Omamy (halucynacje) – co to jest, jakie są przyczyny i rodzaje?

Co to są omamy i czym różnią się od urojeń?

Za pomocą zmysłów: wzroku, słuchu, smaku, zapachu i dotyku mamy możliwość doświadczania otaczającej nas rzeczywistości i jej rozumienia. Odbierając bodźce zmysłowe człowiek poznaje otaczający go świat, rejestruje i przetwarza informacje oraz reaguje adekwatnie do poczynionych spostrzeżeń. W niektórych zaburzeniach psychicznych i schorzeniach neurologicznych spostrzeganie za pomocą zmysłów może być zniekształcone lub całkowicie nieprawidłowe, co objawia się występowaniem: iluzji patologicznych, omamów lub zaburzeń psychosensorycznych.

Omamami lub halucynacjami nazywa się fałszywe spostrzeżenia, które powstają bez zewnętrznego bodźca działającego na określony zmysł, a o których istnieniu pacjent jest przekonany. Omamy należą do objawów pozytywnych, czyli wytwórczych (w przeciwieństwie do objawów negatywnych, które cechuje brak lub osłabienie reakcji). Charakterystyczne dla tego typu zaburzeń świadomości jest silne przekonanie o realności doświadczanych doznań w zakresie jednego ze zmysłów (np. omamy wzrokowe, omamy słuchowe) oraz oporność na perswazję. Bardzo trudno wytłumaczyć choremu fakt, że to, co on widzi, słyszy lub czuje w rzeczywistości nie jest prawdziwe.

Warto jeszcze wyjaśnić różnicę pomiędzy omamami a urojeniami. Urojenia stanowią fałszywe przekonania, niepodzielane przez otoczenia pacjenta, które chory uparcie podtrzymuje pomimo wskazywania dowodów na ich nieprawdziwość. Urojenia należą do zaburzeń treści myślenia, a nie spostrzegania, jak ma to miejsce w przypadku omamów.

Przeczytaj też: Czym jest dopamina i jak działa na organizm?

Jakie są rodzaje halucynacji?

Omamy dzieli się ze względu na zmysł, którego dotyczą.

• Omamy wzrokowe (zwidy) – (potocznie określanymi jako przywiedzenia) mogą być proste, nieuformowane w formie na przykład błysków światła lub złożone w postaci wizji przedmiotów lub osób.
• Omamy słuchowe – wiążą się z nieprawidłową percepcją dźwięków, zarówno prostych (szum, stuk, odgłos kroków) jak i głosów nieistniejących osób. Bardzo często chory słyszy głosy komentujące jego zachowanie, nakazujące mu lub zakazujące (np. wyjawienia tego, że ktoś do niego mówi). Nierzadko pojawia się tak zwany dialog omamowy, podczas którego pacjent słyszy rozmowy na swój temat prowadzone przez kilka osób.
• Omamy cenestetyczne – związane są z czuciem ustrojowym. Pacjent zgłasza odczucie doznań fizycznych, lokalizowanych w obrębie skóry lub narządów wewnętrznych, nierzadko o bardzo dziwacznym charakterze, jak przesuwanie się narządów czy przechodzenie energii przez ciało.
• Omamy węchowe – chory czuje zapach, pomimo braku jego źródła. Najczęściej zapach ten jest dla pacjenta nieprzyjemny, (np. zapach spalenizny, siarki), a nierzadko chory opisuje go w sposób dziwny (zapach śmierci, piekła).
• Omamy smakowe – mogą również pojawić wrażenia smakowe, które w większości przypadków są dla pacjenta przykre lub nie przyjemne.

Przeczytaj też: Budzenie się w nocy – przyczyny, jak leczyć?

Omamy rzekome i omamy senne

Jak wspomniano, wspólną cechą doświadczanych przez halucynujących pacjentów wrażeń zmysłowych jest brak realnego bodźca działającego na dany zmysł. Dodatkowo pacjent może doświadczać tak zwanych omamów rzekomych, czyli pseudohalucynacji. Mianem tym określa się nieprawidłowe doznania, które, podobnie jak omamy, powstają bez bodźców zewnętrznych, ale chory umiejscawia je we wnętrzu swojego ciała. Najczęściej przyjmują one postać pseudohalucynacji słownych, które chory opisuje jako głosy w głowie.

Trzeba wiedzieć, że omamy nie zawsze oznaczają patologię i występują również u zdrowych osób. Przykładem są halucynacje w czasie wybudzania się (omamy hipnopompiczne) lub omamy w czasie zasypiania (omamy hipnagogiczne), które nazywa się omamami przysennymi. Przyjmują zazwyczaj charakter omamów wzrokowych lub słuchowych, przypominają marzenia senne, ale są bardziej intensywne.

Sprawdź również: Psychoza alkoholowa – czym jest?

Jakie choroby są przyczyną omamów?

Przyczyn omamów jest bardzo wiele, nie sposób dokładnie wymienić, jakie choroby mogą wywołać halucynacje. Warto jednak zapoznać się z najczęstszymi schorzeniami, w przebiegu których występują.

Pierwszym z nich jest schizofrenia, w przebiegu której pojawiają się głosy omamowe komentujące zachowanie i myśli pacjenta lub dyskutujące na temat chorego między sobą. Stanowi zarówno przyczynę omamów u dziecka, jak i u osób dorosłych.Omamy mogą pojawić się również w chorobie afektywnej dwubiegunowej. Zarówno epizod ciężkiej depresji, jak i wzmożonej manii, wiąże się z ryzykiem wystąpienia halucynacji. W przypadku depresji doświadczane halucynacje słuchowe lub węchowe mają charakter głosów oskarżających o tematyce winy, kary, śmierci albo zapachów zgnilizny, rozkładającego się ciała. W manii treść halucynacji dotyczy wyjątkowych możliwości pacjenta, jego uzdolnień lub wpływów.

Omamy pojawiają się także na zaawansowanym etapie chorób otępiennych. Halucynacje słuchowe i omamy wzrokowe u osób starszych mogą pojawić się między innymi choroby Alzheimera lub otępienia z ciałami Lewy’ego. W przytoczonych jednostkach chorobowych obecność omamów stanowi jeden z wielu objawów składających się na obraz kliniczny pacjenta. Jeżeli rodzina pacjenta, u którego została już rozpoznana jedna z wymienionych chorób, zauważy wystąpienie omamów, powinna skonsultować się z lekarzem. Być może konieczna będzie modyfikacja dotychczasowego leczenia.

Omamy jako objaw majaczenia

Halucynacje mogą pojawić się również u pacjentów z zespołem majaczeniowym. Majaczenie jest ostrym, przemijającym i w większości przypadków odwracalnym stanem, wywołanym nieprawidłowym funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego. Oprócz omamów towarzyszą mu zaburzenia przytomności oraz cyklu snu i czuwania, zaburzenia myślenia, pamięci
i uwagi, labilność emocjonalna oraz pobudzenie psychoruchowe lub zahamowanie aktywności. Omamy w majaczeniu najczęściej mają charakter halucynacji wzrokowych, rzadziej słuchowych lub czuciowych. Zazwyczaj ich treść budzi lęk u halucynującego pacjenta.

Czytaj również: Śpiączka wątrobowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Skąd się biorą zwidy?

Przyczyny majaków mogą obejmować wiele chorób, zarówno ogólnoustrojowych, jak i neurologicznych. Zwidy mogą występować w dzień i w nocy. Do rozwoju majaczenia prowadzą:

• zaburzenia metaboliczne – odwodnienie, hipo i hipernatremia, hipoglikemia, mocznica, encefalopatia wątrobowa,
• schorzenia endokrynologiczne – nasilona nadczynność lub niedoczynność tarczycy, choroba Cushinga, nadczynność przytarczyc,
• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego – udar, krwotok podpajęczynówkowy, krwiak podtwardówkowy, uraz głowy, guz,
• choroby układu sercowo-naczyniowego – zawał serca,
• czynniki zakaźne i infekcje – zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, toksoplazmoza, posocznica,
• zatrucia – tlenek węgla, ołów, tal, leki, np. antycholinergiczne, antyhistaminowe, przeciwdrgawkowe, benzodiazepiny, kortykosteroidy, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne,
• nagłe odstawienie alkoholu u osoby przewlekle nadużywającej,
• przyjmowanie substancji halucynogennych: omamy narkotykowe po LSD, ketaminy, psylocybiny (grzybów halucynogennych).

Majaczenie wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, ponieważ nieleczone może prowadzić do zgonu pacjenta. Pojawienie się opisywanych objawów u chorego, zwłaszcza starszego lub z licznymi chorobami przewlekłymi, powinno zmusić jego rodzinę do jak najszybszego kontaktu z lekarzem.

Czytaj również: Datura – bieluń dziędzierzawa: właściwości, zastosowanie, skutki uboczne

"Halucynacje występują m.in. w psychozach"