Kocanki piaskowe – występowanie, właściwości lecznicze i sposoby przetwarzania

Kocanka piaskowa – występowanie

Kocanka piaskowa to roślina wieloletnia z rodziny astrowatych (Asteraceae), określanych dawniej jako złożone (Compositeae), występująca na terenie całej Europy oraz w zachodniej części Syberii. Spotkać ją można na terenach piaszczystych: leśnych polanach, nieużytkach i ugorach oraz wydmach.

Łatwo ją rozpoznać po charakterystycznych kwiatostanach – to baldachokształtne wiechy złożone z kilku lub kilkunastu (na ogół do 20) drobnych, żółtych kwiatów. Ich wyjątkowo intensywna i długo utrzymująca się barwa sprawiła, że przez lata kocanki piaskowe były używane do farbowania tkanin.

Kocanki piaskowe – uprawa i zbiór

Roślina rozmnaża się przez podział kłączy oraz z nasion i sadzonek. Kwiatostany należy zbierać na początku kwietnia, kiedy większość kwiatów jest w pączkach. Aby uzyskać surowiec wysokiej jakości, należy kwiaty kocanki suszyć przewiewowo w zacienionym miejscu.

Wbrew obiegowym opiniom, kocanki piaskowej nie należy suszyć na słońcu. Długotrwałe suszenie w zbyt wysokiej temperaturze (zaleca się nie przekraczać 35 stopni Celsjusza) spowoduje utratę barwy surowca, który nabierze jednocześnie brzydkiego zapachu.

Zbierając kwiaty kocanki do bukietów, również należy zwrócić uwagę, by kwiaty były nierozwinięte – otworzą się w trakcie suszenia.

Kwiaty kocanki piaskowej można pozyskiwać wyłącznie z własnych upraw, bowiem roślina jest objęta częściową ochroną gatunkową. Oznacza to, że można je pozyskiwać ze stanu dzikiego wyłącznie za zgodą regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Na szczęście, jeśli ktoś nie posiada w swoim ogrodzie kocanek, może się w nie bez problemu zaopatrzyć w aptekach i sklepach zielarskich, gdzie dostępne są suszone kwiaty.

Kocanki piaskowe – bogaty i cenny skład

W składzie chemicznym kwiatostanów kocanek dominują flawonoidy. Według Farmakopei Polskiej IX, powinno ich być nie mniej niż 0,5% w przeliczeniu na kwercetynę, by wykazywały działanie lecznicze. Ponadto surowiec zawiera w swoim składzie: kemferol, apigeninę, olejek eteryczny (około 0,05%), kumaryny (skopoletyna), nadające piękną żółtą barwę – arenol i homoarenol oraz karotenoidy, a także kwasy fenolowe i substancje goryczkowe.

Kwiatostan kocanek jako surowiec zielarski był znany i stosowany (również w medycynie ludowej) już w średniowieczu. Używano go jako skutecznego środka leczącego zaburzenia pracy wątroby.

Nauka pozytywnie zweryfikowała te poglądy, potwierdzając obserwacje średniowiecznych uczonych (informacje o kocankach pojawiają się już u autorów starożytnych) badaniami.

Kocanki piaskowe – wskazania do stosowania

Wyciągi z kwiatów kocanek wykazują przede wszystkim działanie rozkurczowe. Substancje czynne w nich zawarte zmniejszają napięcie mięśni gładkich w obrębie pęcherzyka żółciowego oraz dróg żółciowych), dzięki czemu obserwuje się poprawę przepływu żółci. Zawarta w surowcu kwercetyna wykazuje działanie odtruwające na miąższ wątroby.

Substancje czynne kwiatostanów kocanek pobudzają organizm nie tylko do produkcji żółci, ale również (choć w mniejszym stopniu) usprawniają wydzielanie soków trawiennych. Wpływa to pozytywnie na procesy trawienne oraz poprawia wchłanianie pokarmów.

Po herbatę z kocanek powinny więc sięgać nie tylko osoby zmagające się z problemami ze strony układu pokarmowego, ale również osłabione długotrwałą chorobą lub w okresie rekonwalescencji.

Badania wykazały również wygaszanie przez wyciągi z kwiatów kocanki stanów zapalnych błony śluzowej żołądka oraz pobudzanie ruchów perystaltycznych jelit.

Dzięki znacznej zawartości flawonoidów kocanki działają moczopędnie a olejek eteryczny i barwniki charakteryzują się właściwościami bakteriobójczymi. Działanie to można z powodzeniem wykorzystać w bakteryjnych schorzeniach układu moczowego.

Kocanki piaskowe – przeciwwskazania

Podstawowym przeciwwskazaniem do stosowania kocanek piaskowych jest uczulenie na rośliny z rodziny astrowatych/złożonych. Należy również zachować ostrożność w przypadku kamicy żółciowej (szczególnie w fazach zaawansowanych) i przyjmowanie preparatów z kocanek uzgodnić z lekarzem. Istnieje bowiem ryzyko, że zwiększone wydzielanie żółci spowoduje przesunięcie się kamieni żółciowych z woreczka do przewodów żółciowych, wywołując niedrożność dróg żółciowych.

Konsultacji z lekarzem wymaga również stosowanie kwiatów kocanki oraz innych ziół pobudzających wydzielanie żółci po operacji dróg żółciowych i w przewlekłych stanach zapalnych dróg żółciowych.

Jak wykazują badania, preparaty uzyskiwane z kocanek nie wykazują działań szkodliwych. Jeśli są stosowane w zalecanych dawkach leczniczych, pozostają bezpieczne nawet w przypadku stosowania w niewydolności wątroby spowodowanej długotrwałym uszkodzeniem miąższu.

Odwar z kocanek piaskowych

Napary z kocanek są mało wartościowe, dlatego by w pełni wykorzystać ich właściwości lecznicze, należy przygotować odwar: 2 łyżki stołowe surowca zalać 2 szklankami wody o temperaturze pokojowej, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu pod przykryciem przez 5 minut. Zaleca się picie 2-3 razy dziennie po pół szklanki ciepłego odwaru przed posiłkami.

Preparaty zawierające preparaty z kocanek charakteryzują się pewnym, ale powolnym działaniem, dlatego zaleca się ich kilkutygodniowe stosowanie.

Nalewka kocankowa

Wyciągi alkoholowe z kocanek działają silniej żółciopędnie niż odwar. Jednak ze względu na obecność etanolu, przeciwwskazaniem do ich stosowania są m.in.: choroba alkoholowa, alkoholowe stłuszczenie wątroby oraz stany zapalne wątroby i dróg żółciowych.

Do wykonania nalewki potrzebne są: 50 gram suszonego kwiatu kocanek, 250 mililitrów 70% alkoholu.

Sposób przygotowania i stosowanie: kwiatostan kocanek wsypać do słoika, zalać alkoholem i odstawić na 2 tygodnie, codziennie wstrząsając. Przefiltrować i przyjmować 1 łyżeczkę nalewki 3 razy dziennie przed posiłkami.

Olej z kwiatów kocanki piaskowej

Doskonałym środkiem żółciopędnym i żółciotwórczym jest również olej ziołowy na bazie świeżych lub suszonych kwiatów kocanek. Można go również wykorzystać zewnętrznie do smarowania świeżych blizn (co przyspiesza i ułatwia ich gojenie) oraz pielęgnacji suchej i skłonnej do podrażnień skóry.

Sporządzając olej kocankowy należy zalać 50 gram kwiatów kocanek 250 mililitrami ciepłego oleju. Doskonale sprawdzi się tłoczony na zimno olej z pestek winogron lub oliwa extra virgin. Po 2 tygodniach olej należy przecedzić. Doustnie przyjmuje się łyżkę oleju rano na czczo przez tydzień, a kurację można powtórzyć po 3 miesiącach.