Sekcja zwłok – co to jest, jak wygląda, ile trwa, kto ją robi?

Co to jest sekcja zwłok?

Sekcja zwłok, inaczej określana jako badanie pośmiertne lub autopsja to procedura uznawana za szczególną interwencję medyczną, przeprowadzana w celu ustalenia przyczyn zgonu. Opiera się ona zarówno na makroskopowej ocenie zwłok jak również mikroskopowej analizie materiału tkankowego pobranego od osoby zmarłej. Z założenia obejmuje ona nie tylko oględziny zewnętrzne ciała, ale również otworzenie jam ciała: klatki piersiowej, jamy brzusznej a w określonych przypadkach również czaszki. Materiał pobrany w trakcie oględzin w razie potrzeby jest poddawany nie tylko analizie mikroskopowej, ale również badaniom biochemicznym, toksykologicznym oraz immunohistochemicznym.

Zazwyczaj sekcję zwłok wykonuje się nie wcześniej niż 12 godzin od momentu zgonu, chyba że konieczne jest wcześniejsze pobranie od osoby zmarłej tkanek lub narządów. W trakcie sekcji spisywany jest protokół, na którego podstawie wystawiana jest opinia sądowo-lekarska, stanowiąca m.in. ważny dowód w postępowaniach karnych.

Z jakich powodów przeprowadza się sekcję zwłok?

Zgodnie z przepisami prawnymi, zwłoki pacjenta mogą zostać poddane sekcji, gdy:

• nie jest możliwe jednoznaczne ustalenie przyczyn zgonu,
• do zgonu doszło krótko po przyjęciu do szpitala lub w drodze do niego (maksymalnie do 12 godzin od przyjęcia),
• śmierć nastąpiła gwałtownie, jednocześnie nie będąc wynikiem jakiegokolwiek urazu,
• występują przesłanki, że zgon nastąpił w wyniku błędu medycznego.

Kto zleca wykonanie sekcji zwłok? W szpitalu taką dyspozycję może wydać lekarz stwierdzający zgon lub ordynator oddziału. Może ona także zostać przeprowadzona na prośbę rodziny zmarłego lub w wyniku polecenia organu procesowego.

Jakie są rodzaje sekcji zwłok?

W zależności od celu, w jakim jest przeprowadzana sekcja zwłok, wyróżnia się aż trzy rodzaje autopsji:

• sekcja zwłok naukowo-lekarska – wykonywana w przypadku zgonu w szpitalu lub innym zakładzie opieki zdrowotnej. Wykonywana zazwyczaj w szpitalnym prosektorium. Jej celem jest potwierdzenie rozpoznania choroby zasadniczej i chorób współtowarzyszących i ustalenie bezpośredniej przyczyny śmierci. Często ma ona aspekt edukacyjny, pozwalając kształcić studentów i lekarzy;
• sekcja zwłok sądowo-lekarska – gdy do śmierci doszło w wyniku działania przestępczego. W jej trakcie ustalana jest nie tylko przyczyna śmierci, ale również mechanizm jej wystąpienia. Zwykle jej przeprowadzeniu towarzyszy prokurator, biegły i przedstawiciel rodziny zmarłego. Wykonywana w szpitalnym prosektorium lub zakładzie medycyny sądowej;
• sekcja administracyjna – wykonywana w sytuacji gdy np. występują przesłanki, że zgon nastąpił w wyniku choroby zakaźnej. Przeprowadzana na polecenie inspektora sanitarnego.

W określonych przypadkach może zostać przeprowadzona również autopsja prywatna, na wniosek rodziny zmarłego, gdy opinia z sekcji niezbędna jest do uzyskania odszkodowania.

Sekcja zwłok przeprowadzana jest zazwyczaj przez lekarza medycyny sądowej lub lekarza patomorfologa. Gdy w trakcie sekcji naukowo-lekarskiej lub administracyjnej pojawią się przypuszczenia, że do zgonu przyczyniły się osoby trzecie – należy o tym fakcie natychmiast poinformować prokuraturę.

Ile trwa sekcja zwłok?

Czas trwania sekcji zwłok ma charakter indywidualny i zależy od stopnia rozkładu zwłok, zakresu wykonywanych czynności i okoliczności towarzyszących. Standardowa autopsja trwa około 2-3 godziny, jeżeli jednak w jej trakcie pobiera się materiał do badań dodatkowych, czas oczekiwania na uzyskanie raportu z sekcji zwłok może wynosić nawet kilka miesięcy.

Jak wygląda sekcja zwłok?

Zakres wykonywanych czynności różni się w zależności od rodzaju sekcji zwłok. Zazwyczaj jednak badanie post mortem obejmuje następujące elementy:

• czynności wstępne (m.in. zapoznanie się z aktami sprawy, wykonanie zdjęć itp.);
• oględziny zewnętrzne ciała osoby zmarłej;
• otwarcie poszczególnych jam ciała: czaszki, klatki piersiowej i jamy brzusznej;
• oględziny wewnętrzne i badanie poszczególnych narządów;
• pobranie wycinków i zabezpieczenie materiału do dodatkowych badań (utrwalenie w roztworze formaliny i umieszczenie w szczelnie zamykanych pojemnikach w warunkach chłodniczych);
• zamknięcie jam ciała;
• sporządzenie protokołu z uwzględnieniem czasu i miejsca wykonania autopsji, osób w niej uczestniczących, przeprowadzonych czynności, wydanych zarządzeń i postanowień.

Czy lekarz musi przeprowadzić sekcję zwłok?

Badanie pośmiertne przeprowadza się w określonych sytuacjach, najczęściej gdy istnieją wątpliwości dotyczące przyczyny zgonu. Najbliżsi osoby zmarłej mogą złożyć wniosek o przeprowadzenie sekcji, odpowiednio go uzasadniając. jednak nie zawsze musi on być uwzględniony przez lekarza stwierdzającego zgon lub ordynatora oddziału. W takiej sytuacji niezbędne jest uzyskanie sądowego nakazu przeprowadzenia sekcji. W tym celu należy udowodnić, że podana w karcie zgonu przyczyna śmierci jest wątpliwa lub zbyt ogólna.

Wyrażenie sprzeciwu wobec przeprowadzenia sekcji zwłok

Sprzeciw wobec przeprowadzeniu badania pośmiertnego może także za życia wyrazić sam pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy. Reguluje to ustawa o działalności leczniczej. Jak wyrazić taki sprzeciw? Wystarczy ustnie lub też pisemnie wyrazić taką wolę. Można to zrobić zarówno przed, jak i po przyjęciu do szpitala, a także w trakcie pobytu na oddziale szpitalnym.

Sprzeciw ten nie ma jednak zastosowania w dwóch przypadkach:

• gdy istnieją poważne wątpliwości odnośnie jednoznacznej przyczyny zgonu;
• gdy istnieje podejrzenie, że do śmierci doszło w wyniku przestępstwa i sekcja ma być wykonana na podstawie decyzji prokuratora.

Wyniki sekcji zwłok stanowią cenny dowód w postępowaniach sądowych, dlatego nie warto z niej rezygnować, nawet jeżeli śmierć danej osoby jest dla osób najbliższych wydarzeniem tragicznym i sprzeciwiają się oni jej przeprowadzeniu. W uzasadnionych przypadkach, sekcję zwłok w celu ustalenia przyczyny zgonu można wykonać również mimo sprzeciwu najbliższych.