Morfina – działanie, uzależnienie, przedawkowanie

Morfina – co to?

Morfina stanowi najważniejszy składnik opium , czyli soku mlecznego otrzymywanego przez nacięcie niedojrzałych torebek maku.

Należy do grupy związków alkaloidowych, które są bardzo powszechne wśród roślin i mogą wykazywać silne działanie zarówno lecznicze, jak i trujące. Poza opium, morfinę pozyskuje się także ze słomy makowej i jako chlorowodorek lub siarczan morfiny (Morphini hydrochloridum, Morphini sulfas) stosuje się ją w oficjalnym lecznictwie.

Izolacja morfiny po raz pierwszy miała miejsce na początku XIX wieku. Za odkryciem tym stał niemiecki farmaceuta Sertürner, który szybko zorientował się, że biały proszek o gorzkim smaku posiada właściwości nasenne oraz analgetyczne. Zaczęto więc celowo wykorzystywać morfinę, m.in. w łagodzeniu objawów bólowych. W krótkim czasie stała się ona także, zwłaszcza w środowisku lekarskim, popularnym środkiem odurzającym. Stosowanie morfiny prowadzi bowiem do tolerancji oraz uzależnienia fizycznego oraz psychicznego.

Morfina – działanie

Mechanizm działania morfiny związany jest z powinowactwem do receptorów opioidowych. Związek ten poraża lub pobudza wybrane ośrodki wegetatywne i narządy, a głównym miejscem jej działania są kora mózgowa i rdzeń przedłużony. W tym ostatnim morfina obniża aktywność ośrodka kaszlu oraz hamuje czynność ośrodka oddechowego, wpływając na osłabienie oddechu. Z kolei poprzez oddziaływanie na korę mózgową, morfina wywołuje stan uspokojenia i senności. Morfina wykazuje synergizm z innymi środkami oddziałującymi na układ nerwowy, takimi jak np. anestetyki, leki uspokajające, przeciwlękowe czy trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – łączenie tych substancji może skutkować zaburzeniami oddychania, spadkiem ciśnienia tętniczego, a w skrajnych przypadkach nawet śpiączką.

Morfina silnie wpływa także na cały układ pokarmowy. Działa na niego głównie rozkurczająco i spowalnia perystaltykę, choć także powoduje skurcz zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej i utrudniony przepływ żółci oraz wzrost ciśnienia w drogach żółciowych. U niektórych osób zażywanie morfiny może wiązać się z występowaniem wymiotów, co jest wynikiem pobudzania ośrodka wymiotnego. Poza tym związek rozszerza naczynia krwionośne skóry i zwiększa wydzielanie gruczołów potowych.

W następstwie stosowania morfiny obserwuje się zatem działanie:

• przeciwbólowe;
• rozkurczające na mięśnie gładkie;
• spowalniające perystaltykę jelit;
• depresyjne na układ oddechowy;
• depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy.

Morfina łatwo wchłania się w przewodzie pokarmowym, szybko przedostaje się do krwi i jest częściowo rozkładana w wątrobie. U osób otrzymujących często morfinę oraz narkomanów dochodzi do stopniowego przyspieszenia jej rozkładu, dlatego też obserwuje się konieczność zwiększania raz na jakiś czas dawki.

Morfina – objawy przedawkowania

Do typowych objawów wskazujących na przedawkowanie morfiny należą:

• depresja oddechowa;
• silne zwężenie źrenic;
• suchość w ustach;
• nudności z wymiotami;
• hipotensja;
• spadek temperatury ciała
• bladość skóry,
• śpiączka.

U osób które przedawkowały leki opioidowe koniecznym jest wywołanie wymiotów i zażycie węgla aktywowanego . Należy pamiętać, że przedawkowanie morfiny, jak i innych opiatów może być stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Warto także podkreślić, że zjawisko to dotyczy nie tylko narkomanów, ale niekiedy i pacjentów stosujących morfinę w leczeniu bólu, co jest wynikiem np. niewłaściwego dawkowania. Należy podkreślić, że dawkowanie morfiny musi być zawsze ściśle kontrolowane przez lekarza.

Choć uznaje się, że dawka 200 mg jest minimalną dawką śmiertelną, w szczególnych przypadkach, przy nadwrażliwości, do zgonu może dojść już po zażyciu 60 mg morfiny. Co ciekawe, osoby uzależnione są w stanie tolerować dawki nawet rzędu 2-3 g na dzień – w ich przypadku nie wywołują objawów zatrucia.

Morfina – objawy uzależnienia

W wyniku dłuższego zażywania morfiny dochodzi do rozwoju tolerancji i fizycznego uzależnienia. To ostatnie charakteryzuje się objawami abstynencyjnymi, gdy dojdzie do przerwania jej przyjmowania. Do tej pory nie udało się otrzymać pochodnych morfiny, które pozbawione byłyby działania odurzającego, choć wielokrotnie podejmowano takie próby.

W lecznictwie najczęściej stosuje się plastry przeciwbólowe z morfiną i jeśli leczenie jest ściśle kontrolowane przez lekarza, a dawki odpowiednio dobrane, nie musi dochodzić do uzależnienia. Natomiast zażywanie morfiny w celach odurzających, w bardzo krótkim czasie, bo już po kilku dawkach, prowadzi do uzależnienia psychicznego.

Osoba uzależniona, poza silną chęcią zażycia kolejnej dawki, może również wykazywać szereg typowych dla uzależnienia opioidami objawów:

• drgawki;
• nudności;
• stany pobudzenia, lęku i niepokoju;
• uporczywe biegunki;
• nadmierną potliwość;
• łzawienie.

Choć fizyczne objawy odstawienia morfiny mijają stosunkowo szybko, dużym problemem pozostaje uzależnienie psychiczne, które często jest bezpośrednią przyczyną powrotu do nałogu. Jednym ze sposobów walki z uzależnieniem od morfiny jest podawanie choremu innego opioidu – metadonu, który również wykazuje działanie przeciwbólowe, ale nie tak euforyzujące jak morfina. Jego przyjmowanie powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarską.