Metadon – jak działa, właściwości, skutki uboczne, uzależnienie

Właściwości metadonu

Metadon (dokładniej chlorowodorek metadonu) to stosowany od lat lek opioidowy, który działa silnie przeciwbólowo. Jego moc jest nieco większa niż siła oddziaływania morfiny.

Wskazania do stosowania metadonu obejmują:

• zespół abstynencji po odstawieniu opium;
• uzależnienie od heroiny i morfiny (jako terapia substytucyjna);
• analgezję pooperacyjną.

Metadon jest też skuteczny w leczeniu bólu nowotworowego.

W leczeniu bólu stosuje się go rotacyjnie na zmianę z innymi opioidami (np. morfiną), aby zapobiec zbyt szybkiemu nabudowaniu tolerancji lub kiedy okazuje się, że inne preparaty są nieskuteczne. Niestety, zjawisko niepełnej tolerancji krzyżowej opioidów nie zostało do końca poznane. Konieczność wymiany leków próbuje się tłumaczyć m.in. indywidualnymi różnicami w metabolizmie preparatów lub interakcjami z innymi substancjami. Dawka początkowa zależy m.in. od stopnia uzależnienia oraz masy ciała.

Metadon metabolizowany jest w wątrobie do nieaktywnych biologicznie związków. Podaje się go w formie syropu.

Jak działa metadon?

Mechanizm działania metadonu polega na aktywacji lub hamowaniu szeregu różnych receptorów odpowiedzialnych za odczuwanie bólu. Przede wszystkim działa jako silnie selektywny agonista niektórych receptorów opioidowych (µ oraz δ). Jednocześnie substancja jest antagonistą receptora NMDA.

Na uwagę zasługuje fakt, że każda z odmian chemicznych metadonu działa na receptory niekompetencyjnie, co oznacza wolniejsze budowanie się tolerancji oraz skuteczność leku przez dłuższy czas.

Niezależnie od tych właściwości, metadon działa jak klasyczne leki przeciwdepresyjne , czyli jest selektywnym inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny. Poprzez hamowanie resorpcji serotoniny przez neurony dochodzi do zwiększenia stężenia neuroprzekaźnika.

Efekty zażywania metadonu to przede wszystkim analgezja, czyli zniesienie bólu wywołanego przez czynniki fizyczne, a także przejściowa poprawa nastroju. Niestety, trudno o jednoznaczne wskazania w zakresie rekomendowanej dawki ze względu na dużą zmienność efektów w podaniu doraźnym oraz powtarzalnym i długim okresie półtrwania. Lek może być też zupełnie inaczej tolerowany przez pacjentów w podobnym stanie. Stąd brak jednoznacznych informacji, co do czasu efektywnego działania preparatów zawierających metadon (działanie przeciwbólowe wynosi od 4 do nawet 24 godzin).

Skutki uboczne zażywania metadonu

Choć metadon jest skuteczny, przy jego podawaniu należy zachować szczególną ostrożność. Zwraca się uwagę na bardzo długi czas półtrwania. Zwłaszcza przy cyklicznym podawaniu okres neutralizacji substancji i oczyszczenia z niej organizmu może wydłużyć się z kilku do nawet kilkudziesięciu godzin.

Co ciekawe, metadon działa równie skutecznie zarówno u pacjentów całkowicie zdrowych, jak i tych, u których stwierdzono poważne zaburzenia czynności nerek lub wątroby. Jedynie przy bardzo ostrych zaburzeniach czynności organów zaleca się zredukowanie rekomendowanej dawki.

Nie zaleca się stosowania metadonu u osób starszych oraz tych, u których występują problemy poznawcze (np. splątanie, otępienie). Lek wchodzi również w interakcję z wieloma innymi substancjami czynnymi, które wpływają na metabolizm wątroby przyspieszając go lub spowalniając, jak np. fenobarbital, flukonazol, a nawet inhibitory MAO stosowane m.in. w leczeniu depresji.

Działania niepożądane po podaniu metadonu obejmują m.in. objawy zespołu odstawienia, neurotoksyczność, zespoły niewydolności oddechowej, a także inne objawy charakterystyczne dla zażywania leków opioidowych, jak:

• senność,
• zaburzenia koncentracji,
• obniżone ciśnienie krwi i rzadkoskurcz,
• świąd oraz zaczerwieniona skóra,

• nudności.

Metadonu nie stosuje się u dzieci oraz kobiet w ciąży, w okresie karmienia piersią, a także w czasie akcji porodowej. Ze względu na możliwe ograniczenia percepcji w trakcie terapii zabronione jest korzystanie z pojazdów mechanicznych, nie powinno się też obsługiwać urządzeń mechanicznych.

Uzależnienie od metadonu

Metadon, tak jak inne leki opioidowe, działa silnie uzależniająco. Objawy przedawkowania metadonu powodują znaczne zwężenie źrenicy oraz spadek napięcia mięśni gładkich. Jako ciekawostkę można wskazać, że w Stanach Zjednoczonych preparaty zawierające metadon mają przypisany tzw. boxed warning lub black box warning. Oznacza to, że określone informacje muszą zostać podane w wyraźnie oznaczonym polu (stąd nazwa).

Objawy odstawienia metadonu można podzielić na fizyczne i psychiczne. Do tej pierwszej grupy zalicza się m.in.:

• zawroty głowy,
• rozszerzone źrenice,
• hiperwentylację,
• światłowstręt,
• tachykardię,
• nadciśnienie.

Z kolei psychiczne objawy abstynencyjne metadonu to m.in.: myśli samobójcze, depresja, nerwowość lub apatia. Następuje również wzrost libido. Ze względu na dłuższy okres półtrwania w stosunku do innych opioidów efekty również mogą występować przez dłuższy czas.

Metadon można wykorzystywać jako bardzo skuteczny lek przeciwbólowy, ale niestety jego kinetyka jest trudna do przewidzenia. Można go efektywnie stosować przy zmniejszonych dawkach początkowych i stopniowym zwiększaniu dawki leku. Z tego względu na czas jego stosowania zaleca się hospitalizację pacjenta i nadzór wykwalifikowanych specjalistów.