Depresja oddechowa – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest depresja oddechowa?

Depresja oddechowa odnosi się do zmniejszenia częstości oddechów i ich spłycenia w wyniku zmniejszenia aktywności ośrodka oddechowego, co skutkuje niedotlenieniem organizmu. Prawidłowa liczba oddechów na minutę wynosi od 12 do 20, a objętość oddechowa (ilość powietrza wchodząca i wychodząca z płuc w trakcie swobodnego oddychania) to około 500 ml. Sytuację, w której schorzenia układu oddechowego prowadzą do niedostatecznego zaopatrzenia tkanek w tlen lub do retencji dwutlenku węgla nazywamy niewydolnością oddechową.

Ośrodek oddechowy zlokalizowany jest w rdzeniu przedłużonym (części pnia mózgu, która przechodzi w rdzeń kręgowy). Ośrodek oddechowy reguluje wentylację – częstość i głębokość oddechów. Reaguje na zmiany w utlenowaniu krwi, poziomie dwutlenku węgla i pH krwi (pH jest miarą równowagi kwasowo-zasadowej).

Badaniem, które pozwala na ocenę wydolności układu oddechowego jest gazometria krwi tętniczej. Oznacza się w niej między innymi ciśnienia parcjalne tlenu i dwutlenku węgla, pH i poziom elektrolitów.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Przyczyny depresji oddechowej

Do zahamowania czynności ośrodka oddechowego może dojść między innymi w wyniku przedawkowania leków (opioidów i nasennych) lub narkotyków, uszkodzenia pnia mózgu, centralnego bezdechu sennego czy śpiączki hipometabolicznej.

Opioidy to duża grupa leków, do której należą między innymi: morfina, fentanyl czy buprenorfina. Najczęściej wykorzystywane są ze względu na działanie przeciwbólowe, znajdują zastosowanie w leczeniu bólu ostrego i przewlekłego oraz w opiece paliatywnej. Receptory opioidowe zlokalizowane są również w ośrodku oddechowym i prowadzą do jego zahamowania. Korzystnym efektem tego działania opioidów jest zmniejszenie uczucia duszności, jednak nadmierne zahamowanie może doprowadzić do niewydolności oddechowej. Jest to rzadkie, ale najbardziej niebezpieczne spośród powikłań leczenia opioidami.

Do depresji oddechowej może również dojść u osób, które stosują opioidy i ich pochodne (np. heroinę) z powodu uzależnienia. Substancją, która ratuje życie w przypadku niewydolności oddechowej wywołanej opioidami jest nalokson. Znosi on działanie opioidów i odwraca ich działania – również na ośrodek oddechowy.

Do depresji oddechowej może również dojść przy przedawkowaniu leków nasennych, przede wszystkim benzodiazepin oraz w przypadku połączenia tych leków z alkoholem.

Ze względu na to, że ośrodek oddechowy zlokalizowany jest w pniu mózgu, wszystkie procesy chorobowe, które go dotyczą, mogą doprowadzić do niewydolności oddechowej. Do uszkodzenia rdzenia przedłużonego może dojść w wyniku:

• urazu czaszkowo-mózgowego – obrzęk mózgu i wzrost ciśnienia śródczaszkowego mogą doprowadzić do wgłobienia (przemieszczenia części mózgowia);
• nowotworu – ze względu na lokalizację oraz ograniczone możliwości leczenia chirurgicznego, nowotwory pnia mózgu bardzo źle rokują;
• udaru – niedokrwienie lub krwotok w obrębie pnia mózgu również mogą doprowadzić do uszkodzenia ośrodka oddechowego i depresji oddechowej.

Szczególną formą depresji oddechowej jest centralny bezdech senny. Jest to zatrzymanie przepływu powietrza przez drogi oddechowe w czasie snu w wyniku zatrzymania ruchów oddechowych klatki piersiowej. Jest to rzadka forma bezdechu sennego, znacznie częstszy jest obturacyjny bezdech (spowodowany czasową niedrożnością dróg oddechowych). Centralny (ośrodkowy) bezdech senny jest najczęściej wtórny do innej choroby, takiej jak niewydolność serca, udar mózgu czy otyłość. Centralny bezdech senny powoduje nadmierną senność w ciągu dnia, poranne bóle głowy, trudności z koncentracją, gwałtowne wybudzenia, którym towarzyszy uczucie duszności oraz pogorszenie nastroju.

Śpiączka metaboliczna to stan zagrożenia życia w przebiegu nieleczonej, ciężkiej niedoczynności tarczycy. Może do niej dojść w sytuacji dodatkowego obciążenia organizmu np. przez infekcję lub po zastosowaniu niektórych leków (amiodaron, lit, barbiturany). Poza zaburzeniami oddychania występują:

• bradykardia (wolna akcja serca),
• hipotensja (spadek ciśnienia tętniczego krwi),
• hipotermia (obniżona temperatura ciała),
• zaburzenia świadomości – aż do śpiączki.

Czytaj również: Grasiczak – przyczyny, objawy, leczenie

Depresja oddechowa u dzieci

Zjawiskiem występującym u niemowląt, które związane jest z depresją oddechową jest „śmierć łóżeczkowa”. SIDS (ang. sudden infant death syndrome) to nagły zgon pozornie zdrowego niemowlęcia, do którego doszło w trakcie snu i którego przyczyny nie udało się ustalić nawet po przeprowadzeniu sekcji. Choć dokładna przyczyna śmierci łóżeczkowej pozostaje nieznana, to postuluje się, że jej podłożem mogą być zaburzenia ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym. Ta predyspozycja, w połączeniu z czynnikiem środowiskowym, jak na przykład narażenie na dym tytoniowy lub nieprawidłowa pozycja w trakcie snu, może doprowadzić do zgonu.

Aby zmniejszyć ryzyko SIDS należy:

• zawsze układać dziecko do snu w pozycji na wznak – spanie na brzuchu związane jest z większym ryzykiem SIDS;
• zadbać o to, aby materac był odpowiednio sztywny – zbyt miękkie, zużyte materace sprawiają że dziecko się w nie „zapada”;
• unikać przegrzewania dziecka – komfortowa temperatura snu dla dziecka to 18–21°C, należy też unikać zakładania zbyt wielu ubranek;
• dziecko układać do snu w jego własnym łóżeczku – dzieci, które zmarły z powodu SIDS, częściej spały w jednym łóżku z rodzicami – ryzyko to było szczególnie duże, gdy z niemowlęciem spał rodzic, który palił papierosy, przyjmował leki, spożywał alkohol lub zasypiał bardzo zmęczony;
• na czas snu usunąć z łóżeczka wszelkie przedmioty, np. zabawki;
• bezwzględnie przestrzegać zakazu palenia papierosów w ciąży i po porodzie ˜– zakazu tego powinien również przestrzegać tata.

Jak leczy się depresję oddechową?

Leczenie jest zależne od przyczyny i powinno być ukierunkowane na jej eliminację. W przypadku przedawkowania leków lub toksyn leczeniem z wyboru jest podanie antidotum. „Odtrutką” na opioidy jest nalokson, a na benzodiazepiny – flumazenil.

Jeśli odwrócenie przyczyny jest niemożliwe lub trwa długo, szansę dla pacjenta stanowi mechaniczna wentylacja płuc. Respirator zastępuje napęd oddechowy pacjenta i wtłacza odpowiednią objętość gazu do jego płuc. Daje również możliwość modyfikacji składu mieszaniny oddechowej, na przykład zawartości tlenu.