Otępienie – co to jest, rozpoznanie, objawy, leczenie

Co to jest otępienie?

Otępienie to (według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) zespół objawów i zaburzeń procesów poznawczych, obejmujących – oprócz zaburzeń pamięci – deficyty co najmniej dwóch z następujących funkcji poznawczych:

• mowy (afazja),
• celowej złożonej aktywności ruchowej (apraksja),
• zdolności rozpoznawania i identyfikowania przedmiotów (agnozja)
• zaburzeń planowania, inicjowania, kontroli i korygowania przebiegu złożonych zachowań (zaburzenia funkcji wykonawczych).

By mówić o otępieniu, deficyty poznawcze powinny być na tyle głębokie, by zaburzały aktywność zawodową, funkcjonowanie społeczne oraz wykonywanie codziennych czynności.

Częstość występowania otępienia zwiększa się z wiekiem. Wśród 85 latków na otępienie cierpi około 10–35%. Pokutuje opinia, że otępienie wpisane jest w proces starzenia się. Wówczas używa się pojęcia otępienie starcze. Jednak w Polsce chorych z otępieniem jest ponad pół miliona, z czego większość to chorzy na chorobę Alzheimera.

Podziału otępień dokonuje się w oparciu o jego współistnienie z innymi schorzeniami:

• choroba Alzheimera (45–50%),
• otępienie z ciałami Lewy’ego (10–20%),
• otępienie naczyniopochodne (10–20%),
• otępienie czołowo-skroniowe (8–10%),
• otępienie mieszane (25–40%) – współwystępowanie zmian o charakterze naczyniopochodnym i alzheimerowskim.

Przeczytaj też: Opieka nad osobą chorą na Alzheimera

Rozpoznanie otępienia

Rozpoznanie otępienia można ustalić na podstawie wyników badania przesiewowego, które obejmuje testy:

• krótką skalę oceny stanu umysłowego (Mini MentalState Egzamination), w której wynik poniżej 24 pkt sugeruje proces otępienny;
• test rysowania zegara – pacjent proszony jest o rozrysowanie tarczy zegara; ocenia się rozkład cyfr, pośrednio ocenia wyobraźnię przestrzenną i planowanie.

Testy te wykonuje lekarz, zwykle neurolog. Często czas od początku objawów do wizyty w przychodni jest dość długi; przyczynia się do tego społeczne przekonanie, że otępienie jest czymś naturalnym. Dodatkowo, objawy są zwykle bagatelizowane przez pacjenta i jego rodzinę, zapominanie, problemy z pamięcią krótkotrwałą czy zaburzenia procesów poznawczych zasłaniane są przepracowaniem, przemęczeniem, problemami ze snem i brakiem odpoczynku. Rodzina spełnia zasadniczą rolę w rozpoznaniu choroby, szczególnie w pierwszych etapach. Dlatego należy zastanowić się, czy nasz bliski, np. rodzic, małżonek:

• ma kłopoty z zapamiętywaniem ostatnich wydarzeń,
• trzeba mu przypominać o zakupach, zażyciu leków,
• zapomina o ważnych świętach, umówionych wizytach np. u lekarza, rodziny,
• nie zadaje kilka razy tych samych pytań,
• częściej jest przygnębiony, nie czerpie radości z rzeczy, które dawniej go cieszyły,
• ma kłopoty z finansami, bo zapomina np. o regulowaniu na czas rachunków,
• coraz rzadziej wychodzi z domu, nie spotyka się ze znajomymi, rodziną,
• ma trudności z zachowaniem higieny, jedzeniem- wymaga pomocy,
• jest labilny emocjonalnie, łatwo wybucha,
• ma problemy z nazywaniem znanych przedmiotów, zapomina imiona, nazwiska,

Gdy odpowiedź na większość z powyższej listy objawów jest twierdząca, koniecznie trzeba wybrać się z bliskim do lekarza.

Przeczytaj też: Nerwica lękowa – przyczyny, objawy, leczenie

Leczenie otępienia

Nie istnieje niestety leczenie przyczynowe, takie, które zatrzymałoby lub cofnęło zmiany. Jest jednak szansa na spowolnienie procesów degeneracyjnych, szczególnie w przypadku otępienia naczyniopochodnego. Profilaktyka obejmuje przede wszystkim skuteczne leczenie chorób towarzyszących – miażdżycy, nadciśnienia tętniczego oraz zapobieganie hiperlipidemii poprzez właściwą dietę. Zaleca się dietę śródziemnomorską.

Wskazany jest też oczywiście umiarkowany wysiłek fizyczny, dostosowany do wieku, możliwości i preferencji pacjenta. W przypadku otępienia związanego z chorobą Alzheimera, postępowanie niefarmakologiczne polega na treningu pamięci, szczególnie w początkowym okresie choroby, stałej stymulacji intelektualnej oraz aktywności społecznej i fizycznej. Zostało udowodnione naukowo, że różnorodność bodźców umysłowych i emocjonalnych znacząco zapobiega otępieniom lub przesuwa czas ich wystąpienia.

Łagodne zaburzenia poznawcze

Mówiąc o otępieniach, nie sposób nie wspomnieć o objawach je poprzedzających. Łagodne zaburzenia poznawcze to pogorszenie czynności poznawczych, ale takie, które nie powoduje niesamodzielności chorego, jest ono jednak niewystarczające do rozpoznania otępienia. Występują u ok. 15–30% osób po 60 roku życia. Zwykle prowadzą one jednak do rozwoju otępienia właściwego, najczęściej typu alzheimerowskiego.

Podstawowym objawem jest pogorszenie pamięci, zgłaszane przez bliskich chorego, rzadziej zaburzenia dotyczą procesów językowych, wykonawczych, funkcji wzrokowo-przestrzennych. Mogą towarzyszyć im zaburzenia zachowania, nastroju, ale nie stwierdza się pogorszenia funkcjonowania w zakresie codziennych czynności, wielu chorych kontynuuje pracę zawodową. Najważniejszą rolę na tym etapie odgrywa profilaktyka- aktywność fizyczna, społeczna i zawodowa oraz zdrowy tryb życia. Są teorie o dobroczynnym wpływie środków takich jak wyciągi z ginkgobiloba, piracetam.