Niedokrwistość z niedoboru żelaza – przyczyny, objawy, leczenie

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – przyczyny

Szacuje się, że problem niedoboru żelaza dotyczy 10% kobiet i 4% mężczyzn. Problem częściej dotyczy kobiet, gdyż tracą one pewną ilość żelaza podczas miesiączek. Wyróżniamy cztery główne grupy przyczyn, które mogą doprowadzić do niedoboru żelaza w organizmie, a tym samym do niedokrwistości z niedoboru żelaza. Są to:

• utrata krwi,
• zwiększone zapotrzebowanie,
• upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego,
• niedobór w diecie (np. u wegetarian).

Utrata krwi jest główną przyczyną niedoboru żelaza. U kobiet do utraty krwi często dochodzi poprzez drogi rodne, w wyniku obfitych miesiączek, endometriozy, krwawień pomenopauzalnych czy mięśniaków macicy. Bardzo często zdarzają się krwawienia z przewodu pokarmowego, zarówno z jego górnego, jak i dolnego odcinka. Do najczęstszych przyczyn krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego należą:

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy;
• gastropatia krwotoczna;
• żylaki przełyku i wpustu żołądka, najczęściej towarzyszące marskości wątroby;
• choroba refluksowa przełyku i towarzyszące jej owrzodzenia;
• zespół Mallory’ego i Weissa – uszkodzenie wpustu żołądka w następstwie gwałtownych wymiotów;
• nowotwory przełyku i żołądka.

Z kolei w dolnym odcinku przewodu pokarmowego krwawienia są najczęściej spowodowane przez:

• żylaki odbytu (jest to najczęstsza przyczyna, niezależnie od wieku pacjenta);
• przyjmowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) lub doustnych preparatów potasu;
• infekcyjne choroby jelit, wywołane np. przez bakterię Salmonella;
• polipy oraz stany po ich usunięciu;
• uchyłki jelita grubego oraz niedokrwienie jelita (u osób po 50 roku życia);
• nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego), infekcyjne zapalenia jelita grubego, guzki krwawnicze, owrzodzenia odbytnicy, szczeliny odbytu – u osób w wieku 40–50 lat;
• nowotwory jelita grubego.

Zobacz też: Guzek w odbycie – co może oznaczać?

Ponadto do utraty krwi może dochodzić poprzez drogi oddechowe (krwioplucie, np. przy gruźlicy), nerki (bardzo rzadko, np. przy infekcji), u dawców krwi oraz w wyniku urazu – zarówno wypadku, jak i planowej operacji.

Jakie jest zapotrzebowanie na żelazo?

U mężczyzn i kobiet po menopauzie dobowe zapotrzebowanie na żelazo wynosi 1 mg. Z kolei u kobiet miesiączkujących zapotrzebowanie to wynosi 2mg/dobę, a podczas ciąży i karmienia piersią – 3mg/dobę. W przypadku niedoboru żelaza w ciąży, może dojść do porodu przedwczesnego lub urodzenia noworodka o niskiej masie ciała. Dlatego kobiety w ciąży powinny od początku jej rozpoznania przyjmować prewencyjnie żelazo w dawce 30mg/dobę, a jeżeli stwierdzi się u nich niedobór – 150–200mg/dobę. Podczas karmienia piersią konieczne jest przyjmowanie 100 mg/dobę. Zapotrzebowanie na żelazo jest również większe u wcześniaków, noworodków karmionych sztucznie, podczas okresu dojrzewania oraz podczas uzupełniania niedoboru witaminy B₁₂.

Czytaj również: Niska hemoglobina – przyczyny

Żelazo wchłania się w dwunastnicy i początkowym odcinku jelita cienkiego (jelicie czczym). Aby przejść do formy kationu żelazawego, czyli Fe²⁺, potrzebne jest kwaśne środowisko, jakie zapewnia sok żołądkowy. Dlatego też operacje takie jak wycięcie żołądka czy części jelita zaburzają wchłanianie żelaza.

Również celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna i zmniejszenie kwaśności soku żołądkowego obniżają wchłanianie żelaza. Stopień wchłaniania żelaza zależy również od naszej diety. Kiedy spożywamy za mało białek, za dużo fosforanów, szczawianów, fitynianów i herbaty, żelazo nie wchłania się prawidłowo.

Przeczytaj również: Skurcze stóp – przyczyny, leczenie, ćwiczenia

Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza

Jeżeli niedokrwistość z niedoboru żelaza jest łagodna, pacjent może nie odczuwać żadnych niepokojących objawów. Kiedy jednak stopień niedoboru żelaza pogłębia się, obserwujemy dwie grupy objawów: ogólne objawy niedokrwistości oraz objawy niedoboru żelaza związane z innymi układami niż układ krwiotwórczy. Do ogólnych objawów niedokrwistości z niedoboru żelaza zaliczamy:

• osłabienie, silne zmęczenie;
• duszność, ból w klatce piersiowej, przyspieszone bicie serca (tachykardia) – spowodowane koniecznością zwiększenia pracy serca, aby dostarczyć prawidłową ilość tlenu do tkanek;
• bladość;
• zawroty głowy;
• zimne stopy i dłonie.

Objawy niedoboru żelaza są następujące:

• mrowienie i kurcze w kończynach dolnych, które nasilają się w spoczynku (tzw. zespół niespokojnych nóg);
• częste infekcje – oprócz liczby krwinek czerwonych u 10% osób brakuje również krwinek białych, odpowiedzialnych za prawidłową funkcję układu odpornościowego;
• spadek apetytu u dorosłych, także brak apetytu u dzieci;
• łamliwe, cienkie włosy o rozdwojonych końcówkach, łatwo wypadają;
• sucha skóra;
• suchość w ustach;
• ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka;
• podłużnie prążkowane, kruche, blade paznokcie.

Przeczytaj też: Co oznacza wysoki poziom hemoglobiny?

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – diagnostyka

Podstawowe badania to morfologia krwi obwodowej oraz badania dotyczące gospodarki żelazowej. W morfologii stwierdza się obniżenie stężenia hemoglobiny we krwi, z towarzyszącym zazwyczaj spadkiem ilości krwinek czerwonych i hematokrytu (objętości zajmowanej we krwi przez krwinki czerwone). Oglądając krwinki czerwone pod mikroskopem, widać, iż są one małe, blade, o różnych kształtach i wielkości, czasami w kształcie elipsy lub cygara. Czasami obserwuje się obniżoną ilość krwinek białych oraz zwiększoną ilość płytek krwi.

Oceniając gospodarkę żelazową zwraca się uwagę na stężenie ferrytyny w surowicy – jest to białko mówiące nam o zasobach żelaza w ustroju. W niedokrwistości z niedoboru żelaza jego stężenie jest obniżone. Ocenia się również poziom wysycenia transferyny (białka transportującego żelazo we krwi) – jest obniżony, za to zwiększa się całkowita zdolność wiązania żelaza (ang. total iron binding capacity, TIBC). Stężenie żelaza w surowicy spada jedynie przy znacznym jego niedoborze.

Z badań pomocniczych, w celu wykluczenia krwawienia z przewodu pokarmowego, może zostać wykonane badanie na obecność krwi utajonej w stolcu, gastroskopia oraz kolonoskopia. Badanie szpiku kostnego nie jest konieczne do ustalenia rozpoznania.

Czytaj również: Niedokrwienie kończyn dolnych – przyczyny, objawy, leczenie niedokrwienia nóg

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – leczenie i zapobieganie

W przypadku zauważenia u siebie objawów przypominających niedokrwistość z niedoboru żelaza, należy udać się do lekarza rodzinnego. Nie powinno się ustalać diagnozy i leczyć na własną rękę, ponieważ można przedawkować preparaty żelaza, co może skutkować uszkodzeniem wątroby. Leczenie jest prowadzone za pomocą doustnych preparatów żelaza, które za wyjątkiem wodorotlenku żelaza trzeba przyjmować na czczo.

Nie należy spożywać preparatów żelaza razem z lekami alkalizującymi i tetracyklinami. W przypadku konieczności brania obu rodzajów leków, żelazo należy przyjąć 2 godziny przed powyższymi lekami, lub 4 godziny po nich. Podczas leczenia niedoboru żelaza, należy przyjmować witaminę C. Ilość krwinek czerwonych zaczyna rosnąć już po tygodniu terapii, a po trzech tygodniach stężenie hemoglobiny może być wyższe już o 2g/dl. Mimo to, leczenie prawdopodobnie trzeba będzie kontynuować przez kolejne 4-6 miesięcy, aby uzupełnić braki w organizmie. Z objawów niepożądanych najczęstsze są bóle brzucha, biegunki i nudności. Czasami zdarzają się bóle głowy. Preparaty żelaza podawane doustnie powodują ciemne zabarwienie stolca, co nie jest nieprawidłowością.

Jeżeli niedobór żelaza jest bardzo znaczny, może zajść konieczność podania żelaza dożylnie lub domięśniowo. Jest to również konieczne przy zaburzeniach wchłaniania i nietolerancji preparatów doustnych. Przy podawaniu dożylnym możliwe są skutki niepożądane, takie jak: ból stawów, głowy, ból i obrzęk w miejscu wkłucia, nudności, metaliczny smak w ustach, uczucie gorąca lub gorączka, omdlenie, wstrząs anafilaktyczny. Z kolei przy podawaniu domięśniowym możliwe jest przebarwienie skóry, długotrwały ból po wstrzyknięciu, martwica mięśnia w miejscu wstrzyknięcia.

Aby uniknąć niedokrwistości z niedoboru żelaza, należy spożywać produkty bogate w żelazo: rośliny strączkowe (groszek, fasolę), szpinak, sałatę, wątróbkę, owoce morza, mięso wołowe, drób, jagnięcinę, suszone owoce (morele, rodzynki), płatki śniadaniowe, chleb i makarony wzbogacone w żelazo. Ponadto zaleca się spożywanie produktów bogatych w witaminę C, aby ułatwić wchłanianie żelaza: soki cytrusowe, brokuły, melony, kiwi, grejpfruty, pomarańcze, truskawki, mandarynki, pomidory.