Takrolimus – właściwości, wskazania i przeciwwskazania, skutki uboczne

Takrolimus – czym jest i w jakiej formie występuje?

Takrolimus to organiczny związek chemiczny, lek immunosupresyjny z grupy makrolidów, wykazujący szerokie działanie na układ immunologiczny. Po raz pierwszy ta substancja czynna została odkryta w próbce ziemi pobranej w Japonii, zawierającej bakterie Streptomyces tsukubaensis.

Takrolimus jest wykorzystywany głównie w profilaktyce odrzucenia przeszczepu narządów, w celu obniżenia odpowiedzi układu odpornościowego pacjenta. Hamuje między innymi aktywację limfocytów T, a także uwalnianie mediatorów zapalenia z komórek tucznych skóry. Znalazł zastosowanie również w leczeniu AZS (atopowe zapalenie skóry).

Na rynku farmaceutycznym dostępny jest w postaci:

• maści (leki o nazwie Dermitopic i Protopic),
• kapsułek o przedłużonym uwalnianiu (Advagraf, Envarsus),
• koncentratu do sporządzania infuzji dożylnych (Prograf).

Takrolimus – jak działa?

Takrolimus to lek przeznaczony do dwojakiego stosowania. Podawany ogólnie, ma na celu zapobieganie odrzucenia przeszczepu lub leczenie objawów ostrego odrzucania przeszczepu. Wiążąc się w organizmie ze specyficzną cytoplazmatyczną immunofiliną, hamuje syntezę czynników prozapalnych, ekspresję receptora dla interleukiny-2 i aktywację limfocytów T, a także powstawanie cytotoksycznych limfocytów odpowiedzialnych za odrzucenie przeszczepu.

Takrolimus hamuje także uwalnianie mediatorów zapalnych z bazofili, eozynofili i komórek tucznych skóry, przez co stosowany miejscowo w formie maści hamuje rozwój reakcji zapalnej. Warto jednak zaznaczyć, że wpływ takrolimusu na gojenie się ran przy atopowym zapaleniu skóry nie został w pełni wyjaśniony, zwłaszcza że stosowany miejscowo nie pobudza ani nie ogranicza syntezy kolagenu u ludzi.

Wskazania do stosowania takrolimusu

Takrolimus to lek stosowany w formie ogólnej przede wszystkim:

• po transplantacji organów unaczynionych (np. wątroby, nerek, serca) od dawców spokrewnionych lub niespokrewnionych, w celu zminimalizowania ryzyka odrzucenia przeszczepu;
• w przypadku ostrego odrzucenia przeszczepu, u pacjentów opornych na leczenie innymi lekami immunosupresyjnymi.

Takrolimus w formie maści do stosowania miejscowego wskazany jest w przypadku:

• umiarkowanej lub ciężkiej postaci atopowego zapalenia skóry, zarówno u dzieci jak i dorosłych;
• gdy atopowe zapalenie skóry u pacjenta nie odpowiada na leczenie konwencjonalne.

Takrolimus – przeciwwskazania i środki ostrożności

Głównym ograniczeniem do stosowania takrolimusu jest nadwrażliwość na niego lub inne makrolidy, a także którąkolwiek z substancji pomocniczych preparatów, w których stanowi substancję czynną. W formie maści z kolei nie powinien być stosowany u pacjentów z nabytym lub wrodzonym niedoborem odporności lub przyjmujących inne leki immunosupresyjne.

Stosując lek takrolimus należy zachować ostrożność szczególnie w przypadku pacjentów, u których występują:

• nadciśnienie tętnicze,
• choroby serca,
• zaburzenia czynności nerek,
• choroby wątroby,
• obrzęki,
• współistniejące infekcje,
• schorzenia wymagające leczenia kortykosteroidami.

Takrolimus nie powinien być stosowany u kobiet w ciąży oraz w okresie karmienia piersią, za wyjątkiem sytuacji, gdy korzyści przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.

Jak stosować takrolimus?

Takrolimus w postaci doustnej należy przyjmować o stałej porze, w godzinach porannych, najlepiej na czczo lub minimum 2-3 godziny po jedzeniu.

Stężenie leku ustalane jest indywidualnie, w oparciu o: stan pacjenta, jednostkę chorobową, masę ciała, odpowiedź organizmu na leczenie. Zazwyczaj jednak stężenie takrolimusu w postaci ogólnej waha się od 0,01 do 0,3 mg/kg m.c./dobę.

Takrolimus w postaci maści z kolei stosowany jest w stężeniu 0,03-0,1%, nie częściej niż 2 razy na dobę na zmienione chorobowo obszary skóry. Co ważne, nie powinien być stosowany w tej formie dłużej niż przez 14 dni.

W trakcie stosowania takrolimusu należy zadbać szczególnie o odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną, zwiększa on bowiem znacznie podatność skóry na promieniowanie UV. W trakcie jego stosowania rośnie więc ryzyko uszkodzeń prowadzących do nowotworów skóry.

Takrolimus – skutki uboczne

Jak każdy inny lek, również takrolimus może powodować niepożądane skutki uboczne. W przypadku podania miejscowego w leczeniu atopowego zapalenia skóry pacjenci zgłaszali często:

• świąd w miejscu stosowania,
• pieczenie,
• rumień,
• wysypkę o charakterze miejscowym,
• zapalenie mieszków włosowych,
• parastezje,
• dodatkowe podrażnienie skóry po spożyciu alkoholu.

Z kolei takrolimus stosowany w leczeniu immunosupresyjnym może powodować następujące działania niepożądane:

• bóle głowy,
• drżenie mięśniowe,
• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (nudności i biegunki),
• nadmierne pocenie,
• zaburzenie czynności nerek,
• cukrzycę i hiperglikemię,
• podwyższone ciśnienie krwi,
• hiperkaliemię,
• problemy ze snem (bezsenność).

W przypadku ich wystąpienia należy rozważyć zmniejszenie stosowanej dawki lub całkowite odstawienie na rzecz innego leku immunosupresyjnego.

Interakcje takrolimusu z innymi lekami

Takrolimus to lek, którego bezwzględnie nie należy stosować w połączeniu z cyklosporyną. Co więcej, jeżeli była ona stosowana w przeszłości, wskazana jest szczególna ostrożność w prowadzonej terapii. Znacząco zwiększa ona bowiem stężenie takrolimusu we krwi.

Wśród innych substancji wchodzących w podobną interakcję z takrolimusem wymienia się:

• kortyzon,
• lanzoprazol,
• flukonazol,
• erytromycynę,
• bromokryptynę,
• wodorotlenek glinu,
• zieleniec chiński,
• sok grejpfrutowy.

Z kolei substancje czynne powodujące zmniejszenie stężenia takrolimusu we krwi to:

• ryfampicyna,
• fenobarbital i inne leki przeciwpadaczkowe,
• glikokortykosteroidy,
• wyciąg z dziurawca.

Oprócz leków, takrolimus wchodzi także w interakcje z alkoholem, powodując zaburzenia neurologiczne i zaburzenia widzenia. W trakcie jego stosowania należy zachować ostrożność w prowadzeniu pojazdów.