Arytmia serca – co to, zagrożenia, czynniki sprzyjające, leczenie i postępowanie

Arytmia serca – czy jest groźna?

Zaburzenie rytmu serca, nazywane również arytmią, to zaburzenie pracy serca polegające na jej przyśpieszeniu, zwolnieniu lub nieregularności. Arytmia serca może być zarówno błahym problemem, jednak nierzadko związana jest z poważnymi konsekwencjami mogącymi nawet zagrażać życiu. W zasadzie każda z innych chorób serca predysponuje do rozwoju arytmii, jednak najczęściej jest ona związana z chorobą niedokrwienną serca, wadami zastawek, nadciśnieniem tętnicze, wadami wrodzonymi lub przedawkowaniem leków (szczególnie – paradoksalnie – antyarytmicznych). Do jej wystąpienia przyczyniają się także inne choroby ogólnoustrojowe, jak np.: zaburzenia poziomu elektrolitów, nadczynność tarczycy czy choroby nerek.

Aby zrozumieć, co to jest arytmia serca oraz kiedy i dlaczego dochodzi do jej wystąpienia, niezbędna jest znajomość budowy serca i cyklu jego pracy. Serce składa się z 4 jam – dwóch przedsionków i dwóch komór, oddzielonych od siebie przegrodami: międzyprzedsionkową i międzykomorową. Przedsionki z kolei oddzielone są od komór zastawkami przedsionkowo – komorowymi: dwudzielną (w „lewym sercu”) i trójdzielną (w „prawym sercu”). Do prawego przedsionka uchodzą obie żyły główne – górna i dolna (które zbierają odtlenowaną krew z całego ciała, oprócz płuc), a do lewego przedsionka cztery żyły płucne (doprowadzające z płuc do serca krew bogatą w tlen). Z komór natomiast wychodzą tętnice, które odprowadzają krew z serca: z lewej komory wychodzi aorta, doprowadzająca krew utlenowaną do wszystkich narządów ciała, zaś z prawej komory pień płucny, którym przepływa z serca do płuc krew uboga w tlen. Jeden pełen cykl pracy serca składa się z trzech części:

• pauzy – w trakcie, której przedsionki i komory są rozkurczone. W tym czasie zastawki przedsionkowo – komorowe są otwarte a do jam serca napływa krew z żył głównych i płucnych,
• skurczu przedsionków – skurcz przedsionków wywołuje wtłoczenie do komór znajdującej się w nich krwi. Następnie pod wpływem wzrostu ciśnienia w komorach zastawki przedsionkowo – komorowe zamykają się – odgłos ich zamknięcia nazywany jest pierwszym tonem serca,
• skurczu komór – skurcz komór powoduje, że znajdująca się w nich krew zostaje wtłoczona do tętnic wychodzących z serca – aorty i pnia płucnego. Następnie dochodzi do zamknięcia zastawek półksiężycowate (oddzielają one aortę i pień płucny od komór serca) odgłos ich zamknięcia nazywany jest drugim tonem serca.

Przeczytaj również: Ablacja serca – na czym polega, wskazania, bezpieczeństwo

Za powstawanie cyklu pracy serca oraz odpowiednią jego kolejność, odpowiedzialny jest układ elektryczny serca nazywany układem bodźco-przewodzący. Nadrzędnym rozrusznikiem serca a zarazem najważniejszym elementem tego układu jest węzeł zatokowo-przedsionkowy, znajdujący się w ścianie prawego przedsionka. Posiada on zdolność do spontanicznego wytwarzania impulsu elektrycznego, który pobudza serce do pracy. Impuls elektryczny z węzła zatokowo-przedsionkowego jest następnie przekazywany szlakami międzywęzłowymi do węzła przedsionkowo – komorowego, a dalej do pęczka Hisa i jego dwóch odnóg. Opóźnienie w dotarciu impulsu z przedsionków do komór jest warunkiem koniecznym do zachowania odpowiedniej kolejności (następującego po sobie) skurczu przedsionków i komór.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza przyspieszone bicie serca?

Co to jest arytmia serca?

W prawidłowych warunkach serce pracuje z częstotliwością 60–100 (zwykle około 72) uderzeń na minutę. O arytmii serca mówimy wówczas, gdy miarowa praca serca zostanie zakłócona lub gdy serce zaczyna bić z częstotliwością mniejszą niż 60 lub większą niż 100 uderzeń na minutę. Wśród przyczyn wywołujących te zaburzenia należy wymienić:

• zaburzenia wytwarzania impulsów elektrycznych - prawidłowy rytm serca nazywany zatokowy zmienia swą częstość w zależności od pory dnia, stopnia aktywności fizycznej i emocjonalnej. Są jednak schorzenia, w których przebiegu rytm zatokowy jest bardzo wolny lub występują długie zahamowania i pauzy w pracy serca,
• zaburzenia przewodzenia impulsu elektrycznego do mięśniówki przedsionków oraz/ lub komór- w zależności od miejsca i stopnia uszkodzenia układu bodźco-przewodzącego, proces ten może przebiegać bezobjawowo, ale może też prowadzić do nagłej utraty przytomności, a nawet zgonu,
• zaburzenia rytmu – pod postacią pojedynczych pobudzeń przedwczesnych, par lub serii, miarowego częstoskurczu, trzepotania a w końcu nawet migotania. Migotanie przedsionków to arytmia, która zwykle znacznie pogarsza jakość życia, natomiast migotanie na poziomie komór prowadzi do śmierci.

Obecnie wiadomo, że elektryczne wyładowania - pojedyncze lub nawet trzepotanie czy częstoskurcz – powodujące arytmię, występują nie tylko w mięśniówce czy też układzie elektrycznym serca, ale często pojawiają się poza nim, np. w żyłach płucnych czy w żyle głównej górnej. Do objawów odczuwanych przez pacjenta z arytmią należy: szybkie, nierówne kołatanie serca, duszność, a także niepokój, czy szybkie zmęczenie. Najgroźniejsze rodzaje arytmii mogą prowadzić do utraty przytomności. Bywają jednak i takie arytmie, których chory nie odczuwa - wykrywane są one przypadkowo podczas badania EKG. Zaburzenia rytmu serca mogą być napadowe (tzn. pojawiają się okresowo i mogą trwać godzinę, dobę a nawet kilka dni) lub długotrwałe (utrzymujące się bez przerwy przez długi czas). Ryzyko wystąpienia arytmii zwiększa się wraz z wiekiem, dodatkowo do czynników ryzyka jej wystąpienia należy zaliczyć styl życia (palenie papierosów, podwyższony poziom cholesterolu, otyłość) a także genetycznie uwarunkowane predyspozycje do chorób serca np.: rodzinna skłonność do występowania migotania przedsionków czy mutacje genów, zagrażające zaburzeniami rytmu serca, blokiem przewodzenia lub dysfunkcją ośrodka wytwarzania i regulacji właściwego rytmu serca.

Arytmia serca - czynniki sprzyjające

Predyspozycje do wystąpienia arytmii serca w dużym stopniu uzależnione są od genów. Należy jednak pamiętać, że w patogenezie arytmii ważny jest również styl życia. Na wystąpienie zaburzeń rytmu serca narażone są osoby z genetycznymi chorobami, wadami zastawkowymi, kardiomiopatią, chorobą niedokrwienną serca (zawałem serca), zapaleniem osierdzia, zapaleniem wsierdzia oraz niewydolnością krążenia. Groźne arytmie mogą pojawić się w przebiegu urazu serca czy zapalenia mięśnia sercowego, a także w trakcie zaburzeń endokrynologicznymi przebiegających np. pod postacią nadczynnością lub niedoczynnością tarczycy czy kory nadnerczy.

Poza tym arytmie mogą pojawić się jako efekt uboczny stosowania różnych leków, w tym także – co może wydawać się dziwne – leków antyarytmicznych. Do występowania arytmii serca usposabiają również zaburzenia w składzie elektrolitowym krwi, szczególnie zaburzenia jonowe dotyczące stężenia potasu, sodu lub magnezu. Palenie papierosów, zażywanie narkotyków, nadmierne spożywanie alkoholu, przewlekły stres, przeciążenie pracą oraz nadmierne spożywanie napojów energetycznych oraz kawy to modyfikowane czynniki ryzyka, które również zwiększają ryzyko wystąpienia arytmii.

Arytmia serca - postępowanie

Nawet, jeśli arytmia serca pojawia się sporadycznie i nie jest uciążliwa, zawsze wymaga konsultacji lekarskiej. Dla prawidłowego zdiagnozowania zgłaszanych dolegliwości, wielkie znaczenie mają informacje na temat tego w jakich okolicznościach, jak często i jak długo trwa arytmia. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia problemów z sercem (nie tylko związanych z zaburzeniami rytmu), warto dbać o dietę, by uniknąć nadwagi i/lub otyłości, nie wolno palić papierosów i nadużywać alkoholu, wskazany jest również regularny wysiłek fizyczny (jednak przed rozpoczęciem ćwiczeń, ich rodzaj i intensywność, należy skonsultować z lekarzem). Poza tym stres, który towarzyszy człowiekowi praktycznie każdego dnia, jest jedną z przyczyn wyzwalających nawroty napadów arytmii, dlatego tak ważna jest umiejętność radzenia sobie z nim.

Odpowiednio dobrane leki i regularne ich przyjmowanie to niezwykle ważny element w procesie leczenia arytmii serca i zapobiegania jej nawrotom. Korzystanie z wizyt kontrolnych znacznie ułatwia dobranie odpowiedniej metody leczenia oraz dawki leku dostosowanej do potrzeb pacjenta. Czasami do wyleczenia zaburzenia rytmu serca konieczne może się okazać wykonanie procedury inwazyjnej, np. implantacji stymulatora serca lub kardiowertera-defibrylatora, czy wykonanie zabiegu ablacji. Zawsze jednak podstawą skutecznego leczenia jest współpraca lekarza z pacjentem, dlatego o konieczności wykonania jakiejkolwiek procedury medycznej a także o ryzyku i korzyściach związanych z jej zastosowaniem należy porozmawiać z lekarzem prowadzącym.

Arytmia serca - metody leczenia

Wiele rodzajów arytmii serca nie wymaga leczenia, ponieważ organizm posiada pewne naturalne mechanizmy obronne chroniące go przed rozwojem groźnych w skutkach arytmii. Dla przykładu pojedyncze skurcze dodatkowe nie są niebezpieczne, jednak w sytuacji, gdy pojawiają się gromadnie, łączą się w szybki rytm - nazywany częstoskurczem, stają się groźne dla zdrowia, a nawet życia, dlatego wymagają leczenia. Szczególną formą arytmii jest migotanie przedsionków i/ lub komór - jest to zjawisko polegające na zbyt dużej ilości ognisk wytwarzających jednocześnie impulsy elektryczne, które można porównać do chaotycznej „burzy elektrycznej” w sercu. Migotanie komór jest bardzo groźnym stanem, prowadzącym do zatrzymania pracy serca. Jedynym ratunkiem w takim przypadku jest natychmiastowe użycie defibrylatora w celu przywrócenia prawidłowej, miarowej pracy serca. Znacznie mniej niebezpieczne jest migotanie przedsionków, które zazwyczaj można kontrolować odpowiednio prowadzoną farmakoterapią. Oprócz leków, w wybranych zaburzeniach rytmu, stosuje się również terapie elektryczną - kardiowersję.

Stymulator serca

Aby jednak całkowicie pozbyć się arytmii serca, u części pacjentów można zdecydować się na wykonanie zabiegu ablacji, której celem jest likwidacja źródła nieprawidłowych impulsów elektrycznych. W pewnych rodzajach arytmii organizm nie radzi sobie sam z występującym zaburzeniem rytmu, a środki farmakologiczne są niewystarczające, dlatego konieczne może okazać się zastosowanie implantowalnego urządzenia, nazywanego stymulatorem serca, który kontroluje pracę serca a w przypadku, gdy ono samo nie podejmuje aktywności, pobudza je impulsem elektrycznym do działania. Najskuteczniejszą metodą leczenia groźnych dla życia arytmii, w tym wcześniej wspomnianego migotania komór, jest implantowanie wszczepialnych kardiowerterów - defibrylatorów, ponieważ jest to jedyna metoda mogąca skutecznie umiarowić te potencjalnie groźne dla życia arytmie.

Jak żyć z arytmią – wypowiedź kardiologa