Wysoko wrażliwa osobowość, wysoko wrażliwe dziecko – co to znaczy być WWO?

WWO, czyli osoby wysoko wrażliwe – kim są?

WWO to inaczej „wysoko wrażliwa osobowość” (z ang. HSP – highly sensitive people). Termin ten wprowadziła dr Elaine Aron, autorka książek o tytułach „Wysoko wrażliwi” i „Wysoko wrażliwe dziecko”.

Wysoka wrażliwość nie jest zaburzeniem, nie można również zaliczyć jej do grupy chorób psychicznych. To raczej pewna cecha osobowości, która sprawia, że obdarzone nią osoby więcej zauważają, mocniej odczuwają, odbierają również więcej bodźców niż inni ludzie. Dotyczy to zarówno bodźców pozytywnych, jak i negatywnych [1].

Jednocześnie osoby te są bardziej podatne na stres, przytłoczenie, zmęczenie, a nawet – w niektórych przypadkach – na depresję [2].

Przyczyny zwiększonej wrażliwości na bodźce – skąd bierze się WWO?

Obecnie wiadomo na pewno, że w trakcie odbierania bodźców mózgi osób o wysokiej wrażliwości pracują nieco inaczej niż mózgi pozostałych ludzi. Dla przykładu, w jednym z badań poproszono uczestników, aby postarali się zauważyć subtelne różnice na zdjęciach krajobrazów. Okazało się, że w czasie testu u osób o wysokiej wrażliwości dochodziło do silniejszej aktywacji mózgu w tych obszarach, które odpowiadają za przetwarzanie wzroku i uwagi (w porównaniu do grupy kontrolnej, którą stanowiły osoby o przeciętnej wrażliwości na bodźce) [3].

Za różne reakcje mózgu u różnych osób częściowo odpowiadają geny, przy czym obecnie znamy jedynie dwa istotne dla sprawy składniki genetyczne [4]. Część naukowców jest zdania, że wysoka wrażliwość na bodźce powstała w drodze ewolucji i ma służyć przetrwaniu gatunku [5]. Należy bowiem zauważyć, że osoby wysoko wrażliwe mają większą świadomość różnych możliwości (w tym również np. możliwości zdobywania pożywienia) oraz zagrożeń. Cechują się niską impulsywnością oraz skłonnością do unikania ryzyka, a ponadto dłużej zastanawiają się przed podjęciem trudnej decyzji, co sprzyja dobrym wyborom [6].

Cechy osób wysoko wrażliwych

Elaine Aron wyróżniła 4 ważne cechy zachowania, które charakteryzują osoby wysoko wrażliwe. Przedstawiła je jako akronim DOES:

• D (od depth of processing) – głębokość przetwarzania

Osoby, które cechuje wysoka wrażliwość, bardzo głęboko wszystko przetwarzają: analizują, rozważają różne opcje, przewidują możliwe scenariusze. Nie działają „tu i teraz”, ponieważ nie potrafią podejmować spontanicznych decyzji.

• O (od overstimulation) – przestymulowanie

Układ nerwowy osób wysoko wrażliwych wydaje się być bardzo delikatny, stąd łatwo u nich o przestymulowanie. To określenie dla pewnego przesytu bodźcami, który może wywołać dolegliwości fizyczne (np. ból głowy).

• E (od emotional reactivity and empathy) – reaktywność emocjonalna i empatia

Są to ludzie pełni empatii, mający skłonność do długotrwałego przeżywania problemów innych osób. Z tego powodu łatwo wpadają w przygnębienie czy smutek.

• S (od sensing the subtle) – umiejętność wyczuwania subtelności

Osoby wysoko wrażliwe cechuje wyczulenie na subtelności. W słowach, mimice czy gestach innych ludzi zauważają one drobiazgi, które nie są widoczne dla pozostałych.

Funkcjonowanie osób wysoko wrażliwych na co dzień

Wyżej opisany podział jest dość ogólny i nie precyzuje sposobu funkcjonowania osoby wysoko wrażliwej na co dzień czy problemów, z którymi ona się zmaga. Jeśli zatem chcesz ocenić, czy posiadasz tę cechę, zerknij na poniższe zdania i sprawdź, ile z nich cię dotyczy.

Osoby wysoko wrażliwe to takie, które:

• są bardzo wrażliwe na piękno, niezwykle emocjonalnie reagują na muzykę;
• głęboko i długo analizują różne wydarzenia ze swojego życia (w tym także te potencjalne);
• są bardzo spostrzegawcze – np. zauważają nawet niewielkie zmiany nastroju u drugiej osoby;
• nie potrafią szybko podejmować decyzji, potrzebują więcej czasu niż inni;
• nie radzą sobie z presją czasu – lepiej wykonują swoje obowiązki, gdy nie są wystawione na działanie stresu;
• źle czują się w sytuacji, w których uwaga otoczenia skupiana jest na nich;
• bardzo źle reagują na uczucie głodu – nie mogą się na niczym skoncentrować, są poirytowane i nerwowe;
• często odczuwają wewnętrzny niepokój, choć nie potrafią wskazać jego przyczyn;
• często zastanawiają się, co na ich temat pomyślą inni;
• czują się nieswojo w tłumie, pragną jak najszybciej się oddalić;
• nierzadko odczuwają psychosomatyczne dolegliwości: bóle głowy, bóle żołądka, kołatania stres – to sposób, w jaki objawia się u nich stres;
• często porównują się z innymi, a rezultat tych porównań nie jest dla nich zbyt korzystny;
• często odczuwają złość lub irytację – nawet z powodu błahych spraw;
• czują lęk przed porzuceniem;
• boją się bólu, są na niego bardzo wrażliwe;
• mają tendencję do obwiniania się za wiele rzeczy;
• często przejmują na siebie nastroje innych ludzi, cechuje je ogromna empatia;
• zazwyczaj mają trudności z przyjmowaniem krytyki na swój temat;
• mają trudności z pohamowaniem negatywnych emocji;
• są podatne na zranienie;
• cechuje je wysoka wrażliwość na działanie kofeiny;
• nie lubią brutalnych czy przerażających filmów albo rozrywek – ich oglądanie wyzwala u nich bardzo negatywne emocje i silny stres;
• nie lubią konkurować z innymi, nie potrzebują rywalizacji [2].

Z jakimi problemami zmagają się osoby wysoko wrażliwe?

Osoby wysoko wrażliwe często przez wiele lat, a bywa że i przez całe życie, czują się niezrozumiałe i w negatywnym znaczeniu „inne” od reszty społeczeństwa. Dokucza im poczucie zagubienia, przebodźcowania, mają wrażenie, że nie nadążają za wszystkim tym, co dzieje się dookoła.

Nierzadko miewają kłopoty z koncentracją, dokuczają im wspomniane dolegliwości psychosomatyczne, a także uporczywe zmęczenie.

Czy osoby wysoko wrażliwe są bardziej narażone na depresję?

Czy osoby cechujące się wysoką wrażliwością są narażone na depresję w większym stopniu niż pozostali ludzie? Z powyższego można by wywnioskować, że tak, ale właściwa odpowiedź na to pytanie brzmi: to zależy. Z badań wynika, że wysoka wrażliwość może zwiększać ryzyko wystąpienia depresji, ale tylko w pewnych określonych okolicznościach, tj.:

• gdy dana osoba dorastała w rodzinie dysfunkcyjnej lub w okresie dzieciństwa doznała traumy;
• gdy dana osoba nie jest świadoma swojej cechy, czyli nie wie, dlaczego różni się od innych;
• gdy osoba wysoko wrażliwa żyje w niezdrowym środowisku (np. z osobą uzależnioną od alkoholu albo stosującą przemoc) [1].

Wysoko wrażliwi nie są natomiast bardziej narażeni na zachorowanie, jeśli rozumieją, skąd biorą się ich silne emocje oraz odmienne zachowanie i w pełni to akceptują, a także jeśli dorastali we wspierających, kochających rodzinach.

Jak radzić sobie, będąc osobą wysoko wrażliwą?

Dlaczego tak ważne jest, aby osoba wysoko wrażliwa wiedziała o swojej „przypadłości”? Otóż po pierwsze – taka wiedza ułatwia spojrzenie na siebie nieco „z boku”. Ktoś, kto już wie o swojej cesze oraz o tym, że może reagować na niektóre wydarzenia czy słowa zbyt emocjonalnie, łatwiej osiągnie spokój.

Przykład – koleżanka powiedziała, że nie przyjedzie na kawę. Osoba mająca wysoką wrażliwość zacznie wyobrażać sobie różne tego przyczyny i w większości będą to negatywne wizje („Pewnie się obraziła”, „Ma lepsze towarzystwo”). Wiedza o swojej nadwrażliwości pozwala powiedzieć sobie: „Myślę tak, ponieważ często czegoś się boję, już tak mam. A przecież istnieje milion innych możliwych przyczyn odwołania spotkania”.

Po drugie, osoba, która wie o swojej wysokiej wrażliwości, będzie unikała pewnych zachowań oraz dążyła do innych – po to, aby na co dzień czuć się lepiej. Wśród takich praktyk można wymienić:

• zwiększenie uważności na swoje potrzeby („czuję, że jest tu dla mnie za dużo bodźców, dla uspokojenia myśli muszę wyjść”);
• ograniczenie kofeiny;
• ćwiczenie medytacji oraz jogi – pozwalają one zlikwidować stres i negatywne emocje,
• unikanie intensywnych bodźców. Osoby wiedzące o swojej wysokiej wrażliwości z większą łatwością i bez wyrzutów sumienia zrezygnują z wyjścia ze znajomymi do klubu;
• znalezienie bezpiecznego miejsca do wypoczynku i ukojenia nerwów;
• zapewnianie sobie odpowiedniej ilości czasu do podjęcia decyzji.

Osoby z wysoką wrażliwością często szukają pomocy u psychologa . To naprawdę świetny krok. Badania dowodzą, że to właśnie tacy pacjenci bardzo szybko i pozytywnie reagują na terapię, odzyskując radość życia [7].

Wysoka wrażliwość u dziecka – jak ją rozpoznać?

Wysoki poziom wrażliwości można zauważyć już u niektórych niemowląt, zwłaszcza u tych określanych jako HNB (z ang. high need baby ). To maluszki, które już od pierwszych dni życia sprawiają wrażenie „niezadowolonych”. Cechuje je naprawdę wysoka wrażliwość – wystarczy na przykład, że rodzic ułoży dziecko nie na tym ramieniu, na którym „trzeba”, albo że zostanie wyjęte z łóżeczka o kilka sekund za późno, by bardzo długo zanosiło się płaczem.

Niemowlęta o wysokiej wrażliwości mało śpią, trudno się ich „nauczyć”, ponieważ tak naprawdę przeszkadza im niemal wszystko, nazywa się je także „nieodkładalnymi”. To dzieci, które bardzo potrzebują drugiej osoby i źle znoszą separację, dlatego najlepiej jest nosić je w chuście albo nosidle.

Dziecko wysoko wrażliwe (wiek przedszkolny i szkolny) cechuje:

• niechęć do niespodzianek (to dzieci, które lubią wiedzieć, co je czeka);
• wyczuwanie nawet najdelikatniejszych zapachów,
• błyskotliwe poczucie humoru,
• wysoko rozwinięta intuicja,
• trudność w zasypianiu po dniu pełnym emocji i bodźców,
• ogromna ciekawość, zadawanie mnóstwa pytań,
• brak tolerancji dla nawet małego zabrudzenia czy przemoczenia ubrania,
• niechęć do zmian, zwłaszcza poważnych zmian w życiu rodziny (narodziny rodzeństwa, przeprowadzka),
• empatia, wrażliwość na nastroje rówieśników,
• wysoki poziom perfekcjonizmu,
• preferowanie spokojnych zabaw,
• duża wrażliwość na ból (np. reagowania paniką w sytuacji, gdy trzeba dziecku pobrać krew),
• zauważanie subtelności (np. dziecko zauważa przesunięcie, albo zniknięcie niewielkiej rzeczy z pokoju).

Dzieci o wysokiej wrażliwości – jak je wspierać?

Dla dziecka z wysoką wrażliwością wsparcie rodziców jest niezwykle ważne – dzięki niemu ma ono ogromne szanse stać się człowiekiem pewnym siebie, świadomym i dobrze przystosowanym do życia.

Niemowlęciu z wysoką wrażliwością trzeba dać przede wszystkim siebie i czas. Taki maluch potrzebuje pełnej uwagi, możliwie jak najdokładniejszego schematu dnia, spokoju, ciszy, a przede wszystkim – bliskości rodzica. Należy pamiętać, że nie jest winą dziecka, że jego układ nerwowy jest wyjątkowo wrażliwy, przez co ono samo czuje się źle.

Oczywiście życie z tak wrażliwym, co równa się – ciągle płaczącym i mało śpiącym niemowlęciem, nie jest najprostsze. Dlatego właśnie rodzice dziecko z WWO muszą dbać również o siebie – np. choć na godzinę dziennie zostawiać niemowlę pod opieką osoby trzeciej i wychodzić na spacer.

Jeśli chodzi o starsze dzieci o wysokiej wrażliwości, to bardzo ważne jest, aby:

• Unikać zawstydzania

Dzieci te są bardzo emocjonalne, ponadto cechuje je silna empatia, dlatego też łatwiej uderzają w płacz – nie jest to jednak powód do zawstydzania.

• Unikać naciskania

Osoby wysoko wrażliwe nie lubią rywalizacji. Dlatego też takie dziecko nie będzie radzić sobie w sportach, takich jak piłka nożna, siatkówka czy koszykówka. Nie będzie chciało nauczyć się boksu czy karate – po prostu nie będzie lubiło takich aktywności.

• Nauczyć dziecko rozumieć swoją osobowość

Warto rozmawiać z dzieckiem o WWO o tym, dlaczego niektórzy ludzie są bardziej wrażliwi od innych i jak można sobie z tym radzić. Dziecko musi wiedzieć, że to, jak odbiera różne bodźce, nie jest niczym złym, a wręcz przeciwnie – to wysoka wrażliwość pozwala np. być świetnym przyjacielem. Gdy nasza pociecha będzie wiedziała o swojej osobowości, łatwiej będzie umiała właściwie zinterpretować sygnały płynące z jej ciała i szybciej znajdzie własną strefę komfortu.