe funkcje organizmu niezależne od naszej świadomej kontroli takie jak tętno czy ciśnienie krwi.

Co się dzieje w przypadku POTS?

W zdrowym organizmie spoczynkowe tętno wynosi zwykle od 70 do 80 uderzeń na minutę. Po zmianie pozycji do pionowej, tętno zazwyczaj wzrasta fizjologicznie o 10-15 uderzeń na minutę, a następnie stabilizuje się.

W przypadku osób z zespołem POTS reakcja autonomicznego układu nerwowego jest opóźniona lub nieadekwatna. U pacjentów obserwujemy znaczący wzrost tętna w momencie zmiany pozycji – nawet o 30 do 50 uderzeń na minutę lub więcej. Tak gwałtowna zmiana może skutkować objawami takimi jak zawroty głowy, osłabienie, a w skrajnych przypadkach nawet omdleniem.

Potencjalne przyczyny POTS

U wielu pacjentów cierpiących na POTS dokładna przyczyna ich schorzenia pozostaje niewyjaśniona. Jednakże, pewne czynniki i stany zdrowotne mogą przyczyniać się do jego rozwoju.

Niektórzy pacjenci doświadczają pierwszych objawów POTS po infekcji wirusowej. Ponadto, istnieją dowody wskazujące na genetyczne predyspozycje do POTS, chociaż odpowiedzialne za to geny nie zostały jeszcze dokładnie określone.

Zespół POTS jako częste powikłanie COVID-19

W trakcie trwania pandemii zaobserwowano wzrost liczby pacjentów prezentujących objawy związane z długotrwałym COVID, często określanego mianem long COVID . Symptomy takie jak przewlekłe zmęczenie, niewyraźne widzenie czy kołatania serca są zaskakująco zbliżone do tych, które występują u pacjentów z zespołem POTS.

Wielu badaczy zwraca uwagę na możliwe powiązanie między zakażeniem SARS-CoV-2, a występowaniem POTS. Choć precyzyjne mechanizmy tej korelacji nie są w pełni zidentyfikowane, istnieje hipoteza, że COVID-19 może prowadzić do trwałych zmian w autonomicznym układzie nerwowym, co skutkuje objawami charakterystycznymi dla POTS.

Objawy POTS

Zespół posturalnej tachykardii ortostatycznej charakteryzuje się różnorodnością objawów, które mogą różnić się w zależności od pacjenta

Objawy pojawiające się podczas stania:

• kołatanie serca i przyspieszone tętno;
• zawroty głowy;
• omdlenia;
• ból w klatce piersiowej;
• duszności;
• potliwość.

Objawy niezwiązane z pozycją ciała:

• dolegliwości żołądkowo-jelitowe tj. nudności, biegunka, zaparcia, wzdęcia, ból brzucha czy wymioty. Często są mylone z zespołem jelita drażliwego;
• zaburzenia widzenia – rozmycie czy ograniczenie pola widzenia;
• POTS feet – dotyczy zasinienia rąk i stóp, co obserwuje się u około połowy pacjentów.

Objawy ogólne:

• zmęczenie;
• „mgła mózgowa” – problemy z koncentracją, myśleniem czy komunikacją;
• bóle głowy – 30% pacjentów z POTS doświadcza zawrotów głowy związanych z postawą, co może wynikać z niedostatecznego dopływu krwi do mózgu;
• nietolerancja wysiłku;
• zaburzenia snu – w tym trudności z zasypianiem czy częste budzenie się w nocy.

Rozpoznanie POTS

Kryteria diagnostyczne POTS:

• utrzymujący się wzrost częstości rytmu serca o więcej niż 30 uderzeń na minutę w ciągu 10 minut od przyjęcia pozycji stojącej;
• nasilenie objawów w pozycji stojącej, a ich zmniejszenie w pozycji leżącej;
• objawy POTS występują głównie w pozycji pionowej i utrzymują się co najmniej przez 3 miesiące;
• wykluczenie innych potencjalnych przyczyn (np. obecność aktywnego krwawienia, odwodnienia, nadczynności tarczycy lub wpływu niektórych leków).

Badania diagnostyczne:

• elektrokardiografia (EKG): W celu wykluczenia chorób serca mogących powodować objawy podobne do POTS;
• echokardiografia: W celu oceny struktury serca;
• pomiar ciśnienia: Pomiar tętna i ciśnienia krwi po odpoczynku w pozycji leżącej, a następnie natychmiast po staniu oraz po 2, 5 i 10 minutach;
• test pochyleniowy: Monitorowanie ciśnienia krwi i tętna podczas przechylania pacjenta pod kątem 60-70 stopni;
• 24-godzinny Holter EKG : W celu oceny rytmu serca przez całą dobę;
• badania krwi: Do wykluczenia innych stanów, takich jak zaburzenia funkcji nerek, niedokrwistość, zaburzenia tarczycy, cukrzyca, niedobór witaminy D, celiakia czy inne;
• analiza moczu

Leczenie POTS

Leczenie zespołu POTS skupia się głównie na łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia pacjentów. Aktualne dane wskazują, że pomimo braku uniwersalnego leczenia, istnieją pewne ogólne wytyczne i podejścia, które mogą zmniejszać uciążliwość objawów.

Podstawowe zalecenia dotyczące stylu życia:

• zwiększone spożycie wody i soli;
• poprawa jakości snu;
• ograniczenie kofeiny i alkoholu;
• powolne wstawanie z łóżka;
• unikanie długich i gorących kąpieli w pozycji stojącej;
• regularna aktywność fizyczna;
• stosowanie pończoch uciskowych;
• uniesienie głowy powyżej serca podczas snu.

Leczenie farmakologiczne:

Choć nie ma obecnie leku dedykowanego specjalnie dla POTS, po dokładnym wywiadzie i przeprowadzeniu badań, lekarze mogą zalecić stosowanie jednego z poniższych leków:

• beta-blokery: W celu zmniejszenia częstości skurczów serca;
• midodryna: Zwęża naczynia krwionośne i zwiększa ciśnienie tętnicze;
• fludrokortyzon: Zwiększa wchłanianie sodu w kanalikach nerkowych;

• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI): Grupa leków wpływających na funkcjonowanie układu nerwowego.