Umieranie – objawy, jak długo trwa, czy boli

Czym jest umieranie?

Umieraniem nazywamy czas, w którym dochodzi do zmian skutkujących zatrzymaniem funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (do którego należy między innymi mózgowie), a także układu sercowo-naczyniowego i oddechowego.

Jakie są pierwsze objawy umierania?

Jak pokazuje literatura medyczna, objawy kliniczne wiążące się z ryzykiem zgonu w ciągu kilku dni, to wystąpienie przynajmniej dwóch z czterech niżej wymienionych:

• postępujące osłabienie, nieopuszczanie łóżka, istotne zmniejszenie aktywności chorego;
• stan przedśpiączkowy związany z pogorszeniem świadomości;
• możliwość przyjmowania przez chorego jedynie małych porcji płynu;
• niemożność połykania tabletek i stałych kęsów pokarmu, co spowodowane jest przez zaburzenia połykania.

Jakie są typowe objawy zbliżającej się śmierci?

U pacjenta paliatywnego mogą wystąpić pewne symptomy kliniczne, które towarzyszą nadchodzącej śmierci, są zwiastunem umierania i schyłku życia. Są to m.in.: rzężenie, senność lub niepokój i pobudzenie, majaczenie, halucynacje, duszność, spadek ciśnienie tętniczego, wyostrzenie rysów twarzy.

Rozpoznanie procesu umierania jest ważne między innymi ze względu na możliwość rozpoczęcia postępowania terapeutycznego, mającego na celu ułatwienie przejścia choremu przez ten etap (jeżeli chory znajduje się w szpitalu lub hospicjum można odpowiednio zmodyfikować leczenie).

Kliniczne objawy umierania to:

• rzężenie przedśmiertne – jest to charakterystyczny dźwięk, wydawany przez chorego podczas oddychania. Wynika on z zalegania wydzieliny w drogach oddechowych pacjenta, czego istotą jest osłabienie mięśniówki dróg oddechowych. W celu zmniejszenia rzężeń stosuje się leki przeciwcholinergiczne. Jak podają artykuły, naukowe rzężenia przepowiadają zgon chorego w czasie 48 godzin, jednak nie występują u każdego chorego w schyłku życia – obecne są bowiem w około połowie przypadków;
• wyczerpanie organizmu – wydłużenie czasu w ciągu dnia, w którym chory śpi;
• niepokój, pobudzenie – mogą być wywołane bólem lub lękiem;
• czasami splątanie, majaczenie, halucynacje wzrokowe, halucynacje słuchowe. Niektórzy ludzie podają, że widzą osoby zmarłe, które były im bliskie;
• duszność – oddech staje się coraz płytszy. Zauważa się, że wystąpienie duszności wiąże się z początkiem okresu umierania, nawet jeśli przyczyną tego stanu nie jest schorzenie lokalizujące się w obrębie układu oddechowego (na przykład rak płuca). W przypadku wystąpienia duszności u pacjenta paliatywnego zastosowanie znajduje tlenoterapia. Przyczyną duszności są też nieprawidłowości związane z ośrodkiem oddychania, znajdującym się w rdzeniu przedłużonym;
• nietrzymanie moczu i stolca;
• spadek ciśnienia tętniczego, pojawienie się sinicy obwodowej (wynikającej z niewydolności krążenia i znacznego pogorszenia ukrwienia najbardziej obwodowo położonych narządów i tkanek; sinica pojawia się około pięciu godzin przed zgonem chorego). Do tego dochodzi często zimna i lepka skóra;
• brak wyczuwalnego tętna na tętnicy promieniowej – objaw ten pojawia się około trzy godziny przed śmiercią;
• wyostrzenie rysów twarzy chorego, co związane jest z postępującym odwodnieniem;
• istotne pogorszenie kontaktu z chorym, narastające zaburzenia świadomości, podsypianie, stan przedśpiączkowy, śpiączka.

Co czuje człowiek w agonii? Czy umieranie boli?

Choremu w schyłkowym okresie życia mogą doskwierać dolegliwości bólowe, jednak jak pokazuje artykuł opublikowany w European Journal of Cancer, jeżeli leczenie przeciwbólowe było u chorego odpowiednio prowadzone w okresie poprzedzającym umieranie, to ból w okresie odchodzenia może nie być tak doskwierający dla pacjenta.

Ból obecny przy umieraniu można jednak zwalczać z zastosowaniem odpowiednich leków przeciwbólowych. Należy mieć jednak świadomość, że u schyłku życia może być konieczne przejście z leków przyjmowanych doustnie na leki podawane dożylnie, ponieważ w tym czasie pojawiają się problemy z połykaniem, uniemożliwiające przyjmowanie pokarmów czy leków per os (doustnie). Warto wiedzieć, że skuteczne w tym czasie leki przeciwbólowe i leki uspokajające można podawać także podskórnie (trzeba tu wymienić przede wszystkim morfinę). Wówczas pacjent nie odczuwa bólu, ale komunikacja z nim jest znacznie utrudniona.

Wiedza na temat objawów związanych z umieraniem jest niezwykle ważna nie tylko dla medyków (lekarzy, pielęgniarek, czy opiekunów medycznych), ale także dla rodziny i najbliższych, którzy opiekują się chorym. Rozpoznanie okresu schyłkowego pozwala na zorganizowanie pacjentowi odpowiedniego wsparcia psychologicznego, a także postępowania wspomagającego i eliminującego czasami uciążliwe objawy, związane z tym trudnym etapem.