Zawroty głowy – w jakich chorobach występują, jak leczyć?

Kiedy pojawiają się zawroty głowy?

Zawroty głowy mogą być spowodowane zarówno czynnikami chorobowymi jak i być fizjologiczną odpowiedzią organizmu. Przyczyn tego typu dolegliwości jest wiele. Zawroty głowy niezwiązane z chorobą mogą występować w przebiegu: ciąży, menopauza, gwałtownej zmianie pozycji ciała, szybkiej zmianie wysokości (np. podczas lotu samolotem), upojenia alkoholowego czy sytuacji stresowych. Tego rodzaju zawroty są niegroźne, szybko przemijają i zazwyczaj nie wymagają konsultacji z lekarzem.

W nomenklaturze medycznej zawroty głowy określa się jako uczucie ruchu własnego ciała w stosunku do otoczenia lub ruchu otoczenia. Wrażenie wirowania, unoszenia się czy padania (w stosunku do własnej osoby) zwane jest zawrotem układowym (vertigo) i stanowi jego klasyczną postać. Obok typowych zawrotów głowy wyróżnia się dodatkowo tzw. zawroty nieukładowe (dizziness), mające charakter mało sprecyzowanych odczuć np. uczucia niepewności podczas chodzenia, wrażenia braku równowagi lub lęku przed upadkiem.

Ponadto pacjenci mogą skarżyć się na dolegliwości przypominające zawroty, które de facto nimi nie są. Do takich stanów zalicza się stan przedomdleniowy (określany przez chorych zasłabnięciem lub półomdleniem) oraz zaburzenia równowagi i chodu bez zawrotów np. w przebiegu ataksji móżdżkowej, niedowładów.

Przeczytaj też: Rodzaje leków na nerwicę

Przyczyny zawrotów głowy zależne od błędnika

Należy podkreślić, że za zawroty głowy odpowiada w organizmie człowieka tzw. układ przedsionkowy (narząd równowagi). Składa się on z 2 zasadniczych części :

• część ośrodkowa, którą tworzą struktury pnia mózgu, móżdżek oraz ośrodki korowe i podkorowe mózgu,
• część obwodowa, obejmująca błędnik wraz z jego unerwieniem.

Podział na te 2 składowe pozwala na rozróżnienie zawrotów w zależności od miejsca uszkodzenia na zawroty pochodzenia ośrodkowego (pozabłędnikowe) i zawroty pochodzenia obwodowego (błędnikowe). Najczęściej zawroty układowe wynikają z uszkodzenia części obwodowej, natomiast zawroty nieukładowe są zazwyczaj wynikiem dysfunkcji części ośrodkowej.

Do najczęstszych błędnikowych przyczyn zawrotów głowy zalicza się :

• zapalenie błędnika i jego nerwu (nerw przedsionkowo – ślimakowy) – np. wirusowe (jako powikłanie grypy, półpasiec uszny), autoimmunologiczne lub naczyniowe,
• toksyczne uszkodzenie błędnika (zatrucia alkoholem, antybiotyki np. gentamycyna, salicylany, cisplatyna),
• urazy ucha wewnętrznego (np. wstrząśnienie błędnika, złamania piramidy kości skroniowej),
• choroba lokomocyjna,
• osteoskleroza błędnikowa (dotyczy zaburzeń ucha środkowego i wewnętrznego, gdzie dochodzi do stopniowej degeneracji ich struktur, czego wynikiem jest postępujący niedosłuch),
• choroba Meniere’a (tzw. wodniak błędnika),
• łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy,
• nowotwór ucha wewnętrznego,
• niedokrwienie ucha wewnętrznego.

Inne przyczyny zawrotów głowy

Z kolei najczęściej spotykanymi przyczynami pozabłędnikowych zawrotów głowy są :

• choroby naczyniowe mózgu (np. udary móżdżku i pnia mózgu),
• krwotoki do móżdżku,
• stwardnienie rozsiane,
• guzy kąta mostowo-móżdżkowego (zawroty głowy występują wraz z : szumami w uszach, postępującym niedosłuchem, neuropatią nerwu trójdzielnego, niedowładem nerwu twarzowego, ataksją móżdżkową jednostronną, ew. objawami uszkodzenia pnia mózgu),
• padaczka,
• migrena,
• zawroty psychogenne (głównie zawroty nieukładowe),
• zatrucia lekami.

Wyróżnia się również 3 grupę zawrotów głowy, które wynikają z zaburzeń innych układów niż układ przedsionkowy. Należą do nich przede wszystkim choroby układu sercowo – naczyniowego i zaburzenia metaboliczne :

• zaburzenia rytmu serca (tzw. arytmie),
• wady zastawkowe serca,
• kardiomiopatie,
• niedoczynność tarczycy,
• cukrzyca,
• niewydolność nerek,
• niedokrwistość,
• odwodnienie organizmu,
• krwotoki i krwawienia (zawroty głowy w wyniku utraty krwi).

Objawy kliniczne zawrotów głowy

Gdy pacjent cierpi z powodu układowych zawrotów głowy najczęściej skarży się na uczucie wirowania otoczenia lub własnego ciała (tzw. złudzenie ruchu), uczucie kołysania się lub chwiania bądź wrażenie padania w jedną stronę czy zapadania się. Ci chorzy zazwyczaj umieją dość precyzyjnie opisać swoje dolegliwości.

Z kolei, pacjenci zmagający się z nieukładowymi zawrotami głowy przeważnie nie są w stanie opisać dokładnie nękających ich objawów. Często przedstawiają je jako „uczucie niepewności”, „zawroty w głowie” czy „zamglenie w głowie” lub też odczuwają zawroty głowy jako „chodzenie po wacie”, „chodzenie po miękkim, falującym podłożu” bądź niepewność chodu.

Obok zawrotów głowy mogą występować także inne objawy związane z choroba podstawową pacjenta. I tak, układowym zawrotom często towarzyszą nudności i/lub wymioty (zwłaszcza w chorobie lokomocyjnej, zapaleniu neurony przedsionkowego). Ponadto, w chorobie Meniere’a pacjent może zgłaszać upośledzenie słuchu. Zawroty układowe nasilają się w czasie ruchu głową, a ulegają osłabieniu po zamknięciu oczu.

Natomiast w zawrotach nieukładowych stosunkowo często obserwuje się objawy neurologiczne. Należą do nich m.in. objawy oczne w postaci „mroczków przed oczami”, problemów z ostrością wzroku („zamazane obrazy”), oczopląsu czy podwójnego widzenia. Nierzadko pacjenci skarżą się z powodu towarzyszącego bólu głowy. Jeżeli uszkodzeniu uległy struktury centralnego układu nerwowego występują np. niedowłady kończyn, ataksja, zaburzenia mowy (dyzartria) lub porażenia nerwów czaszkowych.

Diagnostyka zawrotów głowy

Zawroty głowy są objawem niepokojącym, zwłaszcza te nawracające lub nasilone, dlatego też wymagają one odpowiedniej diagnostyki. Każda osoba skarżąca się na zawroty głowy powinna udać się do lekarza rodzinnego, który adekwatnie do problemu zaproponuje pacjentowi optymalny sposób postępowania. Objawami towarzyszącymi zawrotom głowy, których nie wolno bagatelizować są :

• utrata przytomności,
• wysoka gorączka (temperatura > 38,5 C),
• przebyty uraz głowy,
• odczucia „nieregularnego bicia serca” (zaburzenia rytmu),
• bóle głowy,
• zaburzenia widzenia,
• ból w klatce piersiowej,
• sztywność karku,
• upośledzenie słuchu,
• drętwienie, mrowienie lub osłabienie mięśni kończyn dolnych.

Najważniejsze znaczenie w diagnostyce przyczyn zawrotów głowy ma rzetelnie zebrany wywiad oraz wnikliwe badanie neurologiczne i ogólnolekarskie chorego. Wywiad musi być ukierunkowany głównie na obraz, częstość i okoliczności występowania zawrotów głowy, a także na choroby współistniejące i leki zażywane przez pacjenta. W badaniu neurologicznym niezbędne jest wykonanie prób wykluczających uszkodzenie móżdżku (np. próba Romberga, próba Utenbergera) oraz badanie oczopląsu.

Zazwyczaj diagnostykę zawrotów głowy pogłębia się o badania dodatkowe tj.:

• elektronystagmografia (ENG) i wideonystagmografia – badania oceniające ruchy gałek ocznych,
• miogenne przedsionkowe potencjały wywołane – badanie wykorzystywane do diagnostyki chorób ucha wewnętrznego i nerwu przedsionkowego,
• próba kaloryczna (próba Hallpike’a) – umożliwia ocenę narządu równowagi,
• badanie audiometryczne – badanie słuchu.

W razie niemożności wykrycia przyczyny zawrotów wymagane może być wykonanie tomografii komputerowej bądź rezonansu magnetycznego głowy, zdjęcia rentgenowskiego kręgosłupa szyjnego czy badania EKG Holter (zapis EKG 24 godzinny).

Leczenie zawrotów głowy

Sposób leczenia zawrotów głowy uzależniony jest od przyczyny tych dolegliwości. W celu zmniejszenia nasilenia objawów bądź całkowitego wyeliminowania zawrotów głowy stosuje się najczęściej farmakoterapię. Do leków wykorzystywanych w leczeniu zawrotów należą :

• leki przeciwhistaminowe: klemastyna, dimenhydrynat, betahistyna (głównie w chorobie Meniere’a),
• leki przeciwlękowe (anksjolityki): diazepam, midazolam, alprazolam,
• leki neuroleptyczne: chloropromazyna, metoklopramid, promazyna,
• leki cholinolityczne: skopolamina.

Zastosowanie znajduje również leczenie chirurgiczne, które zaleca się m.in. w osteosklerozie lub procesach rozrostowych (guzach). U pacjentów, u których w obrazie chorobowym dominuje lęk, korzystna bywa pomoc psychologa oraz zastosowanie leków anksjolitycznych.