Muchomor sromotnikowy – jak wygląda, właściwości, objawy zatrucia

Jak rozpoznać muchomora sromotnikowego?

Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides), inaczej muchomor zielonawy, potocznie zwany sromotnikiem, należy do najsilniej trujących grzybów w polskich lasach. Muchomor sromotnikowy rośnie w lasach liściastych i mieszanych. Można go tam spotkać od lipca do połowy października. Spożycie zaledwie 50 g owocnika tego muchomora wystarczy, aby uśmiercić dorosłego człowieka! Toksyny w nim zawarte wywołują niebezpieczne dla życia uszkodzenia narządów miąższowych, do których należą m.in. wątroba, nerki oraz trzustka.

Muchomor zielonawy, jak wszystkie inne muchomory oraz niewielka część grzybów jadalnych, należy do grzybów o strukturze blaszkowej, których zbieranie jest zarezerwowane wyłącznie dla doświadczonych grzybiarzy. Muchomor sromotnikowy oraz jego silnie trujące odmiany, w postaci muchomora jadowitego i muchomora wiosennego, są najczęściej mylone z jadalnymi grzybami, takimi jak gołąbek zielonawy, gąska zielonka, dziko rosnąca pieczarka oraz kania.

Jak wygląda muchomor sromotnikowy? W wyglądzie Amanita phalloides wyróżnia się zanurzoną w ziemi grzybnią, wystającego ponad nią trzonu osadzonego w pochwie oraz znajdującego się na nim kapelusza. Kapelusz muchomora sromotnikowego ma barwę zielonkawo-oliwkową, a od spodu zdobią go białe blaszki. Dwie ostatnie części grzyba tworzą owocnik.

Przeczytaj też: Kiedy wykonuje się płukanie żołądka?

Wykształconego muchomora sromotnikowego charakteryzuje:

• biały, długi, dość smukły trzon z zygzakowatym deseniem o barwie seledynowej, osiągający wysokość od 8 do nawet 15 cm i szerokość około 2 cm, od góry z przyrośniętym i zwisającym pierścieniem, a od dołu umocowany w odstającej pochwie;
• nieprzylegające do trzonu białe blaszki, o szerokości od 8 do 12 mm, umiejscowione na spodzie kapelusza;
• zielonkawo-oliwkowy kapelusz o średnicy od 6 do 12 cm. Młody okaz jest dzwonowato-wypukły, a wraz z dojrzewaniem grzyba coraz bardziej się spłaszcza.

Należy podkreślić, że powyższe cechy są możliwe do rozpoznania wyłącznie u starszych okazów, w pełni wykształconych muchomorów. Z tego względu nie wolno zbierać młodych okazów grzybów blaszkowych. W celu ułatwienia rozpoznania grzybów powinno się je przynosić do domu razem z trzonami.

Trującego muchomora sromotnikowego można rozpoznać również poprzez poddanie go procesowi suszenia. W jego trakcie traci on przyjemny, słodkawy zapach, który zamienia się w nieprzyjemny odór, porównywany do moczu kotów.

Wbrew powszechnie powielanym mitom, nie tylko grzyby o czerwonym zabarwieniu kapelusza są trujące! Najbardziej niebezpieczne są właśnie grzyby o niepozornym kolorze kapelusza, ponieważ łatwo je pomylić z grzybami jadalnymi. Złota zasada grzybobrania głosi, że w przypadku nawet najmniejszej wątpliwości co do danego grzyba, nie należy go zbierać!

Właściwości i mechanizm działania muchomora sromotnikowego

Muchomor sromotnikowy jest grzybem, którego trucizna zawiera aż trzy grupy substancji trujących. Toksyny muchomora to: amanitotoksyny (amatoksyny), fallotoksyny, a także wirotoksyny. Najbardziej niebezpieczna dla człowieka jest ich pierwsza grupa, ze względu na niezwykle silne działanie oraz odporność zarówno na obróbkę termiczną, działalność kwasów żołądkowych i enzymów trawiennych. Najbardziej niebezpieczną substancją toksyczną zawartą w muchomorze jest α-amanityna, działająca hamująco na tworzenie się białek enzymatycznych oraz strukturalnych w komórkach organizmu. Konsekwencją jest niszczenie organów oraz większa produkcja wolnych rodników tlenowych.

Za śmiertelną dawkę trucizny zawartej w muchomorze sromotnikowym uważa się 1 mg na kilogram masy ciała dorosłego człowieka. Dzieci są bardziej wrażliwe na działanie trucizny, jednak konkretna, letalna dawka nie jest znana.

Czytaj również: Zatrucie grzybami – objawy i leczenie

Dlaczego muchomor sromotnikowy jest tak silnie trujący?

Zwielokrotnione i wydłużone destrukcyjne działanie polipeptydów amatoksyn jest konsekwencją ich połączenia się z białkami osocza oraz dostania się do cyklu krążenia wątrobowo-jelitowego. Skutkiem jest szybkie niszczenie i martwica komórek wątroby oraz nerek. Niepowstrzymane amanitotoksyny zajmują także komórki krwi, mózgu oraz jąder.

Liczne zgony spowodowane zatruciem muchomorem sromotnikowym mają swoje przyczyny w:

• opóźnionym wykryciu przyczyny zatrucia przy jednoczesnej, ciągłej destrukcyjnej działalności toksyn w organizmie;
• szybkim niszczeniu organów wewnętrznych przez amanitotoksyny;
• małej dostępności do transplantacji wątroby, która bywa konieczna do ratowania życia.

Ponadto zatrucie muchomorem sromotnikowym obejmuje zwykle całą rodzinę, co utrudnia leczenie ze względu na niewielką, bo osiągalną jedynie w kilku specjalistycznych placówkach medycznych, dostępność do sprzętów do dializ osoczowych — MARS.

Po ilu godzinach od spożycia toksyny z trującego grzyba dochodzi do zatrucia?

Muchomor sromotnikowy wywołuje widoczne objawy zatrucia po upływie pewnego czasu, zwanego okresem utajenia, różniącego się w zależności od dawki, wieku i stanu zdrowia oraz typu potrawy, w której znalazły się grzyby. Zatrucie muchomorem daje o sobie znać po 6 do 48 godzin od spożycia grzyba. Najczęściej wskazuje się czas 12 godzin.

Jakie są objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym?

Niebezpieczeństwo zgonu po zjedzeniu potrawy z muchomora wzrasta wraz z czasem działania toksyn w organizmie. W razie choćby najmniejszego podejrzenia zatrucia należy natychmiast udać się do lekarza. Zatrucie jest zdradliwe, ponieważ po 24-48 godzinach od pojawienia się poniższych objawów, mogą one czasowo ustać. Jednak po upływie kolejnej 1 do 2 dób objawy wracają i stan zdrowia mocno się pogarsza.

Do objawów zatrucia muchomorem zielonawym należą:

• złe samopoczucie, osłabienie i nudności;
• silne bóle brzucha, głowy oraz mięśni dystalnych części ciała;
• gwałtowne i nawracające wymioty;
• bardzo częste wodniste biegunki o wyjątkowo nieprzyjemnym zapachu;
• objawy odwodnienia, do których należą: sinica, silne pragnienie i wyziębienie kończyn;
• skurcze mięśni łydek;
• rzadkie oddawanie moczu lub bezmocz;
• utrata sił;
• uwrażliwienie nadbrzusza na dotyk;
• powiększenie się wątroby;
• spadek ciśnienia tętniczego krwi;
• gorączka, która może świadczyć o jednoczesnym zakażeniu bakteryjnym;
• w późniejszym czasie, w którym śmiertelność jest już bardzo wysoka, czyli około 3 do 5 doby od zatrucia, mogą wystąpić: zaburzenia świadomości, krzyki mózgowe, śpiączka wątrobowa, zaburzenia w procesach oddychania, termoregulacji oraz krążenia, a także krwotoki z przewodu pokarmowego i niewydolność wielonarządowa.

Leczenie zatruć grzybami

Zatrucia grzybami są trudne w leczeniu ze względu na późne zgłaszanie się pacjentów do lekarza. Do tej pory nie wynaleziono w pełni skutecznego antidotum na truciznę muchomorów sromotnikowych.

Postępowanie terapeutyczne różni się w zależności od stadium zaawansowania zatrucia. Wspólną procedurą dla wszystkich przypadków jest zebranie wywiadu oraz wykonanie badań mykologicznych oddawanych przez pacjenta płynów, w tym stolca i wymiocin oraz badań laboratoryjnych. Konieczne jest także sprowokowanie wymiotów oraz wypłukanie treści żołądkowej. Chorym należy także podawać duże dawki węgla aktywowanego i stale odsysać treść pochodzącą z dwunastnicy. U pacjentów bez niewydolności krążenia i nerek można także sztucznie wywoływać diurezę, czyli wydalanie moczu.

Czytaj również: Wilcza jagoda – objawy zatrucia, właściwości, zastosowanie

Głównym celem działań medycznych jest powstrzymanie niszczącego działania trucizny, które prowadzi do niewydolności wielonarządowej. Kolejno, za pomocą substancji farmakologicznych, w tym antybiotyków (najczęściej penicyliny G) oraz pozaustrojowych metod oczyszcza się z trucizn przewód pokarmowy, krew i tkanki. Następnie uzupełnia się niedobory wodno-elektrolitowe. Końcowym etapem terapii ciężkich przypadków jest leczenie różnych stopni niewydolności wątroby lub w razie konieczności jej przeszczep.