Choroby wątroby – jakie są?

Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby

Wątroba jest jednym z ważniejszych narządów w organizmie człowieka, pełniącym szereg istotnych funkcji. To sprawia, że choroby wątroby zwykle dają długą listę objawów ogólnoustrojowych i znacząco pogarszają jakość życia pacjenta. Wśród najważniejszych chorób wątroby wyróżniamy ostre wirusowe zapalenie wątroby. Jest to grupa chorób wywołanych przez wirusy, przede wszystkim HAV, HBV, HCV.

Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A

Ostre wirusowe zapalenie typu A jest przenoszone drogą fekalno-oralną, zatem należy do tzw. chorób brudnych rąk, stąd najwyższy odsetek zachorowań notuje się w krajach rozwijających się. Choroba objawia się nudnościami, wymiotami, bólami brzucha, objawami grypopodobnymi, czasem towarzyszy im żółtaczka i świąd skóry. Objawy utrzymują się od kilku dni do kilku tygodni.

Wyrazem zapalenia w badaniach laboratoryjnych jest zwiększona aktywność AspAT i AlAT, czasem podwyższone stężenie GGTP i ALP. Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie przeciwciał anty-HAV klasy IgM.

Ostre WZW typu A leczone jest objawowo. Zalecany jest odpoczynek, oszczędzający tryb życia w trakcie aktywnej choroby i w okresie rekonwalescencji, zapewnienie optymalnej diety. Chory bezwzględnie powinien unikać alkoholu oraz leków metabolizowanych w wątrobie. Ostre WZW typu A rzadko daje powikłania – zwykle po wyleczeniu ostrego stanu pacjent wraca do pełni zdrowia. Ostremu WZW typu A można zapobiegać za pomocą szczepienia, które zalecane jest przede wszystkim osobom planującym wyjazd do obszarów endemicznego występowania choroby.

Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B

Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B jest przenoszone drogą krwi, a także drogą kontaktów seksualnych. Objawy kliniczne ostrego WZW typu B przypominają ostre WZW typu A, jednak z reguły mają one większe nasilenie. Częściej spotyka się także powikłania w postaci:

• piorunującego zapalenia wątroby,
• kłębuszkowego zapalenia nerek,
• układowych zapaleń naczyń,
• rumienia guzowatego,
• zapalenia mięśnia sercowego.

Ponadto ostre WZW typu B może przejść w zapalenie przewlekłe, a ryzyko jest tym wyższe, im łagodniejszy był przebieg zapalenia ostrego. Leczenie ostrego WZW typu B jest podobne jak w przypadku ostrego WZW typu A.

WZW typu B można zapobiegać za pomocą metod nieswoistych (unikanie ryzykownych zachowań seksualnych, przestrzeganie zasad zapobiegania zakażeniom w służbie zdrowia, gabinetach kosmetycznych i fryzjerskich, studiach tatuażu itd.) oraz swoistych (szczepienia, swoista immunoglobulina anty-HBV).

Ostre wirusowe zapalenie typu C

Ostre wirusowe zapalenie typu C jest przenoszone drogą krwi i drogą płciową. Obraz kliniczny choroby przypomina ostre WZW typu A i B, chociaż częściej ma tendencje do bezobjawowego lub skąpoobjawowego przebiegu. Powikłaniami ostrego WZW typu C mogą być:

• nadostre lub piorunujące zapalenie wątroby (stwierdzane rzadko),
• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• układowe zapalenie naczyń,
• rumień guzowaty,
• przejście ostrego zapalenia w zapalenie przewlekłe.

W leczeniu ostrego WZW typu C, oprócz leczenia objawowego stosowanego w WZW typu A i WZW typu B, można zastosować interferon alfa.

Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby

Przewlekłe WZW to choroba wątroby wywołana najczęściej wirusami HBV lub HCV, utrzymująca się powyżej 6 miesięcy, charakteryzująca się powstawaniem zmian martwiczo-zapalnych w wątrobie.

Przewlekłe WZW typu B lub C często i przez długi czas ma przebieg bezobjawowy. Następnie pojawia się zmęczenie, osłabienie, żółtaczka, zaburzenia krzepnięcia, encefalopatia (zespół objawów neurologicznych spowodowany działaniem toksyn na ośrodkowy układ nerwowy), wodobrzusze i inne objawy marskości i niewydolności wątroby.

Powikłaniami przewlekłego wątrobowego zapalenia wątroby są:

• marskość wątroby (włóknienie wątroby),
• rak wątrobowokomórkowy,
• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• rumień guzowaty,
• guzkowe zapalenie tętnic.

W leczeniu przewlekłych wirusowych zapaleń wątroby typu B i C stosuje się:

• interferon alfa,
• inhibitory odwrotnej transkryptazy (WZW typu B),
• rybawirynę (WZW typu C).

Konieczna jest także bezwzględna abstynencja alkoholowa, a także unikanie stosowania leków metabolizowanych w wątrobie.

Marskość wątroby

Marskość wątroby to włóknienie i tworzenie w miejscu prawidłowego miąższu tzw. guzków regeneracyjnych, prowadzące do postępującej utraty czynnej tkanki wątrobowej i pogarszania funkcji narządu. W wyniku tego dochodzi do nadciśnienia wrotnego i tworzenia obocznego krążenia, co skutkuje m.in. powstawaniem żylaków przełyku i odbytu. Do marskości wątroby mogą prowadzić:

• nadużywanie alkoholu (najczęstsza przyczyna),
• przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby,
• choroba Wilsona,
• hemochromatoza,
• choroby dróg żółciowych,
• hiperwitaminoza witaminy A,
• leki (np. metotreksat, amiodaron).

Objawami tej spośród chorób wątroby są:

• osłabienie, apatia, męczliwość,
• nudności, wymioty,
• brak apetytu,
• stany podgorączkowe,
• zaniki mięśni,
• kurcze mięśni,
• wodobrzusze,
• żółtaczka,
• świąd,
• nadmierna pigmentacja skóry,
• poszerzone żyły na skórze jamy brzusznej (siatka naczyń przypominająca meduzę),
• skaza krwotoczna,
• zaburzenia miesiączkowania,
• niepłodność,
• encefalopatia wątrobowa.

Marskość wątroby jest chorobą postępującą, z czasem prowadzącą do zgonu.

W leczeniu marskości wątroby stosuje się:

• leczenie przyczynowe (eliminację pierwotnej przyczyny choroby),
• leczenie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej,
• leczenie ciężkich zaburzeń krzepnięcia,
• leczenie encefalopatii wątrobowej (laktuloza, rifaksymina, neomycyna, asparaginian ornityny),
• leczenie wodobrzusza (ograniczenie sodu w diecie, leki diuretyczne, nakłucie i drenaż jamy otrzewnej),
• przeszczepienie wątroby.

Warunkiem zwiększenia skuteczności leczenia jest całkowita abstynencja alkoholowa.

Alkoholowa choroba wątroby

Jednym z czynników mających szczególnie destrukcyjny wpływ na wątrobę jest alkohol. Nadużywanie alkoholu może skutkować alkoholową chorobą wątroby, która przebiega etapowo, obejmując:

• stłuszczenie wątroby,
• zapalenie wątroby,
• marskość wątroby.

Im bardziej zaawansowane stadium, tym mniejsza szansa na wyleczenie. Alkoholowe stłuszczenie wątroby może być odwracalne, zapalenie wątroby także, natomiast marskość jest stadium postępującym, prowadzącym do zgonu.

Warunkiem zatrzymania progresji choroby jest całkowita abstynencja. Ponadto celem leczenia jest łagodzenie objawów choroby, wyrównywanie zaburzeń wodno-elektrolitowych, zapewnienie odpowiedniej diety.

Czytaj również: Śpiączka wątrobowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Guzy wątroby

Wśród najczęściej spotykanych guzów wątroby wyróżniamy kilka różnych rodzajów nowotworów.

• Naczyniak wątroby to nowotwór niezłośliwy, zwykle bezobjawowy, rzadko dający powikłania i zwykle niewymagający żadnego leczenia. Operuje się wyłącznie duże guzy (o średnicy > 10 cm), guzy szybko rosnące lub trudne do zróżnicowania z guzem złośliwym.
• Ogniskowy rozrost guzkowy także ma charakter niezłośliwy. Częściej występuje u kobiet, zwłaszcza stosujących doustną antykoncepcję hormonalną lub hormonalną terapię zastępczą. Podobnie jak w przypadku naczyniaka, najczęściej wykrywany jest przypadkowo i wymaga leczenia operacyjnego wyłącznie w przypadku dużych rozmiarów guza (średnica > 10 cm), trudności w zróżnicowaniu ze zmianą złośliwą lub w przypadku wystąpienia krwotoku z guza.
• Gruczolak wątroby, podobnie jak ogniskowy rozrost guzkowy, to zmiana niezłośliwa stwierdzana przede wszystkim u kobiet stosujących doustne środki antykoncepcyjne lub hormonalną terapię zastępczą. Rzadko daje objawy. Wskazaniami do operacji są: średnica > 5 cm, występowanie objawów (np. bólów brzucha), wątpliwości diagnostyczne.
• Rak wątrobowokomórkowy to nowotwór złośliwy wywodzący się z komórek wątroby. Często jest powikłaniem chorób wątroby, np. przewlekłych zapaleń typu B i C, chorób metabolicznych (np. hemochromatozy), przewlekłej żółciowej marskości wątroby. Rak prowadzi do wyniszczenia, bólów brzucha, krwotoków do jamy otrzewnej i charakteryzuje się niekorzystnym rokowaniem (nieleczeni chorzy rzadko przeżywają więcej niż 3 miesiące od chwili rozpoznania raka). W leczeniu raka wątrobowokomórkowego stosuje się leczenie chirurgiczne, transplantację wątroby (możliwe u nielicznych chorych), nastrzykiwanie alkoholem, termoablację.
• Przerzuty do wątroby najczęściej pochodzą z jelita grubego, sutka, płuc. Obecność przerzutów świadczy o uogólnieniu się procesu rozrostowego i jest niekorzystnym czynnikiem prognostycznym. W niektórych przypadkach guzy przerzutowe w wątrobie można usunąć, jednak zwykle chorzy mogą być leczeni wyłącznie paliatywnie.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby

Stłuszczenie wątroby to przemiana komórek wątrobowych (hepatocytów) związana z odkładaniem się w ich obrębie tłuszczu, co z kolei prowadzi do zapalenia wątroby i do jej marskości. Główną przyczyną stłuszczenia wątroby jest nadużywanie alkoholu, ale wyróżniamy także podtyp choroby, u którego podłoża leżą inne czynniki niż alkohol – nazywa się to niealkoholowym stłuszczeniem wątroby.

Podstawowym czynnikiem ryzyka tej choroby jest otyłość wraz z jej konsekwencjami składającymi się na zespół metaboliczny. Często niealkoholowe stłuszczenie wątroby pojawia się także po znacznej utracie masy ciała, może być ono też skutkiem toksycznego działania leków (np. amiodaronu, glikokortykosteroidów) lub innych substancji (takich jak np. fosfor, miedź).

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby rozpoznaje się na podstawie USG (cechy stłuszczenia wątroby) w połączeniu z ujemnym wywiadem w kierunku nadużywania alkoholu i innych chorób wątroby oraz ze stwierdzeniem zwiększonej aktywności enzymów wątrobowych (AlAT, AspAT – z przewagą AlAT).

W leczeniu najważniejsze znaczenie odgrywa wyeliminowanie czynników ryzyka choroby (np. redukcja masy ciała w przypadku otyłości). Leczenie marskości wątroby będącej efektem niealkoholowego stłuszczenia wątroby jest identyczne z leczeniem marskości na innym tle.

Hemochromatoza i choroba Wilsona

Hemochromatoza to choroba ze spektrum chorób metabolicznych, której istotą jest wzmożone odkładanie się żelaza w obrębie wątroby. Hemochromatoza dzieli się na:

• hemochromatozę pierwotną (dziedziczną),
• hemochromatozę wtórną (będącą efektem nadmiernej podaży żelaza w diecie, nadmiernego uwalniania żelaza ze zniszczonych erytrocytów itp.).

Hemochromatoza najczęściej objawia się w średnim wieku. Daje takie symptomy, jak osłabienie, zmęczenie, ziemiste zabarwienie skóry, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, niepłodność, zaburzenia krzepnięcia, a w najbardziej zaawansowanym stadium – niewydolność wielonarządowa.

Ideą leczenia hemochromatozy jest zwalczanie przeładowania żelazem – w tym celu stosuje się leki wiążące żelazo (deferoksaminę), natomiast coraz rzadziej stosuje się upusty krwi.

Inną z chorób wątroby jest choroba Wilsona, uwarunkowane genetycznie schorzenie, którego istotą jest nadmierna kumulacja miedzi w organach człowieka. W zdrowym organizmie nadmiar miedzi eliminowany jest drogą metabolizmu wątrobowego.

W wyniku defektu genetycznego, u chorego na chorobę Wilsona miedź nie jest eliminowana, a odkłada się m.in. w wątrobie, w nerkach, mózgu, rogówce. Choroba najczęściej objawia się w wieku młodzieńczym. Najbardziej charakterystyczne są objawy ze strony gałki ocznej (pierścień Kaysera-Fleischera w obrębie rogówki) oraz ośrodkowego układu nerwowego (obraz kliniczny podobny do choroby Parkinsona).

Objawy uszkodzenia wątroby przez złogi miedzi są typowe dla objawów marskości wątroby. Leczenie choroby polega na eliminacji miedzi z organizmu. Konieczna jest dieta uboga w miedź (eliminacja z diety ryb, wątróbki, czekolady). Stosuje się także leki wiążące miedź i zapewniające jej eliminację drogą nerkową: penicylaminę, trietylenotetraminę; pomocnicze znaczenie mają preparaty cynku. Dieta uboga w miedź oraz stosowanie leków są zalecane do końca życia. W innym przypadku choroba prowadzi do marskości wątroby oraz nasilania się objawów neurologicznych.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby to choroba przewlekła ze spektrum schorzeń z autoagresji, tzn. polegających na tworzeniu przez organizm przeciwciał skierowanych przeciwko własnym komórkom (w tym przypadku przeciwko komórkom wątroby) i prowadzących do ich niszczenia. Choroba może mieć przebieg bezobjawowy, może dawać niespecyficzne uczucie zmęczenia, może też objawiać się żółtaczką lub dawać pełen obraz kliniczny marskości wątroby. Najbardziej agresywny przebieg choroby obserwuje się u dzieci.

Aby rozpoznać autoimmunologiczne zapalenie wątroby, muszą być spełnione następujące kryteria:

• stwierdzenie autoprzeciwciał we krwi,
• podwyższona aktywność aminotransferaz wątrobowych (AlAT i AspAT),
• stężenie alfa-fetoproteiny podwyższone lub w normie,
• wykluczenie chorób metabolicznych wątroby (prawidłowe stężenie miedzi, ceruloplazminy, żelaza oraz ferrytyny we krwi),
• wykluczenie wirusowych zapaleń wątroby,
• wykluczenie nadużywania alkoholu,
• wykluczenie uszkodzenia wątroby przez leki,
• prawidłowe stężenie alfa-1-antytrypsyny.

W leczeniu autoimmunologicznego zapalenia wątroby stosuje się leki immunosupresyjne (np. azatioprynę) oraz glikokortykosteroidy. Ostatecznością jest przeszczep wątroby.

Polekowe uszkodzenie wątroby

Wątroba to organ odpowiedzialny m.in. za metabolizm większości leków. To sprawia, że jej przeciążenie przez zastosowanie leków w zbyt dużych stężeniach lub stosowanych w dużych ilościach może długotrwale skutkować uszkodzeniem hepatocytów i upośledzeniem czynności narządu. Polekowe uszkodzenie wątroby może mieć postać:

• cholestatyczną (z utrudnieniem odpływu żółci i żółtaczką),
• niecholestatyczną (stwierdza się uszkodzenie komórek wątrobowych i wzrost aktywności enzymów wątrobowych, zwłaszcza AlAT),
• mieszaną.

Objawy tej spośród chorób wątroby są typowe dla niewydolności narządu na innym tle. W zależności od postaci stwierdza się bądź nie stwierdza obecności żółtaczki.

Lista leków mogących powodować polekowe uszkodzenie wątroby jest długa. Znajdują się na niej m.in.:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
• antybiotyki (np. amoksycylina z kwasem klawulanowym, erytromycyna, sulfonamidy),
• doustne środki antykoncepcyjne,
• steroidy,
• leki przeciwdepresyjne (np. z grupy trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych),
• leki przeciwgruźlicze (np. izoniazyd),
• leki przeciwpadaczkowe (np. karbamazepina),
• metotreksat.

W razie wystąpienia polekowego uszkodzenia wątroby konieczne jest natychmiastowe odstawienie leku. W niektórych przypadkach możliwe jest zastosowanie antidotum (np. N-acetylocysteiny w przypadku zatrucia paracetamolem). Stosuje się również preparaty działające ochronnie na hepatocyty. W skrajnych przypadkach jedynym rozwiązaniem może być przeszczep wątroby.