Zakrzepica żył kończyn dolnych – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania zakrzepicy nóg

Zakrzepica żył kończyn dolnych, czyli zakrzep w nodze

Zakrzepica żył głębokich nóg to stan, w którym rozwija się zakrzep w świetle naczynia żylnego, które znajduje się pod powięzią głęboką. Zmiany chorobowe dotyczą więc żył głębokich – stąd pełna nazwa zakrzepica żył głębokich.

Skrzepy w nodze tworzą się najczęściej w żyłach głębokich kończyn dolnych, ale rzadziej również w żyłach kończyny górnej. Zakrzepicę innych żył niż żyły kończyn określa się jako oddzielne jednostki chorobowe.

Dlaczego zakrzepica żył w nogach jest groźna? Może prowadzić do groźnych następstw w postaci żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Fragment zakrzepu może oderwać się i wraz z krwią dostać się przez prawy przedsionek, a następnie prawą komorę serca do krążenia płucnego, powodując zatorowość płucną – powikłanie potencjalnie śmiertelne.

Niezwykle ważna jest odpowiednia profilaktyka u chorych wysokiego ryzyka wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej oraz odpowiednie leczenie.

Zakrzepica kończyn dolnych – jakie są przyczyny?

Każdego roku zakrzepica żył głębokich (tromboza) diagnozowana jest w Polsce u ponad 50 tysięcy osób. Szacuje się, że ponad połowa z nich zagrożona jest wystąpieniem zatorowości płucnej. Około 70 proc. przypadków dotyczy osób w wieku powyżej 60 lat.

Choroba coraz częściej rozwija się także u młodszych pacjentów, zwłaszcza kobiet. Czynnikiem, który odgrywa duże znaczenie w powstawaniu zakrzepicy żylnej są żylaki kończyn dolnych.

Wśród innych należy wymienić: stosowanie antykoncepcji hormonalnej, palenie tytoniu, otyłość, choroby nerek, ciąża i połóg, stwierdzone stany nadkrzepliwości, tzw. gęsta krew. Wszystkie wymienione czynniki sprzyjają zlepianiu się trombocytów i powstawaniu zakrzepicy.

Bardzo duże ryzyko rozwoju zakrzepicy żylnej nóg niesie długotrwałe unieruchomienie kończyny – po przebytym urazie, złamaniu, w czasie długotrwałej podróży (np. samolotem) lub towarzyszy chorobom neurologicznym (np. niedowładom).

Jakie są przyczyny zakrzepicy żył kończyn dolnych? Istnieją 3 czynniki prowadzące do powstania zatoru żyły. Jest to tak zwana Triada Virchowa: zwolnienie przepływu krwi – dzieje się tak np. wskutek ucisku lub unieruchomienia, przewaga czynników prozakrzepowych we krwi – np. trombofilie, nadpłytkowość, zmiany w śródbłonku naczynia – uszkodzenie jego ściany, które sprzyja gromadzeniu się płytek krwi i tworzeniu zakrzepu w nogach.

Zakrzepica żylna – objawy zakrzepicy w nogach

Pierwszym objawem zakrzepicy może być ból nóg (najczęściej ból łydki), zwłaszcza podczas chodzenia (chromanie przestankowe) oraz obrzęk. Opuchlizna jednej kończyny zazwyczaj jest związany z zakrzepicą, choć należy pamiętać, że również obrzęk obustronny może się z nią wiązać; czasem nie jest duży, występuje niewielka różnica (powyżej 2 cm) w obwodzie kończyn.

Objawem zakrzepicy żył kończyn dolnych będzie również tkliwość i dolegliwości bólowe w nodze. Pojawia się ponadto objaw Homansa – ból łydki podczas biernego grzbietowego zginania stopy.

Zakrzepica żył manifestuje się również nadmiernym uciepleniem kończyny, a także poszerzeniem i zapaleniem żył powierzchownych (takie jak w przypadku żylaków kończyn dolnych). Nieswoistym objawem zakrzepicy kończyn dolnych u pacjenta może być stan podgorączkowy lub gorączka.

Leki na zakrzepy nóg stosowane w leczeniu przeciwkrzepliwym

Leczenie zakrzepicy żylnej, która daje objawy i tej bezobjawowej niczym się różni. Nie wszyscy chorzy z zakrzepicą żylną wymagają hospitalizacji. Większość może być leczona ambulatoryjnie.

Podstawowe leczenie zakrzepicy żylnej to leczenie przeciwkrzepliwe. Najczęściej stosuje się heparynę drobnocząsteczkową (lek na rozrzedzenie krwi) w postaci zastrzyków w dawce odpowiednio dobranej do masy ciała, większej niż dawka profilaktyczna (przyjmowana np. po operacji). Jest to lek wygodny w stosowaniu, jeśli chodzi o dawkowanie, dostępność i kontrolę leczenia.

Heparyna niefrakcjonowania wymaga ścisłej kontroli podawania (leczenie jest szpitalne), jednak w niektórych przypadkach, takich jak znaczna niewydolność nerek czy ryzyko powikłań krwotocznych, jest preferowana.

W przypadku leczenia doustnymi lekami przeciwkrzepliwymi (acenokumarol, warfaryna), przez pierwsze dni leczenia należy je przyjmować łącznie z heparyną, a następnie oznaczać wskaźnik INR we krwi (powinien oscylować między 2 a 3 – wówczas lek działa).

Jeżeli chodzi o zakrzepicę żył głębokich, dieta nie pozostaje bez znaczenia, ponieważ przyjmowany pokarm ma duży wpływ na wchłanianie leku. Należy dokładnie stosować się do zaleceń lekarza, co można jeść, a co eliminować z codziennego jadłospisu oraz regularnie – według zaleceń – pobierać krew na badanie wskaźnika INR.

Na rynku istnieją także doustne leki działające jak heparyna (rywaroksaban), wygodniejsze w stosowaniu, w przypadku których, tak jak przy leczeniu heparynami drobnocząsteczkowymi, nie ma potrzeby kontrolowania wskaźnika INR.

Zakrzepica żył kończyn dolnych – leczenie

Leczenie zakrzepicy kończyn dolnych stopniowanym uciskiem ma równie duże znaczenie. Bandaż elastyczny lub pończocha/rajstopa uciskowa (z co najmniej drugim stopniem ucisku) powinna być noszona przez cały dzień w ciągu aktywności. Można w wybranych przypadkach, np. z dużym obrzękiem, zastosować specjalne urządzenie powodujące przerywany ucisk pneumatyczny na kończynę.

Ważne jest wczesne uruchomienie chorego. Jedynie na początku leczenia zaleca się leżenie z uniesioną kończyną. Gdy tylko zmniejsza się bolesność i obrzęk kończyny, chory powinien zacząć chodzić, po założeniu wyrobu uciskowego.

U chorych, u których stosowanie leków przeciwkrzepliwych jest bezwzględnie przeciwwskazane lub nieskuteczne, rozważa się umieszczenie specjalnego filtru w żyle głównej dolnej, który ma zapobiec przedostaniu się oderwanego fragmentu zakrzepu do serca i dalej do tętnicy płucnej.

Leczenie długoterminowe trwa 3 miesiące. Jedynie w wybranych przypadkach (np. u chorych z nowotworem złośliwym) leczenie przeciwkrzepliwe stosuje się przez dłuższy okres czasu. Po leczeniu takim pacjent powinien przejść cykl badań, w tym kontrolę ultrasonograficzną. Odpowiednie leczenie jest niezwykle ważne, gdyż pozwala ono uniknąć powikłań, a także nawrotu zakrzepicy żył głębokich.

Zatorowość płucna to powikłanie zakrzepicy kończyn dolnych

Rzadko zdarza się, że zakrzep w nodze całkowicie się rozpuszcza. W większości przypadków powoduje on włóknienie wewnątrz naczynia, czego następstwem może być niewydolność żylna i tzw. zespół pozakrzepowy.

Najgroźniejszym powikłaniem zakrzepicy nogi jest zatorowość płucna, która w wielu przypadkach kończy się nagłą śmiercią. Oderwany skrzep wędruje wraz z krwią i powoduje niedrożność tętnicy płucnej.

Podstawą rozpoznania zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych jest badanie USG z opcją dopplerowską. Jednym z podstawowych badań jest standardowe USG z tzw. próbami uciskowymi. Oznaczanie we krwi dimeru D jest testem, który może wykluczyć zakrzepicę, jeśli nie jest on podwyższony, natomiast nie potwierdza jej w 100 proc. (może być podwyższony w wielu jednostkach chorobowych).