Inteligencja emocjonalna – czym jest i jak ją rozwijać?

Co to jest inteligencja emocjonalna?

Inteligencja emocjonalna (EQ) to w dużym skrócie zdolność człowieka do rozpoznawania i nazywania własnych emocji oraz stanów emocjonalnych innych ludzi, a także umiejętność właściwego na nie reagowania [1]. Osoby o wysokim poziomie inteligencji emocjonalnej są więc świadome własnych emocji oraz potrafią je odczytywać u innych ludzi.

Uważa się, że inteligencja emocjonalna ma bardzo istotny wpływ na nasze życie – nie tylko w kontekście osobistym, ale również zawodowym. Świadomość emocjonalna pozwala bowiem nie tylko łagodzić konflikty i zyskiwać przychylność ludzi, ale również sprawnie kierować zespołem i motywować ludzi do działania.

Inteligencja emocjonalna – różne ujęcia

Inteligencja emocjonalna pojawiła się po raz pierwszy w ujęciu „inteligencji społecznej” Thorndike'a w 1920 roku, a następnie – w 1983 roku, w koncepcji Howarda Gardnera [2].

Sam termin „inteligencja emocjonalna” wprowadzili nieco później, bo w 1990 roku, amerykańscy psychologowie Peter Salovey i John Mayer – ich też uważa się za twórców koncepcji EQ. Inne warte przytoczenia modele to te autorstwa Bar-On'a, Daniela Golemana oraz Petridesa i Furnhama.

Teoria Mayer i Salovey

Według Mayer i Salovey inteligencja emocjonalna to oddzielna zdolność poznawcza, która jednak jest w pewnym stopniu związana z ogólną inteligencją. Autorzy teorii wyróżnili cztery komponenty EQ. Cechy inteligencji emocjonalnej są to:

• umiejętność rozpoznawania emocji – wykrywanie ich na twarzach innych ludzi, w ich gestach, łatwe ich odczytywanie;
• ułatwienie myślenia emocjami – czyli umiejętność wykorzystania emocji w zarządzaniu innymi ludźmi, bądź np. dla obrony własnego zdania;
• zdolność rozumienia emocji – osoby z wysoko rozwiniętą inteligencją emocjonalną potrafią zrozumieć, dlaczego ktoś ma pewne skłonności emocjonalne, albo skąd wzięła się u danej osoby taka, a nie inna reakcja;
• umiejętność zarządzania emocjami – panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi i emocjami innych osób.

Mayer i Salovey podkreślili w swojej teorii, że umiejętności te ułożone są według hierarchii – najbardziej znaczące są zatem zdolności rozpoznawania emocji (własnych i cudzych) [2].

Teoria Bar-On

Bar-On definiuje inteligencję emocjonalną jako „szereg pozapoznawczych zdolności, kompetencji i umiejętności, które umożliwiają jednostce efektywne radzenie sobie z wymaganiami i naciskami środowiskowymi”. Komponenty EQ to według niego:

• umiejętności intrapersonalne (emocjonalna samoświadomość, asertywność, samoakceptacja, szacunek do siebie, niezależność i samoaktualizacja),
• umiejętności interpersonalne (empatia, zdolność do utrzymywania więzi interpersonalnych i odpowiedzialność społeczna),
• zdolności przystosowawcze (elastyczność przystosowawcza, zdolność konfrontowania subiektywnych doświadczeń z rzeczywistości i zdolność rozwiązywania problemów),
• radzenie sobie ze stresem (kontrola impulsów i tolerancja na stres),
• ogólny nastrój (optymizm i poczucie szczęścia) [3].

Teoria Daniela Golemana

Autorem najbardziej popularnej koncepcji inteligencji emocjonalnej jest Daniel Goleman, autor książki „Inteligencja emocjonalna” (1995) oraz „Inteligencja emocjonalna w praktyce” (1998). Pierwsza z wymienionych pozycji bardzo szybko stała się światowym bestsellerem – została przetłumaczona na ponad 30 języków i była sprzedawana w ponad 50 krajach.

Według Daniela Golemana [4] na inteligencję emocjonalną składają się:

• samoświadomość,
• znajomość własnych emocji i umiejętność kierowania się nimi w podejmowaniu zdrowych decyzji życiowych,
• panowanie nad negatywnymi emocjami (gniew, strach) i zachowanie optymizmu mimo niepowodzeń (samoregulacja),
• empatia, czyli wczuwanie się w stany emocjonalne innych osób,
• umiejętności społeczne (łatwe wchodzenie w relacje z innymi i umiejętność podtrzymywania tych znajomości).

Teoria Patridesa i Furnhama

W końcu warto wspomnieć również o koncepcji autorstwa Petridesa i Furhhama. Ich osiągnięcie to stworzenie dwóch modeli inteligencji emocjonalnej. Pierwszy ujmuje ją jako cechę osobowości (trait EI), drugi jako zdolność przetwarzania informacji (information-processing EI). Warto zaznaczyć, że według autorów do pomiaru inteligencji emocjonalnej, która rozumiana jest jako zbiór cech osobowości, w zupełności wystarczą kwestionariusze samoopisowe [5].

Jakie cechy mają osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej?

Czasem na podstawie dość ogólnej definicji trudno ocenić, czy ma się wysoko rozwiniętą inteligencję emocjonalną, czy jednak warto nad nią popracować. Z pewnością pomocne będzie zestawienie cech, które wiążą się z wysoką EQ. Te cechy to:

• asertywność,
• gotowość do zmian,
• umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji,
• dążenie do łagodzenia konfliktów,
• łatwość nawiązywania kontaktów,
• brak trudności w dostosowywaniu się do nowych okoliczności,
• wysokie zaangażowanie społeczne, troska o innych,
• brak trudności z rozmawianiem o emocjach,
• umiejętność panowania nad własnymi emocjami,
• spostrzeganie krytyki w zdrowy sposób.

Osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej cechuje również świadomość swoich możliwości, które wynikają z rozpoznawania zarówno własnych stanów emocjonalnych, jak i cudzych.

Zobacz również: Style przywiązania – jak relacje z rodzicami kształtują inne związki?

Rola inteligencji emocjonalnej w życiu człowieka

Inteligencja emocjonalna może wydawać się mniej znacząca niż inteligencja racjonalna (IQ). To jednak mylne wrażenie – liczne badania dowodzą, że sam intelekt to zdecydowanie za mało, by odnosić sukcesy na polu zawodowym, nie wspominając już nawet o osobistych relacjach z innymi. Oto, co dokładnie wynika z tych badań:

• Wysoka inteligencja emocjonalna pozytywnie wpływa na funkcjonowanie społeczne i ogólne zadowolenie z życia

Panowanie nad własnymi emocjami i umiejętność odczytywania uczuć innych znacząco wpływa na relacje interpersonalne. Osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej dobrze mówią o innych ludziach i traktują ich życzliwie, co przekłada się na ich popularność. Częściej oceniają również swoje życie jako szczęśliwe i satysfakcjonujące [6], [7].

• Wysoka inteligencja emocjonalna przekłada się na większą wydajność w pracy

Osoby, które mogą polegać na swoich ocenach intuicyjnych w zakresie odczytywania emocji, są bardziej wydajne w pracy [8]. Łatwiej również im osiągnąć sukces w kwestii zarządzania innymi ludźmi.

• Wysoka inteligencja emocjonalna zapewnia lepsze zdrowie fizyczne

Wiadomo już na przykład, że osoby, które potrafią rozpoznawać emocje i je kontrolować, rzadziej cierpią na choroby układu krążenia i rzadziej wykrywane są u nich nowotwory złośliwe [3].

To też może Cię zainteresować: Choroba afektywna dwubiegunowa a borderline

Jak bada się inteligencję emocjonalną?

To, jak bardzo rozwinięta jest u danej osoby inteligencja emocjonalna, czyli w jakim stopniu osoba ta rozpoznaje uczucia innych oraz swoje i czy ma umiejętność kontrolowania negatywnych stanów emocjonalnych, można ocenić dzięki specjalnym narzędziom. Są to np.:

• Testy inteligencji emocjonalnej Mayera-Saloveya-Caruso (MSCEIT);
• Samoopisowy test inteligencji emocjonalnej (SREIT);
• Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej Cech (TEIQue);
• Inwentarz ilorazu emocjonalnego Bar-On (EQ-i);
• Sytuacyjny test zarządzania emocjami (STEM) i Sytuacyjny test zrozumienia emocjonalnego (STEU);
• Inwentarz kompetencji emocjonalnych i społecznych (ESCI) [9].

To też może Cię zainteresować: Czym jest toksyczna przyjaźń?

Jak rozwijać inteligencję emocjonalną?

Inteligencja emocjonalna to zbiór umiejętności, które jak najbardziej można, a nawet należy rozwijać – osoby, które to robią, zauważają korzystne zmiany w swoim życiu.

Taki rozwój osobisty może polegać na:

• treningu rozpoznawania sygnałów płynących z ciała, które to sygnały mogą świadczyć o uczuciach i emocjach;
• rozbieraniu różnych życiowych sytuacji na „części pierwsze” – określanie bodźca, który wzbudził dane emocje, a potem interpretowanie go na nowo, już nie według utartych schematów;
• treningu elastycznego myślenia – np. zadawanie sobie pytań: „Co bym zrobił na jego miejscu?” albo „Jakie mogą być inne powody, przez które ona się tak zachowuje?”,
• lekturze odpowiednich książek – na początku niech jest to kultowa „Inteligencja emocjonalna” autorstwa Daniela Golemana.