Mózg – budowa, funkcje, choroby

Mózgowie człowieka – charakterystyka ogólna i unaczynienie

Mózgowie człowieka zbudowane jest z neuronów, czyli komórek nerwowych, których – jak podaje literatura – jest w jego obrębie nawet 100 miliardów. W mózgowiu znajdują się nie tylko neurony, ale również takie komórki, jak komórki glejowe (do których należą astrocyty czy oligodendrocyty). Komórki glejowe odpowiadają za funkcje odżywcze w stosunku do neuronów oraz pełnią funkcje podporowe. Nasze mózgowie waży typowo od około 1200 do 1400 gramów, a jego objętość waha się od 1100 do 1250 centymetrów sześciennych (dane te dotyczą osoby dorosłej).

Do prawidłowego funkcjonowania mózgu niezbędne jest jego odpowiednie unaczynienie, które zapewniają tętnice kręgowe i tętnice szyjne wewnętrzne (którymi płynie krew bogata w tlen i substancje odżywcze). Naczynia tętnicze, odchodzące od tych głównych tętnic, tworzą tak zwane koło tętnicze Willisa – to właśnie z niego odchodzą gałęzie do poszczególnych obszarów mózgowia. Krew odtlenowana odprowadzana jest przez żyły do tak zwanych zatok mózgowia, a stąd do dużego naczynia żylnego, jakim jest żyła szyjna wewnętrzna.

Przeczytaj też: Jak działa ośrodkowy układ nerwowy (OUN)?

Mózgowie – podział kliniczny mózgowia

Warto na wstępie omówić, z jakich części składa się mózgowie. Pod względem klinicznym mózgowie dzielimy na:

• mózg – mózgiem nazywamy dwie półkule mózgowe, które połączone są ze sobą za pomocą ciała modzelowatego;
• pień mózgu – w jego skład wchodzi śródmózgowie, most oraz rdzeń przedłużony;
• móżdżek – kojarzony przede wszystkim z równowagą i koordynacją ruchową.

Mózgowie – podział topograficzny mózgowia

Pod względem topograficznym mózgowie dzieli się na:

• przodomózgowie – do przodomózgowia zaliczamy kresomózgowie (tutaj znajdują się półkule mózgu i kresomózgowie środkowe). Schorzeniem wrodzonym, które dotyczy przodomózgowia, jest holoprozencefalia, czyli brak podziału kresomózgowia na dwie półkule. Do przodomózgowia zaliczamy również międzymózgowie – do niego należy podwzgórze, wzgórze, zawgórze, niskowzgórze i nadwzgórze;
• śródmózgowie – w jego skład wchodzą konary mózgu (tutaj znajdują się odnogi mózgu i nakrywka) i pokrywa śródmózgowia;
• tyłomózgowie – do tej części mózgowia zaliczamy móżdżek, most i rdzeń przedłużony.

Zobacz też: Rdzeń kręgowy – budowa, funkcje, uszkodzenia, chorob

Półkule mózgu – budowa i funkcje półkul mózgowych

Półkule mózgu zbudowane są z istoty szarej oraz z istoty białej. Istota szara buduje zewnętrzną część półkul mózgu, czyli korę mózgu – to tutaj znajdują się ciała neuronów (czyli komórek nerwowych). Z kolei istota biała znajduje się wewnętrznie i tworzą ją włókna komórek nerwowych. Kora mózgu jest pofałdowana, dzięki czemu możliwe jest zwiększenie powierzchni mózgu człowieka.

Każda z półkul mózgu dzieli się na płaty, do których należy:

• płat czołowy – to tutaj znajduje się ważny ośrodek – ośrodek ruchowy mowy, nazywany także ośrodkiem Broki. Odpowiada on za prawidłową mowę – przy uszkodzeniu tego ośrodka w zaawansowanych przypadkach pacjent nie jest w stanie nic powiedzieć, a czasami wypowiada pojedyncze słowa lub niezrozumiałe dźwięki;
• płat skroniowy – w tym miejscu znajduje się ośrodek słuchu i ośrodek czuciowy mowy (inaczej ośrodek Wernickego). Osoby, u których doszło do uszkodzenia ośrodka Wernickego, nie rozumieją słów do nich kierowanych. Taki pacjent nie rozumie również wypowiadanych przez siebie zdań i słów, mimo że jest w stanie poprawnie się wypowiadać pod względem gramatycznym – artykułuje poprawnie słowa i zdania;
• płat ciemieniowy – tutaj znajdują się ośrodki czucia i ośrodki odpowiedzialne za integrację doznań pochodzących ze zmysłów (m.in. wzrok, czy słuch);
• płat potyliczny – w tym płacie znajduje się ośrodek wzroku. Uszkodzenie płata potylicznego może wiązać się z ubytkami w polu widzenia.

Czytaj również: Ciało migdałowate – co to jest? Jaką pełni funkcję?

Możdżek – budowa i funkcje móżdżku

Móżdżek zbudowany jest z dwóch półkul, połączonych specjalną strukturą – robakiem móżdżku. Robak leży pośrodkowo między półkulami. Półkule móżdżku, podobnie jak półkule mózgu opisywane już powyżej, zbudowane są z płatów. W każdej półkuli znajduje się:

• płat przedni,
• płat kłaczkowo-grudkowy – warto wspomnieć, że jest to najstarsza część móżdżku (pod względem ewolucyjnym),
• płat tylny.

Jakie funkcje pełni opisywana w tym akapicie struktura mózgowia? Móżdżek odpowiada przede wszystkim za:

• koordynację ruchową;
• utrzymanie równowagi – stabilność ruchową organizmu – uszkodzenie móżdżku może objawiać się m.in. zaburzeniami równowagi;
• prawidłowe napięcie mięśni;
• precyzję i płynność wykonywanych ruchów;
• prawidłowość i koordynację chodu – objawem uszkodzenia móżdżku jest między innymi chód na szerokiej podstawie.

Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?

Pień mózgu – budowa i funkcje pnia

Pień mózgu jest zbudowany z trzech ważnych części, do których należą:

• śródmózgowie – zbudowane z pokrywy śródmózgowia oraz konarów mózgu;
• most – ta część pnia mózgu znajduje się powyżej rdzenia przedłużonego, między śródmózgowiem, a rdzeniem przedłużonym;
• rdzeń przedłużony – ma kształt stożka i łączy most z rdzeniem kręgowym. Wewnątrz rdzenia przedłużonego znajduje się opisywana już w tym artykule istota szara, skóra jest w tej strukturze nierównomiernie rozmieszczona. Znajduje się tutaj ośrodek odpowiedzialny za wymiotowanie.

Pień mózgu zawiera bardzo ważne ośrodki, należy tutaj wymienić między innymi:

• ośrodek oddychania,
• ośrodek regulujący temperaturę naszego organizmu,
• ośrodek regulujący pracę serca,
• ośrodek regulujący utrzymanie prawidłowego ciśnienia tętniczego.

Co więcej, pień mózgu odpowiada za czynności o charakterze odruchów, takie jak połykanie, kichanie, kaszel czy też mruganie powiekami. Uszkodzenie pnia mózgu jest bezpośrednim zagrożeniem życia, ponieważ znajdują się tutaj kluczowe ośrodki, odpowiadające za krążenie krwi, pracę serca i oddychanie.

Czytaj również: Nerw błędny – funkcje, uszkodzenie, leczenie. Jak wzmocnić nerw błędny? Teoria poliwaginalna

Udar mózgu – z czego wynika?

Schorzeniem, o którym najwięcej się mówi w kontekście mózgu, jest zdecydowanie udar. Udarem mózgu nazywamy zaburzenia jego czynności, które trwają powyżej 24 godzin i wywołane są przyczynami naczyniowymi. Udar niedokrwienny to najczęstszy rodzaj udaru (ponad 80 procent przypadków). Jego istotą jest ograniczenie dopływu krwi do mózgu przez tętnice, co wynika z ich zamknięcia. Naczynie tętnicze może zostać zamknięte na skutek pojawienia się w nim zatoru (zator może pochodzić z serca i predysponuje do tego schorzenie, jakim jest migotanie przedsionków). Udar może być również spowodowany krwawieniem wewnątrzczaszkowym, które wynika z pęknięcia naczynia wewnątrzmózgowego.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania