Zespół pozakrzepowy – przyczyny, objawy, badania, leczenie, zapobieganie powikłaniom

Zespół pozakrzepowy – przyczyny i czynniki ryzyka

Zespół pozakrzepowy (PTS, post-thrombotic syndrome) jest powikłaniem zakrzepicy żył głębokich, chociaż także inne zaburzenia krążenia krwi w obrębie żył głębokich kończyn dolnych (wywołane przez zakrzep, uszkodzenie śródbłonka, jak i niewydolność zastawek żylnych) mogą prowadzić do rozwoju schorzenia.

Przyczyny zespołu pozakrzepowego

Najczęściej pierwotnie dochodzi jednak do rozwoju zakrzepowego zapalenia żył głębokich, które może także rozwijać się w obrębie żył powierzchownych, gdzie przybiera postać popularnych żylaków nóg. Oba stany mogą stać się przyczyną wystąpienia zespołu pozakrzepowego, aczkolwiek drugi z nich stanowi etiologię niezwykle rzadką.

Po okresie ostrym choroby zwykle dochodzi do rekanalizacji, czyli udrożnienia objętych zakrzepem naczyń żylnych. Proces ten wiąże się z trwałym uszkodzeniem zastawek i stopniowo narastającą niewydolnością krążenia żylnego. Im choroba trwa dłużej, tym zmiany są bardziej zaawansowane. Czasem niewydolność krążenia rozwija się bez uprzedniego epizodu zapalenia żył.

Ryzyko rozwoju zespołu pozakrzepowego – u kogo?

Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej należą: wiek powyżej 40. roku życia, zwolniony przepływ krwi w obrębie naczyń krwionośnych, stany wzmożonej krzepliwości krwi, w tym trombofilie wrodzone lub nabyte, długotrwałe unieruchomienie, w tym także długotrwała podróż (zwłaszcza samolotem), przebyta zakrzepica żylna i obecność żylaków, rozległy uraz, oparzenie, operacja, zaawansowany nowotwór lub leczenie chemio- i radioterapią, zaburzenia krążenia i zawał serca w wywiadzie, ciąża i okres połogu (zwłaszcza powikłane), niewydolność nerek, stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych oraz hormonalnej terapii zastępczej, palenie papierosów.

Zespół pozakrzepowy – objawy

Wśród objawów zakrzepowgo zapalenie żył głębokich wymienia się opuchliznę nogi (najczęściej całej). Pojawia się ból kończyny dolnej, a skóra na nodze staje się zaczerwieniona i ocieplona. Lekarz stwierdza wyraźniejszy zarys naczyń na nodze. Pacjenci skarżą się na uczucie ciężkości kończyn dolnych, pojawiają się skurcze łydek, skóra na nogach może swędzieć. Ból występujący w trakcie chodzenia to chromanie żylne. Dolegliwości bólowe pojawiają się nagle.

Objawy zespołu pozakrzepowego mają mniejsze nasilenie podczas odpoczynku. Mogą nasilać się z kolei podczas przyjmowania pozycji stojącej lub spacerowania. W niektórych przypadkach mamy do czynienia ze zmianami troficznymi podudzi, np. owrzodzeniami żylnymi. Niekiedy pojawiają się żylaki na nogach.

Przewlekła niewydolność żylna wiąże się ze stałym uczuciem ociężałych kończyn, obrzękiem, nietolerancją wysiłku fizycznego, zmianami zanikowymi w obrębie skóry i tkanki podskórnej, a także z owrzodzeniami. W postaci zaawansowanej choroba może doprowadzić do kalectwa, a pacjent staje się całkowicie niezdolny do poruszania się o własnych siłach.

Zespół zakrzepowy – badania, rozpoznanie

W przypadku opisywanego schorzenia istotny jest czas, po którym wystąpiły objawy. Aby postawić rozpoznanie zespołu pozakrzepowego, symptomy muszą pojawić się po co najmniej 3 miesiącach od epizodu zakrzepicy żył. Lekarz przeprowadza badanie fizykalne oraz zbiera wywiad od pacjenta. Czasem zaleca się przeprowadzenie badań krwi, co pomaga ustalić, czy przyczyną objawów nie są inne jednostki chorobowe, np. cukrzyca.

Lekarz ma do dyspozycji również specjalne skale ułatwiające rozpoznanie zespołu zakrzepowego. Zaburzenia krążenia krwi mogą być widoczne w badaniach obrazowych (metoda Dopplera). Dzięki nim staje się możliwe zlokalizowanie zakrzepu w świetle naczynia.

Zespół pozakrzepowy – leczenie

Do podstawowych zaleceń w przebiegu choroby zakrzepowej należy: redukcja masy ciała, unikanie ciepła i stanów odwodnienia, częsty odpoczynek z uniesionymi nogami (elewacja kończyn, tzw. ułożeniowe leczenie zespołu pozakrzepowego) oraz rzucenie palenia.

Ćwiczenia na lepsze krążenie w nogach i leczenie uciskowe

Ważna staje się także fizjoterapia. Pacjent powinien wykonywać ćwiczenia poprawiające krążenie w nogach. Nie można zapomnieć o leczeniu uciskowym, czyli kompresjoterapii (opaski i specjalne pończochy).

Zespół pozakrzepowy – leki

W razie wystąpienia dolegliwości lekarz zleca leki flebotropowe poprawiające mikrokrążenie, zapobiegające powstaniu zakrzepów w żyłach, zwiększające napięcie ściany naczyń oraz zmniejszające uciążliwe dolegliwości. Do tej grupy leków należą między innymi pochodne flawonów, saponiny i inne wyciągi roślinne oraz substancje syntetyczne, takie jak dobesylan wapnia czy tribenozyd.

W przypadku stanów zapalnych konieczne jest stosowanie leków na krążenie o działaniu przeciwzapalnym, a w razie wysokiego ryzyka rozwoju zakrzepicy żył głębokich stosuje się heparynę. Lek ten jest zalecany po przeanalizowaniu potencjalnych przeciwwskazań. Głównym zagrożeniem związanym ze stosowaniem heparyny jest bowiem wystąpienie wtórnego krwawienia.

Bezwzględne przeciwwskazania do stosowania tego leku poprawiającego krążenie to: rozległy uraz, skaza krwotoczna, czynne źródło krwawienia (np. żylak lub wrzód żołądka) przebyty udar mózgu. W razie nasilonych obrzęków stosuje się także leki moczopędne.

Operacyjne leczenie zespołu pozakrzepowego

Leczenie chirurgiczne polega na wykonaniu operacji usunięcia żylaków, a także zaopatrywaniu owrzodzeń żylnych.

Zespół pozakrzepowy – zapobieganie powikłaniom

Ryzyko powikłań zespołu zakrzepowego można zmniejszyć na wiele sposobów. Należy unikać czynników ryzyka wymienionych wyżej, zwłaszcza takich, na które mamy bezpośredni wpływ: palenia papierosów, stosowania antykoncepcji, otyłości.

W razie długotrwałego unieruchomienia podczas podróży należy: wystrzegać się odwodnienia, wykonywać chociaż minimalne ruchy nóg lub napinać mięśnie, a także stosować podkolanówki uciskowe, ewentualnie profilaktyczną dawkę heparyny. Nie wolno zapominać o regularnej elewacji kończyn.

Pacjenci po operacjach lub urazach powinni jak najszybciej powracać do aktywności ruchowej, stosować ćwiczenia bierne w łóżku lub chociaż częste zmiany pozycji ciała.
Nieodłącznym elementem leczenia zespołu zakrzepowego powinna być także terapia uciskowa, współcześnie oferowane są m.in. specjalne podkolanówki, pończochy i rajstopy o zróżnicowanym stopniu ucisku, dostosowanym do indywidualnych potrzeb pacjenta.