Porażenie prądem – objawy, skutki, pierwsza pomoc

Co to jest prąd?

Prądem nazywamy uporządkowany ruch ładunków elektrycznych.

Elektromagnetyzm jest jednym z oddziaływań elementarnych i odpowiada za siły działające pomiędzy cząstkami posiadającymi ładunek elektryczny. Aby doszło do powstania prądu, konieczne jest wytworzenie napięcia (różnicy potencjału pomiędzy dwoma punktami obwodu elektrycznego) oraz obecność przewodnika, wzdłuż którego będzie płynął prąd.

Ciało ludzkie może przewodzić prąd, z uwagi na zawartość jonów w komórkach i płynach organizmu. Oznacza to, że w niektórych okolicznościach ciało może stanowić przewód, łączący źródło prądu (np. przerwany kabel podłączony do instalacji) z ziemią czy innym przewodem. W takim wypadku prąd zaczyna płynąć przez organizm człowieka – jednakże, jako że napotyka na opór, nie rozchodzi się po całym ciele, a tworzy rozgałęzione oparzenia, zwane figurą Lichtenberga.

Przy obcowaniu z prądem należy pamiętać o zachowaniu szczególnej ostrożności w miejscach wilgotnych, a także jeśli samemu jest się mokrym. Woda destylowana to dobry izolator, co oznacza, sprawnie że hamuje przepływ prądu. Jednakże każdy inny rodzaj wody przewodzi prąd dużo lepiej niż sucha ludzka skóra – dlatego tak ważne jest, aby nie korzystać z słabo zabezpieczonych przewodów elektrycznych w miejscach gdzie jest mokro lub będąc samemu mokrym lub spoconym. Szczególnie powinno się uważać na prąd w łazience, ponieważ może on płynąć od gniazdka czy uszkodzonego przewodu poprzez wodę osiadłą na ścianie i podłodze aż do ciała człowieka.

Kiedy dochodzi do porażenia prądem?

Do porażenia dochodzi w przypadku zetknięcia się ze źródłem prądu.

Istnieje kilka źródeł prądu, z którymi można się spotkać na co dzień. Najpowszechniejszym jest instalacja elektryczna w domu. W porównaniu ze stanem sprzed kilku dekad, izolacja domowej instalacji elektrycznej jest dużo bezpieczniejsza, zaprojektowana tak, aby w przypadku przeciążenia sieci obwód ulegał przerwaniu. Potocznie mówi się o tym jako o wybijaniu bezpieczników, korków lub stopków.

Do porażeń prądem w domu najczęściej dochodzi z powodu uszkodzenia izolacji kabli elektrycznych lub niedostatecznej izolacji gniazdka. Wsuwając wtyczkę do gniazdka tworzy się obwód elektryczny, a jeśli podłączane urządzenie jest włączone, prąd zaczyna płynąć natychmiast. Powietrze nie jest doskonałym izolatorem, istnieje więc możliwość porażenia prądem w czasie podłączania urządzeń do sieci – dlatego zaleca się wyłączanie wszelkiej elektroniki w czasie podłączania lub odłączania jej od gniazdka.

Drugim źródłem porażeń elektrycznych w domu są uszkodzone kable izolujące. Przewody elektryczne izolowane są tworzywem sztucznym, jeśli jednak to pozostanie naruszone, może dojść do przebicia. W takim wypadku urządzenie należy wyłączyć, odłączyć od źródła prądu i wymienić bądź naprawić uszkodzoną izolację.

Do porażeń może również dojść przy kontakcie z liniami wysokiego napięcia. Należy nadmienić, że aby stworzyć obwód, w którym płynie prąd, należy połączyć oba przewody – dlatego też ptaki siedzące na liniach wysokiego napięcia rzadko ulegają porażeniu. Do śmiertelnych porażeń ludzi również nie dochodzi często – statystycznie największą szansę na porażenie na linii wysokiego napięcia mają osoby wykonujące przy nich prace.

Specyficznym rodzajem porażenia prądem jest uderzenie pioruna. Piorun jest wyładowaniem elektrycznym o bardzo wysokim natężeniu, trwającym zaledwie kilka lub kilkadziesiąt setnych sekundy, jednak przekazującym w tym czasie olbrzymią ilość energii. Uderzenie pioruna często wywołuje pożary, potrafi również niszczyć drzewa czy nawet budynki. Zaleca się, aby w czasie burzy nie stawać pod samotnymi drzewami, na wzniesieniach lub otwartej przestrzeni, aby uniknąć uderzenia pioruna, które może być śmiertelne.

Czytaj również: Wstrząs anafilaktyczny – przyczyny, objawy i leczenie anafilaksji

Jakie są objawy porażenia prądem?

Przepływ prądu o niskim natężeniu może być niezauważalny lub niemal niezauważalny. Dotknięcie językiem baterii AA skutkuje metalicznym posmakiem (z powodu przemieszczających się jonów) oraz ewentualnie lekkim mrowieniem. Wyższe natężenia są bolesne, powodują też mimowolny skurcz mięśni.

Porażenie prądem o wysokim natężeniu często powoduje utratę przytomności, zwłaszcza, jeśli prąd przepływa przez klatkę piersiową lub głowę. Pojawiają się też zaburzenia akcji serca, od migotania komór po nagłe zatrzymanie krążenia. Jeśli prąd płynie przez ciało dłużej niż kilka sekund, skurcz mięśni może skutkować zatrzymaniem oddechu. Porażenie prądem wiąże się także z poparzeniami, często bardzo poważnymi i głębokimi, ponieważ rezystancja tkanek powoduje wydzielanie się energii w postaci ciepła. Miejsce przez które prąd wniknął do ciała jest najbardziej narażone na oparzenie.

Prąd może uszkodzić tkankę nerwową, powodując neuropatię części ciała narażonych na jego przepływ. W przypadku porażenia prądem pochodzącym z instalacji elektrycznych lub linii wysokiego napięcia, poważną obawą jest uszkodzenie mózgu w wyniku zatrzymania oddechu lub krążenia.

Ogólnie należy podejrzewać porażenie prądu, jeśli możemy zlokalizować potencjalne źródło zagrożenia, a ofiara jest nieprzytomna. Jeśli dana osoba nie została odłączona od źródła prądu, wystąpi u niej przykurcz mięśni (np. dłoni, w której trzyma przewód elektryczny). Jeśli natężenie nie było dostatecznie wysokie, aby doszło do utraty przytomności czy skurczu, ból sprawi, że ofiara porażenia sama natychmiast odsunie się od źródła prądu.

Pierwsza pomoc przy porażeniu prądem

Przede wszystkim należy odciąć poszkodowaną osobę od źródła prądu. W przypadku przebicia kabli, wystarczy wyłączyć dane urządzenie. Gdy nie wiadomo, co powodowało porażenie, należy wyłączyć bezpiecznik. Dopóki prąd płynie, nie wolno dotykać ofiary. Jeśli przerwanie obwodu nie jest możliwe, należy rozdzielić poszkodowanego od źródła prądu za pomocą narzędzia, które nie przewodzi elektryczności. Może to być drewniana miotła, gruba tekstura lub dowolny przedmiot z gumy.

W przypadku, gdy ofiara porażenia jest nieprzytomna, należy natychmiast wezwać pogotowie. Następnie konieczne jest sprawdzenie oddechu oraz pulsu. W przypadku braku oddechu, trzeba rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową. W tym celu należy umieścić obie dłonie, jedna na drugiej, w środkowej części klatki piersiowej, około dziesięciu centymetrów nad dolnym krańcem mostka, i naciskać mocno klatkę piersiową, w tempie 100 uciśnięć na minutę, w serii po 30.

Po każdej serii uciśnięć klatki piersiowej należy wykonać dwa oddechy ratownicze. Po odchyleniu głowy ofiary do tyłu i uniesieniu podbródka zaciska się jej nos i dmucha w usta, aż klatka piersiowa się uniesie.

Należy kontynuować wykonywanie serii uciśnięć klatki piersiowej i oddechów ratowniczych do czasu przybycia pomocy medycznej lub dopóki nie powróci puls i oddech. Jeśli ofiara oddycha, ale jest nieprzytomna, trzeba ułożyć ją w pozycji bocznej ustalonej. Osoby porażone prądem, które zachowały przytomność, zazwyczaj potrzebują jedynie opatrzenia oparzeń. Prewencyjnie zaleca się monitorowanie akcji serca, w razie ewentualnych komplikacji.

Czytaj również: Drgawki (konwulsje) – przyczyny, rodzaje, pierwsza pomoc, leczenie

Jak leczy się porażenie prądem?

Jeśli doszło do zatrzymania pracy serca i oddechu, ratownicy medyczni najpierw będą musieli przeprowadzić reanimację. Po udanej reanimacji konieczna będzie kontrola pracy serca i płuc. Inne obrażenia związane z porażeniem są przede wszystkim skutkiem poparzenia tkanek.

Jak w przypadku innych rodzajów poparzeń, ważne jest monitorowanie i kontrolowanie przepływu płynów. Poważne oparzenia wymagają interwencji chirurgicznej w celu usunięcia martwicy, może być też wymagany przeszczep skóry. Zasadniczo w większości przypadków stosuje się resuscytację płynową, czyli zastępowanie niedoborów spowodowanych urazem za pomocą leczenia dożylnego.

Leczenie ewentualnych problemów neurologicznych związanych z porażeniem prądem zależne jest od stanu początkowego pacjenta. W przypadku uderzenia pioruna trudno przewidzieć efekty – może wystąpić tymczasowy paraliż czy utrata wzroku, jednakże równie możliwe są trwałe uszkodzenia mózgu czy nerwów obwodowych.

Każda ofiara poważnego porażenia prądem powinna mieć dostęp do opieki psychologicznej, ze względu na możliwość rozwinięcia zespołu stresu pourazowego lub innych problemów psychicznych.

Powikłania po porażeniu prądem

Porażenie elektryczne często pozostawia trwałe blizny na ciele. Częstym powikłaniem porażenia prądem o wysokim napięciu jest rozwój katarakty – dotyka około 6% ofiar.

Powikłania po porażeniu obejmują w większości objawy psychologiczne i neurologiczne. Najczęstszymi objawami fizycznymi są neuropatie i przewlekły ból. Niektórzy badacze są zdania, że porażenie prądem może prowadzić do problemów z koncentracją, pamięcią czy koordynacją, nie ma jednak pewności, czy przyczyną są zmiany neurologiczne, czy powikłania psychologiczne. Podobne symptomy można zaobserwować w przypadku innych drastycznych urazów, niezwiązanych z prądem. Psychologiczne objawy traumy po porażeniu prądem to przede wszystkim depresja, stany lękowe, ataki paniki czy bezsenność.

Czytaj również: Omdlenie – przyczyny, rodzaje, objawy przedomdleniowe, pierwsza pomoc, leczenie