Opioidy – wskazania, przeciwwskazania, zagrożenia, uzależnienie

Opioidy to silne leki przeciwbólowe, wydawane wyłącznie na receptę. Mają potężne działanie uzależniające, dlatego używanie ich powinno przebiegać wyłącznie pod kontrolą lekarza. Niestety, często się tak nie dzieje. Opioidy są stosowane również jako narkotyki, szczególnie przez młodzież. Imprezy z oksykodonem (imprezy z oxy), mającym działanie zbliżone do morfiny i heroiny, są w Stanach Zjednoczonych powszechne.

Czym dokładnie są opioidy i dlaczego tak bardzo należy na nie uważać? Opisała to m.in. Beth Macy w książce „Lekomani”. O opiatach natomiast traktuje m.in. film „Zbrodnia stulecia”.

Opioidy – co to?

Opioidy stanowią bardzo liczną grupę substancji chemicznych, których wspólną cechą jest wiązanie się z receptorami opioidowymi. Wyróżnia się wśród nich m.in.

• naturalne opiaty (alkaloidy opium), np. kodeina, morfina, papaweryna lub tebaina;
• opioidy półsyntetyczne, np. heroina, oksykodon, oksymorfon, hydrokodon, hydromorfon;
• opioidy syntetyczne, np. tramadol, fentanyl, metadon, buprenorfina, petydyna, loperamid;
• opioidy endogenne: endorfiny, endomorfiny, dynorfiny, enkefaliny.

Opioidy stanowią składniki leków ordynowanych na receptę. Zalicza się je do najsilniejszych substancji przeciwbólowych, dlatego też wykorzystywane są w łagodzeniu bólu towarzyszącego np. urazom i nowotworom. Niektóre z nich wykorzystuje się ponadto w preparatach o działaniu przeciwkaszlowym (kodeina) i przeciwbiegunkowym (loperamid).

Z uwagi na silne działanie uzależniające, niektóre z opioidów, jak np. heroina nie są wskazane w leczeniu bólu, choć istnieją kraje (jak np. Wielka Brytania), gdzie w szczególnych przypadkach jej stosowanie jest dopuszczone. Poza tym kilka spośród syntetycznych opioidów (metadon, buprenorfina) wykorzystywanych jest w trakcie prowadzenia kuracji odwykowych.

Jak działają opioidy?

Tak jak wspomniano wcześniej, mechanizm działania opioidów polega na wiązaniu do receptorów opioidowych, które zlokalizowane są w strukturach ośrodkowego oraz obwodowego układu nerwowego. Działanie opioidów względem tych receptorów może być agonistyczne, antagonistyczne lub częściowo agonistyczne.

Efektem działania opioidów jest hamowanie lub pobudzanie różnych funkcji organizmu. Do najważniejszych reakcji obserwowanych podczas stosowania leków opioidowych należą:

• znoszenie bólu,
• hamowanie kaszlu,
• działanie przeciwwymiotne.

Opioidy – skutki uboczne

Mimo niezaprzeczalnie wysokiej skuteczności opioidowych leków przeciwbólowych istnieje szereg działań niepożądanych, jakie mogą wiązać się z ich stosowaniem. Należą do nich:

• senność,
• zaburzenia koncentracji,
• zaparcia,
• niedociśnienie,
• bradykardia,
• zmniejszona kurczliwość macicy,
• czerwienienie się skóry,
• świąd.

Najpoważniejszym działaniem ubocznym opioidów jest ich depresyjny wpływ na ośrodek oddechowy.

Opioidy – przeciwwskazania

Główne przeciwwskazania dotyczące stosowania opioidów w leczeniu bólu nienowotworowego to:

• ostra niewydolność oddechowa, szczególnie w przebiegu astmy oskrzelowej,
• choroba alkoholowa,
• stwierdzone w wywiadzie okresy uzależnienia od opioidów i innych leków,
• schorzenia psychiczne.

Dlaczego od opioidów można się łatwo uzależnić?

Niestety stosowanie opioidów wiąże się z ryzykiem rozwoju tolerancji oraz uzależnienia zarówno psychicznego, jak i fizycznego. Wprawdzie jest to rzadko obserwowane, jeśli stosuje się je zgodnie z zaleceniami lekarskimi i w rekomendowanych dawkach, jednak bywa możliwe. Znacznie częściej uzależnienie od leków opioidowych związane jest z ich świadomym zażywaniem w celach pozamedycznych, np. w celu radzenia sobie z problemami natury psychicznej lub w celach rozrywkowych.

Do klinicznych objawów uzależnienia od opioidów należą, m.in.:

• potrzeba zażywania coraz większych dawek substancji w celu uzyskania pożądanego efektu,
• ciągłe próby ich poszukiwania i zdobywania, mimo świadomości szkód, jakie wyrządzają.

Osoby uzależnione doświadczają ponadto problemów w codziennym funkcjonowaniu, zarówno na płaszczyźnie osobistej, jak i zawodowej. Poza tym pojawiają się także typowe objawy odstawienne:

• niepokój,
• bezsenność,
• wzmożone pocenie,
• rozszerzenie źrenic,
• zaburzenia rytmu serca,
• odczuwanie zimna i występowanie tzw. „gęsiej skórki”, biegunka,
• pobudzenie i agresja.

Przedawkowanie opioidów może prowadzić do śmierci spowodowanej depresją oddechową, co objawia się m.in. spowolnieniem pracy serca, sinicą oraz śpiączką. Odtrutkę w tego rodzaju przypadkach stanowi nalokson – substancja z grupy opioidów działająca jako antagonista względem receptorów opioidowych, która jednak nie wywołuje działania uzależniającego.

Opiody a opiaty

Bardzo często pojęcie opioidów i opiatów traktowane jest tożsamo. To jednak błąd, ponieważ opiaty należą do opioidów i stanowią wyłącznie związki pochodzenia naturalnego, pozyskiwane z wysuszonego soku mlecznego niedojrzałych makówek maku lekarskiego (Papaver somniferum L.). Alkaloidy opium to blisko 20 związków, w tym morfina, kodeina, papaweryna czy też narkotyna.