Pachnotka zwyczajna – właściwości, zastosowanie, wskazania i przeciwwskazania, skutki uboczne

Pachnotka zwyczajna – roślina ozdobna z Azji

Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens (L.) Britton) określana również jako „pachnotka uprawna”, „pachnotka bazyliowata” lub „dziki sezam” jest jednoroczną rośliną z rodziny jasnotowatych. Gatunek ten jest szeroko rozpowszechniony w Azji na obszarze od Japonii po Himalaje (gdzie jest powszechnie uprawiany) a pochodzi zdaniem specjalistów z siedlisk leśnych u podnóża Himalajów.

Pachnotka zwyczajna jest prosta w uprawie. Doskonale poradzi sobie na siedliskach przygotowanych z typowej ziemi ogrodowej z dodatkiem kompostu; przy czym odczyn gleby powinien być w zakresie od lekko zasadowego do lekko kwaśnego.

Pachnotka zwyczajna dorasta do 2 metrów wysokości i może stanowić prawdziwą ozdobę ogrodu. Przypominające pokrzywę liście pachnotki mogą mieć barwę zieloną lub zielono-purpurową/fioletową. Dookoła pędów, w ich szczytowej części umiejscowione są malutkie – przyciągające pszczoły i motyle – dzwonkowate kwiaty pachnotki o barwie od białej do czerwonofioletowej.

Pachnotka zwyczajna – cenny i różnorodny skład

Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens)występuje w kilku chemotypach, co oznacza, że grupie roślin zaliczanych jej gatunku występują znaczne różnice w składzie chemicznym (co jest wynikiem między innymi zróżnicowania siedlisk jej występowania).

W składzie pachnotki zwyczajnej wyróżniono m. in.:

• olejek eteryczny zawierający perillaldehyd, który odpowiada za charakterystyczny (z nutami mięty, anyżu, lukrecji i jabłka) zapach i smak pachnotki;
• terpeny; w tym farnezen, farnezol, kwas ursolowy i kwas oleanolowy;
• kwas rozmarynowy (łagodzi objawy alergii);
• flawonoidy; m.in. luteolina, kwercetyna (wykazująca właściwości przeciwzapalne) i apigenina oraz ich glikozydy;
• kwasy tłuszczowe, w tym kwas palmitynowy, oleinowy oraz kwas tłuszczowy alfa-linolenowy;
• perilketon, związek toksyczny, w dużych ilościach mogący spowodować obrzęki płuc, obecny jednak tylko w nielicznych chemotypach.

Pachnotka zwyczajna – działanie przeciwalergiczne

Zawarty w pachnotce kwas rozmarynowy poprzez zdolność obniżania stężenia m. in. interleukin IL-4, IL-8, immunoglobuliny IgE oraz histaminy – które biorą aktywny udział w reakcjach alergicznych – łagodzi objawy alergii. Działanie to potwierdził szereg badań (zarówno iv vivo jak i in vitro) w których u myszy uczulonych przez białka wyizolowane z jajka kurzego ekstrakty z pachnotki obniżały w znaczący sposób poziomy IgE oraz histaminy. Dowiedziono więc, że ekstrakty pachnotkowe mogą łagodzić objawy alergiczne takie jak alergiczny nieżyt nosa oraz spojówek.

Spostrzeżenia te potwierdzono w badaniu na ludziach – u dorosłych osób otrzymujących ekstrakty standaryzowane na zawartość kwasu rozmarynowego nastąpiło znaczne zmniejszenie objawów alergii w stosunku do grupy kontrolnej przyjmującej placebo. Dlatego też po preparaty z pachnotką powinny sięgnąć osoby zmagające się z sezonowym katarem alergicznym a także uczuleniem na roztocze kurzu domowego oraz sierść (a właściwie naskórek i/lub ślinę) zwierząt.

Pachnotka zwyczajna – dla zdrowej wątroby i nerek

Kwas rozmarynowy (wykazujący zdolności wymiatania wolnych rodników) jest również odpowiedzialny za działanie hepatoprotekcyjne (ochraniające miąższ wątroby) ekstraktów z pachnotki. Wykazały to badania przeprowadzone na myszach, którym najpierw podano lipopolisacharydy powodujące uszkodzenie struktur wątroby a następnie ekstrakty pachnotkowe standaryzowane na obecność kwasu rozmarynowego. Wyniki testów histologicznych potwierdziły hepatoochronne działanie ekstraktu. Ponadto w kolejnym badaniu podawanie ekstraktów spowodowało wyraźne obniżenie poziomów enzymów wątrobowych.

Ekstrakty z pachnotki zwyczajnej ograniczały białkomocz oraz proliferację komórek kłębuszków nerkowych a także stężenie i złogi IgA u myszy. Zdaniem badaczy działanie to można wykorzystać w terapii nefropatii IgA (najczęściej występujące przewlekłe, pierwotne kłębuszkowe zapalenie nerek).

Pachnotka zwyczajna – pozostałe właściwości prozdrowotne

Pachnotka zwyczajna wykazuje również działanie:

• antyoksydacyjne (wyciąg wodny z liści pachnotki);
• rozkurczające (tzw. działanie spazmolityczne) na mięśnie gładkie jelit;
• przeciwnowotworowe; na modelach mysich i liniach komórkowych, przez co wymagające dalszych badań;
• zmniejszające łaknienie; badano wpływ wyizolowanej z nasion apigeniny na ilość pokarmu spożywanego przez myszy;
• obniżające poziom lipidów; wyciągi z liści obniżały u szczurów poziom cholesterolu całkowitego, triglicerydów oraz lipoprotein o niskiej gęstości, popularnie nazywanych „złym cholesterolem”.

Ponadto badanie przy użyciu ekstraktu etanolowego z liści (stosowano wyciąg o różnych stężeniach alkoholu) wykazało działanie przeciwbakteryjne – zaobserwowano umiarkowaną aktywność na Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej).

Pachnotka zwyczajna – cenny olej

Olej z pachnotki (znany też pod nazwą „olej perilla”) zawiera cenne kwasy tłuszczowe, m. in. alfa-linolenowy (ALA) oraz linolowy (LA), dzięki czemu znalazł zastosowanie w kosmetyce. Stosowany na skórę wykazuje działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne oraz przeciwalergiczne. Olej perilla może być stosowany do każdego typu cery, jednak w szczególności nadaje się do pielęgnacji skóry suchej, wrażliwej, łuszczącej się oraz cery atopowej ze skłonnością do podrażnień i swędzenia. Stanowi też wartościowy składnik kosmetyków przeznaczonych do pielęgnacji cery dojrzałej.

Olej można też stosować na skórę głowy (należy go po wtarciu zmyć delikatnym szamponem) przy problemach z wypadającymi włosami oraz rozdwajaniu się końcówek włosów oraz przy łuszczycy i łupieżu suchym.

Pachnotka zwyczajna – jak stosować?

Pachnotka zwyczajna dostępna jest w sklepach zielarskich oraz aptekach w postaci tabletek i kapsułek zawierających standaryzowane wyciągi z ziela pachnotki (Perilla frutescens (L.) Britton). Ponadto w sprzedaży dostępne jest również suszone ziele w postaci:

• ciętego ziela; 1 czubatą łyżeczkę suszu należy zalać szklanką wrzącej wody, odstawić pod przykryciem na kwadrans i pić 2-3 razy dziennie między posiłkami;
• proszku; płaską łyżeczkę zmielonego surowca (można kupić cięte ziele i zmielić samodzielnie) zalać szklanką wrzącej wody, wymieszać, odstawić do przestygnięcia by napar był ciepły ale nie gorący i pić 2-3 razy dziennie między posiłkami.

Pachnotka zwyczajna – przeciwwskazania

Pachnotka zwyczajna (Perilla frutescens) powszechnie uważana jest za roślinę bezpieczną. Niezwykłe właściwości pachnotki zwyczajnej wykorzystywała od wieków tradycyjna medycyna chińska (TCM) oraz medycyna koreańska – stosowano ziele pachnotki w terapiach nudności i wymiotów, uczucia pełności w żołądku, leczeniu zatruć i braku apetytu oraz gorączki i przeziębienia. Natomiast w medycynie ludowej Japonii stosowano pachnotkę w mieszankach dedykowanych przy alergii oraz astmie oskrzelowej. Ponadto niektóre odmiany, jak Perilla frutescens var. crispi (znana szerzej pod japońską nazwą shiso), powszechnie używane są w kuchni azjatyckiej jako aromatyczny dodatek m.in. do sushi.

Może jednak wystąpić indywidualna nietolerancja na ziele lub liście pachnotki zwyczajnej, objawiająca się wysypką skórną oraz dolegliwościami ze strony układu pokarmowego. Prawdopodobieństwo jej wystąpienia dotyczy szczególnie osób uczulonych na inne rośliny z rodziny jasnotowatych, takie jak mięta, macierzanka czy oregano.

Ponadto specjaliści nie zalecają spożywania odmian zawierających perilketon (brak określonej bezpiecznej dawki); jednak zarówno suplementy diety jak i suszone surowce dostępne handlu są w tej kwestii bezpieczne w stosowaniu.