Opuchlizna – dlaczego powstaje, jakie są jej przyczyny?

Opuchlizna – dlaczego powstaje?

Obrzęk (potocznie nazywany również opuchlizną) jest wynikiem gromadzenia się w przestrzeni pozanaczyniowej (w komórkach i tkankach) nadmiernej ilości płynów. Klinicznie objawia się to zwiększeniem objętości dotkniętej nim okolicy ciała.

Obrzęki możemy klasyfikować według wielu różnych kryteriów – np. zależnie od mechanizmu ich powstawania, lokalizacji, nasilenia, charakteru czy przyczyn powstania. Z praktycznego punktu widzenia prawdopodobnie największe znaczenie ma podział na obrzęki uogólnione (dotyczące całego organizmu) i miejscowe (opuchlizna rąk, nóg, twarzy, oczu czy tylko jednego stawu).

Puchnięcie zależne od hormonów i kojarzone z ich wahaniem w ramach cyklu miesiączkowego często określane jest jako zatrzymywanie lub nadmiar wody w organizmie.

To też może Cię zainteresować: Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny

Ucieczka płynu z naczyń krwionośnych, skutkująca powstaniem obrzęku, możliwa jest w przypadku zaburzenia równowagi między siłami „wypychającymi” płyn poza naczynia a mechanizmami go zatrzymującymi. Do podstawowych przyczyn obrzęku należą więc:

• zwiększenie ciśnienia wewnątrz naczyń, skutkujące „wypchnięciem” płynu do otaczających tkanek,
• zwiększenie przepuszczalności naczyń, zazwyczaj w wyniku toczącego się lokalnie lub rzadziej uogólnionego procesu zapalnego (obrzęk i ból, ucieplenie, zaczerwienienie i ograniczenie funkcji należą do klasycznych objawów stanu zapalnego),
• zmniejszenie siły utrzymującej płyn w naczyniach, tzw. siły onkotycznej osocza; zależy ona głównie od ilości białek w osoczu, stąd do powstania obrzęków przyczynia się nadmierna utrata lub niedostateczna produkcja białek osocza – zwłaszcza albumin.

Znajomość okoliczności powstania, czasu, charakteru i tego, gdzie pojawia się opuchlizna jest kluczowe do ustalenia ich przyczyny.

Zobacz też: Opuchlizna od zęba – jakie są przyczyny?

Opuchlizna nóg – obrzęki kostek i łydek

Spuchnięte stopy i łydki są problemem powszechnym, a ich obecność nie zawsze związana jest z patologią. Często pojawiają się nawet u osób zdrowych w wyniku spowolnionego odpływu krwi żylnej z kończyn dolnych.

Obrzękom tego typu sprzyja długotrwałe pozostawanie w pozycji stojącej lub siedzącej (np. w pracy, podczas podróży), wysoka temperatura otoczenia (w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększenia ilości krwi w układzie żylnym kończyn dolnych), starszy wiek i nadmierne spożycie soli, które powoduje gromadzenie wody w organizmie, a także przyjmowanie niektórych leków (np. tzw. antagonistów wapnia stosowanych w leczeniu nadciśnienia).

Opuchlizna nóg często pojawia się u kobiet ciężarnych, zwłaszcza w drugiej połowie ciąży. Obrzęki takie narastają wolno, są symetryczne, niebolesne i najczęściej niewielkie. Zwykle można sobie z nimi łatwo poradzić, zakładając luźne ubrania, spacerując czy odpoczywając z nogami opartymi nieznacznie powyżej poziomu ciała.

Obrzęki nóg powstają często u osób odbywających długie podróże w pozycji siedzącej (samolotem lub samochodem), gdy odpływ krwi przez uciśnięte naczynia żylne jest utrudniony. W takich przypadkach w celu zmniejszenia nasilenia opuchlizny zaleca się przerwy w podróży (o ile są możliwe) i rozprostowanie nóg, krótkie spacery lub cykliczne kurczenie i rozluźnianie mięśni łydek.

Obrzęk kończyn dolnych może być jednak również objawem choroby. Na patologiczną przyczynę opuchlizny mogą wskazywać ból, duże nasilenie obrzęku, jego niesymetryczne rozmieszczenie lub zmiany wyglądu i zabarwienia skóry.

To też może Cię zainteresować: Spuchnięte dziąsła – przyczyny, objawy, leczenie

Najczęściej związany jest z przewlekłą niewydolnością żył kończyn dolnych. Żylaki to częsta przyczyna opuchlizny nóg. Wśród innych powodów wymienić możemy między innymi:

• urazy, zakażenia i kontuzje (obrzęk w miejscu urazu, np. nad uszkodzonym ścięgnem Achillesa);
• zakrzepicę żył głębokich kończyn dolnych (zwykle pojawia się opuchlizna i ból, czasami zasinienie kończyny);
• niewydolność serca, zwłaszcza komory prawej, w przebiegu której znacznie utrudniony jest odpływ krwi – tu pojawiają się obrzęki na nogach, głównie w okolicy kostek;
• niektóre postacie niedokrwienia kończyn dolnych.

Czytaj również: Ból twarzy – przyczyny, objawy i leczenie bólu twarzy

Obrzęki dłoni i opuchlizna palców u rąk

Podobnie jak w przypadku stóp i łydek, również obrzęki rąk mogą wynikać ze zmian fizjologicznych. Opuchnięte ręce i palce dość często pojawiają się u kobiet w ciąży oraz u kobiet w wieku rozrodczym w ciągu kilku dni przed miesiączką. Przyjmuje się, że przyczyną opuchlizny są prawidłowe w tych stanach wahania poziomu hormonów.

Również w tym przypadku opuchlizna narasta powoli, jest nieznaczna i nie powoduje innych dolegliwości. Podejrzenie choroby powinien natomiast nasuwać obrzęk z towarzyszącym bólem i zaczerwienieniem, zniekształceniami, ograniczony np. do niektórych stawów czy współistniejący ze zmianami na skórze lub innymi objawami (np. gorączką).

Obraz taki jest charakterystyczny dla zmian zwyrodnieniowych i zapaleń stawów, w tym stanów zapalnych związanych z chorobami autoimmunologicznymi.

Typowym przykładem jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy zapalenie stawów w przebiegu łuszczycy. W obu przypadkach poza stawami rąk zajęte mogą być również stawy w innych okolicach ciała.

Innym przykładem stanów przebiegających z bolesnym obrzękiem są infekcje tkanek ręki, np. zanokcica (zapalenie wału paznokciowego) czy zastrzał (zakażenie tkanek palców i dłoni). Obie choroby stanowią powikłanie zranień ręki (niekiedy niewielkich). Jeżeli opuchlizna nie schodzi, należy skontaktować się z lekarzem.

Przeczytaj też: Ciąża a wakacyjne podróże

Obrzęki szyi i opuchlizna na twarzy

Obrzęk szyi i twarzy, ze względu na położenie w tej okolicy ważnych dla życia struktur (w tym szczególnie dróg oddechowych i dużych naczyń krwionośnych), powinien zawsze budzić czujność.

Szybko narastająca opuchlizna, spowodowana np. użądleniem osy, która przypadkowo dostała się do ust, bądź tzw. obrzękiem Quinckego stwarza ryzyko potencjalnie śmiertelnego w skutkach uciśnięcia dróg oddechowych i z tego powodu wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej.

Szczególną uwagę należy zwrócić na puchnięcie ust, języka, struktur gardła i szyi. W przypadku ich zauważenia należy natychmiast zgłosić się do lekarza.

W większości przypadków opuchlizna twarzy i szyi nie stanowi jednak bezpośredniego zagrożenia życia i związana jest z reakcją alergiczną (kontaktową lub uogólnioną, np. spowodowaną uczuleniem na któryś ze składników pokarmowych) bądź urazem.

Nieco rzadziej stanowi manifestację choroby ogólnoustrojowej – typowym przykładem jest tu obrzęk powiek rozwijający się często w przebiegu przewlekłej choroby nerek.

Opuchlizna pod oczami może być również spowodowana zaburzeniami hormonalnymi, związanymi z cyklem miesiączkowym lub ciążą bądź będącymi wynikiem chorób (np. niedoczynności tarczycy czy nadczynności kory nadnerczy).

Obrzęki całego ciała

Obrzęki całego ciała lub pojawiające się jednocześnie w różnych jego częściach wymagają przeprowadzenia wnikliwej diagnostyki.

Mimo że mogą pojawiać się u osób zdrowych (np. u kobiet przed wystąpieniem miesiączki lub u ciężarnych), w których to przypadkach wynikają z nadmiernego gromadzenia wody w ustroju, w wielu przypadkach powstają wskutek ogólnoustrojowych zaburzeń przepływu krwi i przepuszczalności naczyń oraz niewydolności innych mechanizmów utrzymujących płyn w naczyniach krwionośnych.

Do znanych chorobowych przyczyn obrzęku uogólnionego należą niżej wymienione.

• Niewydolność nerek – obrzęki w chorobach nerek powstają na drodze różnych mechanizmów, w tym zwłaszcza związanych z upośledzeniem usuwania wody z organizmu; często wydaje się to dotyczyć całego organizmu, w tym twarzy („opuchnięte” oczy).
• Niewydolność wątroby – jednym z wiodących mechanizmów jest tu obniżenie tempa produkcji białek osocza i wskutek tego osłabienie sił utrzymujących płyn w naczyniach. W zaawansowanej niewydolności wątroby płyn gromadzi się w jamie brzusznej, wywołując wodobrzusze.
• Choroby układu wewnątrzwydzielniczego – np. niedoczynność tarczycy (w której niedostateczne wytwarzanie hormonów tarczycy skutkuje spowolnieniem metabolizmu i gromadzeniem płynu w tkankach) lub nadczynność nadnerczy (w której za obrzęk odpowiada zbyt wysoki poziom kortyzolu). Obrzęki hormonalne w okolicy twarzy są charakterystyczne dla niedoczynności tarczycy.
• Niewydolność prawej komory serca – opuchlizna i obrzęki od serca wynikają z niezdolności serca do sprawnego przepompowania krwi i gromadzenia płynu w najniżej położonych częściach ciała (kostki i łydki u osób chodzących, okolica krzyżowa u leżących).
• Stan przedrzucawkowy i rzucawka ciężarnych.

Co na opuchliznę – co stosować?

Na obrzęki, zwłaszcza te miejscowe i będące konsekwencją uderzenia, urazu, warto stosować okłady, żele, maści chłodzące i inne sposoby zmniejszające ból.

W aptekach bez recepty dostępne są gotowe preparaty w tubkach. Stosowane w obrzękach nóg (u osób cierpiących z powodu żylaków) zawierają naturalne wyciągi roślinne, a także heparynę.

Ulgę przyniesie też uniesienie kończyny powyżej poziomu serca. Należy unikać długotrwałego stania i siedzenia, które nasilają opuchliznę kostek. Zaleca się ponadto unikanie długotrwałych gorących kąpieli, które powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych.

Na opuchliznę stawów spowodowaną rozwijającym się stanem zapalnym pomocne okażą się żelowe kompresy, które można wielokrotnie schładzać w lodówce.

Większość przypadków wymaga jednak leczenia chorób podstawowych.