Ból serca – kiedy i jak boli serce? Przyczyny i objawy bólu serca

Ból serca a choroba wieńcowa

Choroba wieńcowa jest schorzeniem tętnic wieńcowych, które doprowadzają krew wraz z tlenem i substancjami energetycznymi bezpośrednio do mięśnia sercowego (miokardium). Patologia tych naczyń polega najczęściej na zwężeniu ich światła przez rozwój wewnątrz nich zmian miażdżycowych.

W konsekwencji dochodzi do zaburzeń w dystrybucji krwi, czyli niedokrwienia miokardium i zespołu objawów klinicznych, czyli tak zwanej dławicy piersiowej przebiegającej głównie pod postacią bólu dławicowego (stenokardialnego). Sam „ból serca” w tym przypadku charakteryzują 3 cechy:

• charakter bólu i jego lokalizacja: gniecenie, ucisk lub dławienie (prawie nigdy nie jest kłujący), zwykle zamostkowo, z możliwością promieniowania do szyi, żuchwy, nadbrzusza czy też lewej kończyny górnej;
• czynniki prowokujące ból: wysiłek fizyczny, stres, emocje;
• ustępowanie bólu po odpoczynku lub po zażyciu nitrogliceryny podjęzykowo.

Na podstawie tych 3 cech bólu można stwierdzić, że ból dławicowy jest:

• typowy, gdy spełnia wszystkie 3 kryteria;
• nietypowy, gdy spełnia 2 kryteria wyżej wymienione;
• jest niedławicowy, jeśli posiada tylko jedną cechę.

Dodatkowo ból stenokardialny zwykle trwa kilka minut i nie ulega zmianie w zależności od pozycji ciała ani fazy cyklu oddechowego. Pozostałymi objawami dławicy piersiowej mogą być także tak zwane „równoważniki dławicy piersiowej”, potocznie nazywane „maskami”. Pojawiają się one zamiast bólu w klatce piersiowej, co sprawia niekiedy wiele problemów diagnostycznych. Należą do nich:

• duszność i zmęczenie,
• stany przedomdleniowe i omdlenia,
• nudności i wymioty.

Ból serca a zawał mięśnia sercowego

Zawał mięśnia sercowego polega na zamknięciu częściowym lub całkowitym światła naczynia wieńcowego. Obszar zaopatrywany przez „zatkaną” tętnicę wieńcową ulega niedokrwieniu i w następnej kolejności martwicy. Stan ten jest bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia i życia, ponieważ może implikować objawy nagłej niewydolności serca lub groźnych zaburzeń rytmu, włącznie z migotaniem komór.

Zawał mięśnia sercowego pojawia się z reguły u chorych obciążonych czynnikami ryzyka, takimi jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość, hiperlipidemia, palenie papierosów i u osób ze stwierdzoną wcześniej chorobą wieńcową.

Objawami zawału mięśnia sercowego jest ból w klatce piersiowej:

• z reguły bardzo silny, o charakterze pieczenia, dławienia, ucisku lub gniecenia, rzadko także ostry i kłujący przypominający ból opłucnowy;
• trwa często powyżej 20 minut, stopniowo narastając, może promieniować do żuchwy, lewej kończyny górnej, nadbrzusza;
• niezależny od cyklu oddechowego ani pozycji ciała;
• nie ustępuje w spoczynku ani po zażyciu nitrogliceryny.

Chory bardzo często odczuwa „ból serca” na większym obszarze, ale wskazuje miejsce bólu przyłożoną pięścią do mostka (tzw. objaw Levina). Oprócz bólu w klatce piersiowej może pojawić się duszność, osłabienie, omdlenie, ból nadbrzusza.

Zawał mięśnia sercowego rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych, czyli bólu zawałowego, zmian w badaniu EKG (np. uniesienie odcinka ST, nowo powstały blok lewej odnogi pęczka Hisa) oraz stężenia troponin we krwi, które są m.in. markerami uszkodzenia miokardium. Leczenie rozpoznanego ostrego zespołu wieńcowego polega na jak najszybszym udrożnieniu zamkniętego światła tętnicy wieńcowej, np. podczas zabiegu przezskórnej angioplastyki wieńcowej.

Ból serca a zaburzenia rytmu serca

Zaburzenia rytmu serca, popularnie zwane arytmiami, mogą być przyczyną subiektywnego odczucia „bólu serca” przez chorych. Często towarzyszy im:

• kołatanie serca,
• lęk,
• zawroty głowy,
• duszność,
• stany przedomdleniowe i omdlenie.

Niekiedy arytmie są oznaką groźnych chorób mięśnia sercowego, zaburzeń elektrolitowych, a niekiedy do ich ograniczenia wystarcza samo leczenie zachowawcze i ograniczenie czynników sprawczych, np. używek (kawy, alkoholu). Badaniem rozstrzygającym rodzaj arytmii w trakcie jej napadu jest EKG lub bardziej dokładne badanie oceny czynności elektrofizjologicznej pracy serca przy użyciu holtera-EKG przez 24 godziny.

Ból serca a zapalenie mięśnia sercowego

Zapalenie mięśnia sercowego może obejmować samo wsierdzie, a także obejmować mięśniówkę i osierdzie. Ze względu na możliwość pojawienia się groźnych powikłań, wymaga najczęściej hospitalizacji. Obraz kliniczny zapalenia wsierdzia nie jest jednak charakterystyczny i może przebiegać pod postacią objawów zbliżonych do grypy, a więc z:

• wysoką temperaturą ciała,
• złym samopoczuciem i osłabieniem,
• bólem mięśni i stawów,
• dusznością z kaszlem,
• „bólem w rzucie serca” o nieokreślonej przyczynie, zwykle o charakterze opłucnowym.

Wskazówką w rozpoznaniu mogą być czynniki ryzyka wystąpienia infekcyjnego zapalenia wsierdzia (np. sztuczna zastawka w sercu).

Objawy zapalenia mięśnia sercowego są także nieswoiste. W wywiadzie od chorego można uzyskać informację o niedawno przebytym zakażeniu wirusowym górnych dróg oddechowych (np. grypie). Objawy kliniczne obejmują: ból w klatce piersiowej, duszność (wysiłkowa lub w zaawansowanej postaci spoczynkowa) czy kołatanie serca.

Ból serca a zaburzenia nerwicowe

Zaburzenia nerwicowe w postaci tzw. „nerwicy serca” są częstą przyczyną „bólu serca”. Z reguły chorzy skarżą się na dodatkowe dolegliwości ze strony układu nerwowego (np. bóle głowy, drętwienia, mrowienia palców dłoni), przewodu pokarmowego (np. bóle w nadbrzuszu), którym towarzyszą w mniejszym lub większym stopniu zaburzenia nastroju o typie depresyjnym lub uczucie bliżej nieokreślonego lęku. Często można uzyskać od chorych informację o przewlekłym stresie, emocjach, które wynikają z trudności w pracy czy domu.

„Ból serca” w takich przypadkach ma najczęściej charakter kilkusekundowych napadów kołatań serca z towarzyszącym kłującym bólem po lewej stronie klatki piersiowej, nasilającym się często podczas głębokiego oddechu i zmieniającym swoje natężenie wraz ze zmianą pozycji ciała. To podstawowe cechy bólu nietypowego, który odróżnia go od objawów groźnych patologii mięśnia sercowego.