Transplantacja – jakie narządy można przeszczepić? Kto może zostać dawcą narządów?

Transplantacje – rodzaje przeszczepów narządów i tkanek

Na początku tego artykułu warto zapoznać się z rodzajami przeszczepów, jakie wyróżniamy w medycynie. Należy tutaj wymienić:

• przeszczep autogeniczny – dawcą i biorcą jest ta sama osoba, pobierana tkanka czy narząd jest umieszczana w tym samym organizmie, ale w innym miejscu;
• przeszczep izogeniczny – dawca i biorca są identyczni genetycznie ˜– jest to więc przeszczep tkanek lub narządów między bliźniętami jednojajowymi;
• przeszczep allogeniczny – jest to przeszczep między osobnikami tego samego gatunku, czyli na przykład biorca i dawca tkanki jest człowiekiem;
• przeszczep ksenogeniczny – jest to przeszczep pomiędzy osobnikami różnego gatunku, czyli na przykład pomiędzy świnią a człowiekiem (takiego przeszczepu serca dokonał niegdyś profesor Religa).

Czytaj również: Embolektomia – co to jest i jakie są wskazania do zabiegu?

Jakie narządy można przeszczepić?

Przeszczepiać można nie tylko narządy, ale i tkanki. Pierwszym przeszczepem, jakiego dokonano na świecie, było przeszczepienie rogówki, a więc zewnętrznej warstwy gałki ocznej, znajdującej się w jej przedniej części. Był to rok 1905. Od tego momentu co jakiś czas świat obiegała informacja o kolejnym udanym przeszczepie nowego narządu lub tkanki. Nie sposób dokładnie opisać wszystkich operacji polegających na przeszczepieniu narządów czy tkanek, ale należy mieć świadomość, że przeszczepia się:

• serce;
• nerki;
• wątrobę;
• trzustkę i wyspy trzustkowe;
• rogówkę;
• skórę;
• płuca;
• w niektórych przypadkach: kości, chrząstkę, skórę, zastawki serca;
• szpik kostny.

Warto wiedzieć, że obecnie wykonuje się również przeszczepienia wielotkankowe, czyli na przykład przeszczep kończyny górnej lub przeszczep twarzy

Kiedy możliwe jest pobranie narządów do przeszczepienia?

Większość przeszczepów wykonuje się z wykorzystaniem narządów i tkanek pobranych od osób zmarłych, o ile nie wyraziły sprzeciwu opisywanego poniżej w tym artykule. Oczywiście dana osoba zakwalifikowana jest do oddania narządów w sytuacji, gdy wszystkie inne metody jej leczenia zostały wyczerpane i stwierdzono komisyjnie śmierć mózgu pacjenta. Stwierdzenie śmierci mózgu pozwala na odłączenie aparatury podtrzymującej funkcje oddechowe.

Czytaj również: Ileostomia – pielęgnacja, dieta, powikłania

Przeszczepianie nerki – najważniejsze informacje

Nerka jest najczęściej przeszczepianym narządem. Pierwsze przeszczepy tego narządu datuje się na lata 50 i 60 XX wieku. Przeszczep nerki pozwala na leczenie choroby, jaką jest niewydolność nerek. Do rozwoju niewydolności tego narządu najczęściej dochodzi na drodze nieleczonego nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu II jak i I, ale również przez kłębuszkowe zapalenia nerek.

Nerkę można przeszczepić zarówno od dawcy zmarłego, jak i żywego. Co ważne, osoba z niewydolnością nerek musi spełniać pewne warunki, by zakwalifikować się do przeszczepienia nerki. Sytuacje, które wykluczają możliwość przeszczepienia nerki danemu pacjentowi to między innymi:

• obecność schorzeń nowotworowych uogólnionych;
• silne upośledzenie odporności – na przykład niepoddające się terapii zakażenie wirusem HIV;
• zaawansowany wiek pacjenta;
• ciężkie choroby ogólnoustrojowe, przede wszystkim ciężka niewydolność serca czy wątroby.

Gdzie umieszcza się przeszczepioną nerkę? Typowa lokalizacja przeszczepionego narządu to dolna część jamy brzusznej (a dokładniej nerkę umieszcza się nad prawym lub lewym talerzem kości biodrowej). Oczywiście konieczne jest odpowiednie połączenie tętnic i żył, po to by nerka była poprawnie unaczyniona. Ponadto, moczowód wszywa się do pęcherza moczowego, co umożliwia odprowadzenie produkowanego przez nerkę moczu.

Po przeszczepie pacjent musi przyjmować odpowiednie leki obniżające odporność (hamujące funkcjonowanie układu odpornościowego, czyli leki immunosupresyjne), co zapobiega odrzucaniu przeszczepu przez organizm biorcy.

Przeszczep nerki – powikłania po przeszczepie

Jak każda procedura, również przeszczepienie nerki może wiązać się z pewnymi powikłaniami po operacji. Najczęstsze z nich to:

• krwawienie śródoperacyjne, krwawienie pooperacyjne;
• powstanie krwiaka w okolicy przeszczepionej nerki;
• zakażenie w miejscu przeszczepienia, zakażenie rany pooperacyjnej;
• powstanie zakrzepu w naczyniu nerki przeszczepionej;
• przeciekanie moczu produkowanego przez nerkę;
• niedrożność jelit;
• przepuklina w bliźnie pooperacyjnej;
• zwężenie tętnicy nerkowej, zwężenie moczowodu;
• pojawienie się nowotworu skóry czy mięsaka Kaposiego – pacjenci po przeszczepie nerki 3,5-krotnie częściej chorują na schorzenia nowotworowe niż osoby w populacji ogólnej, co wynika ze stosowanej immunosupresji.

Regularne kontrole lekarskie i realizowane badania pozwalają na wczesne wychwycenie ewentualnych powikłań po przeszczepie. Średni czas prawidłowego funkcjonowania wykonanego przeszczepu nerki wynosi kilkanaście lat. Przeszczepiona nerka może być również uszkadzana przez te same czynniki, które uszkodziły nerki własne pacjenta – na przykład kłębuszkowe zapalenie nerek.

Czytaj również: Mikroplastik – czym jest i jak wpływa na zdrowie?

Przeszczepianie trzustki – na czym polega?

Trzustka to kolejny narząd, który można przeszczepiać. Pierwszy przeszczep trzustki wykonano w 1966 roku u pacjentki z cukrzycą typu pierwszego. Choć początkowo efekty tych przeszczepów nie były zbyt dobre, to rozwój medycyny sprawił, że aktualnie pięcioletnie przeżycie pacjentów po przeszczepie trzustki wynosi aż 90%. Warto wiedzieć, że w wielu przypadkach trzustkę przeszczepia się wraz z nerką. Pacjenci, których kwalifikuje się do przeszczepu trzustki, to osoby z cukrzycą typu I, które mają chwiejny przebieg choroby, częste epizody niedocukrzenia (czyli hipoglikemii), zmiany narządowe wywołane przez chorobę, u których leczenie insuliną nie pozwala na uzyskanie stabilnego przebiegu choroby. W niektórych przypadkach do operacji przeszczepienia trzustki kwalifikują się również pacjenci chorujący na cukrzycę typu II.

Jeżeli chodzi o przebieg zabiegu, to trzustkę przeszczepia się typowo wraz z fragmentem dwunastnicy. Po przeszczepieniu, podobnie jak w przypadku przeszczepu nerki, konieczne jest przyjmowanie odpowiednich leków immunosupresyjnych. W odniesieniu do powikłań – ten rodzaj przeszczepu charakteryzuje się dość dużym odsetkiem skutków ubocznych (około 30-40%), do których należy na przykład zakrzepica w żyle śledzionowej lub żyle wrotnej. Powikłanie do objawia się przede wszystkim nagłym skokiem glikemii, czyli podwyższeniem poziomu glukozy we krwi.

Przeszczep wysp trzustkowych – dla kogo?

Alternatywą do przeszczepu trzustki jest przeszczepianie wysp trzustkowych. Jest to metoda zdecydowanie mniej inwazyjna, co sprawia, że więcej pacjentów z cukrzycą może się do niej zakwalifikować (z operacji tej dyskwalifikują między innymi poważne schorzenia kardiologiczne). Do przeciwwskazań do przeszczepienia wysp trzustkowych należy natomiast:

• duża insulinooporność;
• nadmierna masa ciała pacjenta.

Wynika to przede wszystkim z tego, że liczbę wysp, jaką się przeszczepia, wylicza się na podstawie masy ciała chorego. Przeszczepienie wysp trzustkowych wykonuje się bez otwierania jamy brzusznej. Pod kontrolą aparatu USG wprowadza się do żyły wrotnej specjalny cewnik, poprzez który wprowadza się przetoczenia wysp trzustkowych. Najczęstsze powikłanie związane z tym zabiegiem to krwawienie do śledziony i zakrzepica żyły wrotnej. Przeszczepianie wysp trzustkowych daje szansę na uniknięcie powikłań cukrzycy takich jak cukrzycowe uszkodzenie nerek (nefropatia), czy uszkodzenie narządu wzroku (retinopatia cukrzycowa).

Czytaj również: Usunięcie jądra (orchidektomia) – wskazania, powikłania po operacji

Przeszczep wątroby – szczegółowe informacje

Pierwszą próbę przeszczepienia wątroby podjęto w 1963 roku, jednak dopiero dziewiąta próba tego przeszczepu zakończyła się sukcesem. Wskazaniem do tego przeszczepu jest schyłkowa niewydolność wątroby. Zazwyczaj zabieg polega na przeszczepieniu całej wątroby, rzadziej przeszczepia się bowiem fragmenty tego narządu. Możliwe jest jednak przeszczepienie fragmentu wątroby od dawcy żywego. Najczęstsze powikłania związane z tym rodzajem przeszczepu to:

• zaburzenia funkcjonowania przeszczepionej wątroby;
• zakrzepica naczyń krwionośnych, przede wszystkim tętnicy wątrobowej czy żyły wrotnej;
• krwawienia śródoperacyjne;
• powikłania związane z drogami żółciowymi (zwężenia i poszerzenia dróg żółciowych);
• zawał wątroby;
• odrzucenie przeszczepu.

Kto może zostać dawcą narządów? Czy można się temu sprzeciwić?

Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, po śmierci każdy może zostać dawcą narządów, o ile nie zgłosił za życia sprzeciwu do Centralnego Rejestru Sprzeciwów. Lekarze nie mają obowiązku pytania o zgodę rodziny zmarłego pacjenta, choć oczywiście informują najbliższych o zamiarze pobrania narządów lub tkanek oraz pytają, czy pacjent za życia nie wypowiedział przy nich sprzeciwu ustnego (w obecności co najmniej dwóch świadków), gdyż taki sprzeciw również jest ważny i sprawia, że odstępuje się od pobierania narządów. Pacjent może również pozostawić taką dyspozycję na piśmie, co również jest respektowane. Należy jednak pamiętać, że taka wola musi być własnoręcznie podpisana. Jeżeli pacjent nie sprzeciwił się pobraniu narządów w żaden z tych trzech sposobów, to zgodnie z prawem istnieje możliwość pobrania od niego narządów i tkanek. Należy pamiętać, że sprzeciw wyrażony w jakiejkolwiek formie może być w dowolnym momencie cofnięty.

Podsumowując, transplantologia to dziedzina medycyny, która intensywnie się rozwija i pozwala na ratowanie kolejnych ludzkich istnień. Każdy sam powinien sobie odpowiedzieć na pytanie, czy należy oddać narządy po swojej śmierci. Jednak należy mieć świadomość, że mogą one uratować życie i zdrowie nawet kilku osób i sprawić, że ich życie stanie się choć trochę normalne.

Czytaj również: Bóle fantomowe – czym są, jak powstają, jakie są przyczyny, na czym polega leczenie?