Opium – co to? Właściwości, sposób działania, skutki uboczne, objawy i leczenie uzależnienia

Opium – co to jest?

Opium jest substancją pozyskiwaną po wysuszeniu ekstraktu soku z niedojrzałych makówek maku lekarskiego (tzw. lateksu).

Opium zawiera mieszaninę wielu alkaloidów, z których najsilniej działające to:

• morfina;
• kodeina;
• tebaina;
• narkotyna;
• papaweryna.

Ze względu na swoje liczne właściwości opium było niezwykle popularne już od początków ludzkości aż do XIX wieku, gdy bardziej zaawansowana medycyna zbadała jego efekty uboczne. Substancja ta była traktowana często jako panaceum na wszelkie choroby i spożywana w różnorodnych postaciach: jako nalewki alkoholowe (tzw. laudanum), w postaci proszków lub oparów pochodzących ze spalania.

Tradycyjną, pracochłonną metodą pozyskiwania lateksu, znaną od czasów starożytnych, jest ręczne nacinanie niedojrzałych owoców maku. Roślinne mleczko wyciekając, wysycha do lepkiej pozostałości, która jest później zeskrobywana i odwodniana. W przypadku nielegalnego handlu narkotykami z opium, i kolejnej ekstrakcji morfiny, otrzymuje się heroinę . W przeszłości konflikty dotyczące transportu opium z terenów Imperium Brytyjskiego doprowadziły nawet do tzw. wojen opiumowych. Obecnie 90% światowej produkcji opium pochodzi z Afganistanu.

Jak działa opium?

Opium, stanowiące mieszaninę wielu substancji czynnych wykazuje złożone działanie. Przede wszystkim w większych dawkach ma właściwości odurzające i narkotyczne.

W dawnej medycynie opium stosowane było powszechnie jako środek:

• przeciwbólowy;
• uspokajający;
• nasenny.

Izolowane z opium alkaloidy pojedynczo wykazują wiele różnorodnych działań.

Morfina jest najbardziej rozpowszechnionym i najważniejszym alkaloidem w opium, stanowi nawet 10-16 procent całości i jest również odpowiedzialna za większość szkodliwych skutków jego nadużywania. Morfina wiąże się i aktywuje receptory opioidowe mu w mózgu, rdzeniu kręgowym, żołądku i jelitach.

Substancja ta ma działanie przeciwbólowe, przeciwbiegunkowe, hamuje ataki kaszlu. Morfina działa także silnie odurzająco i jest jedną z najszybciej uzależniających znanych substancji. Zaledwie kilku lub kilkunastokrotne użycie morfiny prowadzi do silnego uzależnienia psychicznego i fizycznego. Nadużywanie substancji powoduje stany depresyjne, oraz powstawanie coraz większej tolerancji na lek, co wymusza zwiększanie dawek.

Nie wszystkie alkaloidy opium wykazują jednak działanie narkotyczne. Na przykład kodeina stosowana jest jako lek znoszący odruch kaszlu. Z kolei papaweryna zmniejsza napięcie mięśni gładkich i rozszerza naczynia krwionośne. Jest często stosowanym lekiem w przypadku kolki jelitowej, stanach skurczowych dróg żółciowych i dróg moczowych (w tym bolesnych atakach kamieni nerkowych).

W 2021 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem zaliczyła ​​opium do tzw. ludzkich czynników rakotwórczych grupy 1 (tuż obok takich substancji jak azbest czy arsen), wywołującym raka krtani, płuc i pęcherza moczowego.

Jak zażywa się opium?

Opium przyjmowano w różnorodnych formach, w zależności od środowisk społecznych i epoki.

Najbardziej rozpowszechnione formy spożywania tego specyfiku to:

• picie – jako wywar sporządzony z ususzonych łodyg maku (nazywany w grupach narkomanów „zupą”, lub jako nalewkę alkoholową znaną pod nazwą laudanum (popularną zwłaszcza w XVIII i XIX wieku);
• palenie – sproszkowane opium można palić w długiej fajce, lub bezpośrednio nad płomieniem zapalniczki oraz wdychać unoszące się opary (co nadal praktykowane jest często w krajach wschodu);
• iniekcje dożylne – rozcieńczone wodą opium podgrzewa się, studzi, a następnie sporządzoną mieszankę wstrzykuje strzykawką do żyły. Ten sposób jest bardzo niebezpieczny dla początkujących narkomanów ponieważ grozi gwałtowną niewydolnością oddechową, zapaścią a nawet śmiercią;
• podanie podskórne – najrzadziej stosowana metoda zażywania opium, która wspomaga powolne i stopniowe wchłanianie narkotyku, jednak bez gwałtownych, przyjemnych doznań.

W Polsce uprawa maku wysokomorfinowego, zbieranie jego mleczka czy nawet posiadanie słomy makowej jest nielegalne i grozi poważnymi sankcjami karnymi.

Spożywanie opium a skutki uboczne

Substancje narkotyczne zawarte w opium są silnymi związkami psychoaktywnymi. Już pierwsze zażycie specyfiku gwarantuje przyjemne doznania i rozluźnienie. Właśnie dlatego ludzki mózg tak łatwo może się od nich uzależnić. Spirala uzależnienia wymaga coraz częstszego sięgania po narkotyk, a z czasem też zwiększania dawek, aby zapewnić sobie satysfakcjonujący efekt. Efektami uzależnienia od opium w każdej formie mogą być nie tylko poważne wahania nastrojów i stany depresyjne, ale też zaburzenia snu, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, spadek masy ciała.

Rosnące uzależnienie i przyjmowanie dożylne opium znacznie zwiększa też ryzyko jego przedawkowania. Objawy przedawkowania to np.:

• bradykardia;
• wymioty;
• utrata przytomności;
• osłabienie;
• bóle głowy i mięśni;
• trudności z oddychaniem;
• nagłe zsinienie skóry.

Przyjmuje się, ze jednorazowe przyjęcie już 60 mg morfiny jest toksyczne dla organizmu, natomiast powyżej 120 mg uznawane jest za dawkę śmiertelną.

Leczenie uzależnienia od opiatów

Alkaloidy opium to bardzo silne narkotyki, dlatego skuteczna terapia uzależnienia od nich musi obejmować zarówno wsparcie psychoterapeuty, jak i farmakoterapię.

Kluczowa dla powodzenia leczenia jest świadomość i dobra wola pacjenta. Początkowe etapy terapii mogą obejmować odtruwanie, a następnie tzw. leczenie substytucyjne, czyli zastąpienie narkotyków lekami, takimi jak metadon lub buprenorfiny. Popularnym lekiem stosowanym w uzależnieniach od opiatów jest naltrekson, który blokuje receptory opioidowe.

W zależności od pacjenta, stanu jego psychiki i czasu trwania uzależnienia, terapia może trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat.