Czarnuszka – nasiona i napar – właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania i przepisy

Co to jest czarnuszka?

Czarnuszka siewna od ponad 2000 lat wykorzystywana jest do celów leczniczych. Naturalnie występuje w rejonach Morza Śródziemnego, lecz aktualnie uprawiana jest w wielu krajach, w tym także w Polsce. Pod nazwą czarnuszka (Nigella L.) kryje się 20 gatunków tej rośliny, jednak najbardziej popularna jest czarnuszka siewna (Nigella sativa L.). Jej nasiona mają ostry, korzenny smak i charakterystyczny zapach.

Czarnuszka znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym oraz kosmetycznym, a jej właściwości lecznicze były doceniane już w starożytnym Egipcie. Wzmianki o niej można znaleźć w Starym Testamencie, w zapiskach z czasów Hipokratesa i Galena, jak również w notatkach duchownych. Nasiona oraz olej z czarnuszki wykorzystywano głównie w chorobach układu oddechowego, przy problemach z żołądkiem i wątrobą, przy obniżonej odporności i złym samopoczuciu. Leczono w ten sposób astmę, kaszel, zapalenie oskrzeli, bóle reumatyczne, brak apetytu, mdłości czy niestrawność.

Skład chemiczny czarnuszki uzależniony jest od jej pochodzenia i żyzności gleby. Główny składnik nasion to tłuszcze – większość z nich to niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) z grupy omega-6 oraz omega-3. Są one szczególnie ważne, gdyż organizm nie potrafi sam ich wytworzyć i muszą być dostarczane z pożywieniem. W nasionach obecne są również węglowodany, białka, witaminy i składniki mineralne.

Czarnuszka – właściwości

Czarnuszka uznawana jest za roślinę o działaniu plejotropowym (wykazuje korzystny wpływ na dwie lub więcej funkcji organizmu). Zawiera liczne związki aktywne, alkaloidy, saponiny, polifenole i olejki eteryczne – dominującym jest tymochinon, któremu przypisuje się liczne właściwości zdrowotne.

Olej z czarnuszki ma silne działanie antyoksydacyjne, chroni komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, redukuje stres oksydacyjny.

Czarnuszka zwiększa odporność, gdyż ma właściwości przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. Tymochinon wzmacnia działanie antybiotyków w leczeniu zakażeń gronkowcem złocistym (Staphylococcus aureus). Badania potwierdzają również właściwości przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze czarnuszki.

Hamuje ona także rozwój chorób układu oddechowego – badania na ochotnikach z objawami astmy wykazały silne działanie przeciwastmatyczne. Związki aktywne obecne w czarnuszce rozszerzają oskrzela, dlatego warto stosować napar z czarnuszki przy nieżycie nosa i gardła.

Ekstrakt z nasion czarnuszki chroni wątrobę przed toksynami, usprawnia metabolizm glukozy, pracę serca, obniża ciśnienie krwi.

Czarnuszka siewna nie podrażnia żołądka, może być stosowana jako przyprawa zamiast pieprzu. Olejki eteryczne w niej zawarte zmniejszają ryzyko wrzodów żołądka poprzez hamowanie wydzielania kwasu żołądkowego, dodatkowo wykazują właściwości przeciwnowotworowe, powstrzymujące wzrost komórek rakowych.

Alkoholowy ekstrakt z nasion czarnuszki działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Stosowany zarówno od wewnątrz, jak i na skórę, zmniejsza podrażnienia i stany zapalne, sprawdza się też przy łagodzeniu oparzeń słonecznych. Z nasion czarnuszki można przygotować leczniczą nalewkę.

Czarnuszka – zastosowanie i przeciwwskazania

Czarnuszka najczęściej wykorzystywana jest w kulinariach. Dodaje się ją do tłustych dań mięsnych, bigosów, kiszonych i marynowanych ogórków (zwiększa ich jędrność i trwałość). Czarnuszka jest bardzo popularna w piekarnictwie – dodaje się ją do chleba i bułek.

Stosowana jest również do wypieków domowych. W sprzedaży dostępne są gotowe mieszanki do wypieku chleba z czarnuszką, ciasteczka zbożowe, hummus, sery oraz herbaty z nasionami czarnuszki.

Olejki eteryczne wykorzystywane są do przygotowywania likierów. W kosmetyce czarnuszka stosowana jest do produkcji luksusowych perfum, kremów do twarzy, odżywek i masek do włosów oraz mydeł. Ususzone gałązki czarnuszki mogą być wykorzystane do robienia bukietów kwiatowych. Czarnuszka jest również naturalnym lekarstwem na wiele różnych schorzeń. Ma bardzo niską toksyczność, dlatego można ją stosować u dzieci, kobiet w ciąży i karmiących.

Ile dziennie spożywać czarnuszki? Mielone nasiona stosuje się w dawce 2–5 g dwa razy dziennie, natomiast olej dwa razy dziennie od ¼ do ½ łyżeczki u dzieci i 1 łyżeczkę u dorosłych. Badania pokazują, że jedynie silny ekstrakt z czarnuszki jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży – ze względu na wpływ na skurcze macicy.

Jak jeść czarnuszkę – przepisy

Czarnuszka idealnie komponuje się w sałatkach z soczystymi warzywami, słodkimi owocami i orzechami, dodaje ostrości i lekkiej goryczy. Czarnuszkę mieloną lub całe nasiona dodaje się do past warzywnych i humusów. Można ją wykorzystać do przygotowania bułek, chleba, pasztecików, focacci, pity, placków naan, past makaronowych, a także domowych twarogów.

Przepis na napar z czarnuszki przeznaczony do inhalacji przy nieżycie nosa lub gardła:

• 1 szklanka wody,
• 1 łyżeczka nasion czarnuszki.

Wszystko gotować 10–15 minut. Napar można wykorzystać również do nacierania włosów czy suchej skóry.

Przepis na nalewkę z miodem:

• ½ szklanki mielonych nasion czarnuszki,
• ½ szklanki miodu,
• 1 szklanka wódki 40 proc.

Miód i czarnuszkę połączyć, dodać wódkę, odstawić na kilka dni, przyjmować 1–2 łyżeczki dziennie u osób dorosłych w trakcie przeziębienia.

Czarnuszka – gdzie kupić, cena

Nasiona czarnuszki stały się ostatnio bardzo popularne i można je kupić praktycznie wszędzie – w małych sklepikach, dużych marketach, sklepach ze zdrową żywnością czy sklepach internetowych. Cena za 250 g nasion czarnuszki jest bardzo zróżnicowana, zaczyna się od 4 zł, a kończy na około 35 zł. Czarnuszkę można kupić zarówno w małych saszetkach, jak i w kilogramowych opakowaniach.

Olej z czarnuszki jest bardziej wyszukanym produktem i otrzymamy go w większych sklepach, szczególnie na dziale ze zdrową żywnością, w aptece, jak również przez Internet. Cena oleju to 20–50 zł za 250 ml. Wybierając go należy zwrócić uwagę, aby był odpowiedniej jakości. Najwięcej wartości odżywczych i związków aktywnych zachowuje olej tłoczony na zimno (do 40^oC), świeży, nieprzetworzony (nierafinowany), rozlewany do butelek z ciemnego szkła, odpowiednio przechowywany, bez dostępu do światła.