Datura (bieluń dziędzierzawa) – właściwości, zastosowanie, skutki uboczne

Bieluń (datura) – charakterystyka

Ojczyzną bielunia jest Azja. Poza tym to często spotykany chwast wschodniej i środkowej Europy. Na terenie Polski oglądać go można w zasadzie we wszystkich regionach. Roślina zwykle porasta tereny ruderalne, ale jest też hodowana w kontrolowanych warunkach. Do uprawy wprowadzono bielunia w okresie międzywojennym, w Europie i USA, aby wykorzystywać go w celach leczniczych.

Bieluń osiąga wysokość do 1 metra. Jego cechą charakterystyczną są duże, białe, lejkowate kwiaty oraz nieprzyjemny, ostry zapach, często określany jako „mysi”. Liście są długoogonkowe, o jajowatym kształcie z zaostrzonym szczytem. Blaszka liściowa osiąga długość do 30 cm i szerokość do 15 cm. Brzeg liści jest nierównomiernie ząbkowany, blaszka delikatnie owłosiona, matowa i ciemnozielona.

Surowcem zielarskim wykorzystywanym w lecznictwie są liście bielunia (Stramonii folium) oraz nasienie bielunia (Stramonii semen). Liście pozyskiwane są zarówno ze stanowisk naturalnych, jak i z upraw.

Bieluń – właściwości

Działanie lecznicze bielunia uwarunkowane jest obecnością alkaloidów tropanowych, głównie hioscyjaminy i skopolaminy. Związki te wykazują działanie obwodowe. Porażają układ przywspółczulny, w wyniku czego dochodzi do zwiotczenia mięśni gładkich i znoszenia stanów spastycznych, przede wszystkim w obrębie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych.

Poza tym obserwuje się spadek drżenia mięśni i ich rozluźnienie. Alkaloidy tropanowe hamują ponadto aktywność gruczołów i wydzielanie potu oraz śliny. Znacząco wysuszają także śluzówkę nosa i gardła.

Bieluń to surowiec, który działa ponadto depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Za efekt sedatywny odpowiada przede wszystkim skopolamina, która stanowi nawet 30% wszystkich, obecnych w surowcu związków alkaloidowych.

W daturze obecna jest także atropina, a nasiona bielunia wykorzystywano m.in. do izolacji właśnie tego związku. Atropina wykorzystywana jest w lecznictwie, np. w okulistyce, jako środek rozszerzający źrenice.

Bieluń – zastosowanie

Zastosowanie bielunia w oficjalnym lecznictwie nie jest obecnie rekomendowane. Niegdyś natomiast wykorzystywano go jako środek łagodzący objawy astmy, ponieważ zawarta w surowcu skopolamina skutecznie zwalczała ataki kaszlu. Inne wskazania do stosowania preparatów bielunia obejmowały stany skurczowe żołądka i jelit, zaparcia, a także kolkę żółciową i nerkową.

W celu uzyskania efektu terapeutycznego wdychano dym z palonych, sproszkowanych liści bielunia, które mieszano z azotanem potasowym. Innym sposobem było wypalanie papierosów, które zawierały w składzie ściśle określoną zawartość surowca, umożliwiającą określenie bezpiecznej dawki alkaloidów. Z surowca sporządzano ponadto nalewkę (Tinctura Stramonii).

Datura – działania uboczne

Niestety bielunia nie można uznać za roślinę bezpieczną, choć wszystko oczywiście zależy od stosowanej dawki. Obecnie preparaty tego surowca są wycofane z lecznictwa, co wiąże się z brakiem możliwości dokładnego obliczenia ilości alkaloidów, które ulegają wchłonięciu podczas stosowania wziewnego.

Ponadto niektóre instytucje (np. Komisja E) nie zalecają leczniczego stosowania surowca, co argumentowane jest zbyt małą ilością dowodów na jego skuteczność, a także stosunkowo dużym ryzykiem nadużywania i uzależnienia.

Do typowych objawów przedawkowania bielunia dziędzierzawy (najsilniejsze działanie odurzające posiadają nasiona, ale trujące właściwości mają też pozostałe części rośliny) należą:

• suchość błon śluzowych,
• porażenie akomodacji oczu (mydriasis),
• wzrost ciśnienia w gałce ocznej,
• zaburzenia widzenia,
• wzrost temperatury ciała,
• tachykardia,
• silne uspokojenie połączone z otępieniem,
• spadek wrażliwości na bodźce zewnętrzne,
• halucynacje,
• słowotok,
• splątanie myślowe,
• zaburzenia oddychania,
• konwulsje.

Jak podają dane literaturowe, zatrucie bieluniem może spowodować już 20-30 jego nasion. Efekt działania surowca zauważalny jest do 4 godzin od spożycia i może utrzymywać się do kilku dni. Celowe odurzanie się daturą zwykle kończy się zapadnięciem w głęboką śpiączkę. W skrajnych przypadkach, gdy obserwuje się porażenie układu oddechowego i hipotermię, może dojść do śmierci. Datura to jedna z tych roślin, względem których należy zachować szczególną ostrożność!