Hiperkaliemia – nadmiar potasu w surowicy krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Potas we krwi – funkcje potasu w organizmie

Potas należy do najważniejszych elektrolitów w organizmie człowieka. Jest głównym kationem przestrzeni wewnątrzkomórkowej (nazywamy tak płyn wypełniający wszystkie komórki ciała) – znajduje się tam około 90 proc. jego całkowitych zapasów. Wraz z sodem jest niezbędny do utrzymania pobudliwości i przekazywania sygnału w komórkach nerwowych i mięśniowych, w tym w komórkach mięśnia sercowego. Odpowiednie stężenie potasu w organizmie umożliwia ponadto działanie wielu enzymów i warunkuje utrzymanie stałości środowiska wewnętrznego organizmu.

Potas trafia do organizmu przez przewód pokarmowy. Pierwiastek ten występuje w wielu produktach spożywczych, szczególnie w owocach, warzywach i orzechach. Wydalany jest głównie przez nerki, a niewielka jego część – z potem i z kałem. Prawidłowy poziom potasu we krwi jest niezwykle ważnym dla funkcjonowania organizmu parametrem, stąd jest on precyzyjnie regulowany przez ustalenie równowagi między jego wchłanianiem, wydalaniem oraz przesunięciami między komórkami i krwią.

Zarówno nadmiar potasu, czyli hiperkaliemia, jak i jego niedobór (hipokaliemia), stanowią poważne zagrożenie dla zdrowa.

Co to jest hiperkaliemia?

Hiperkaliemia (hiperkalemia, hiperpotasemia )to stan, w którym w osoczu krwi obecny jest nieprawidłowo wysoki poziom potasu.

Norma potasu w surowicy to 3,6–5,2 mmol/l. W zależności to stopnia przekroczenia wartości prawidłowych potasu, możemy wyróżnić różne stopnie hiperkaliemii:

• Poziom potasu we krwi pomiędzy 5,3–5,9 mmol/l to łagodna hiperkaliemia.
• Hiperkaliemia umiarkowana to stan, w którym podwyższony potas mieści się w granicach 6,0—6,4 mmol/l.
• Bardzo wysoki potas, którego stężenie przekracza 6,5 mmol/l, to ciężka hiperkaliemia.

Warto pamiętać, że tylko w rzadkich przypadkach możliwe jest wykazanie jednej przyczyny, która wiązałaby się z wysokim potasem we krwi. Znacznie częściej wynika to z wpływu wielu różnych czynników. W praktyce hiperkaliemia rozwija się najczęściej podczas stosowania leków hamujących wydalanie potasu u osób ze współistniejącą niewydolnością nerek.

Nadmiar potasu – objawy hiperkaliemii

Wysoki potas objawy prezentuje dość zróżnicowane a ich wystąpienie zależy od stopnia nadmiaru potasu i tempa narastania jego poziomu. Zdarza się, że w przypadkach wolno narastającego stężenia objawy hiperkaliemii nie występują pomimo znacznego przekroczenia górnej granicy normy dla poziomu potasu.

Jeżeli nadmiar potasu objawy jednak wywołuje, większość z nich wiąże się z hamowaniem przewodnictwa w komórkach nerwowych i mięśniowych, dając dolegliwości o różnym nasileniu.

Objawy podwyższonego potasu mogą wystąpić w postaci:

• uczucia zmęczenia i rozdrażnienia,
• osłabienia mięśni i zadyszki,
• nudności i wymioty,
• porażenia mięśni,
• zaburzenia pracy serca (włącznie z zagrażającymi życiu, np. migotaniem komór, bradykardią), widoczne w zmienionym zapisie EKG,
• ból w klatce piersiowej,

Stan, w którym za dużo potasu gromadzi się w surowicy krwi może wywoływać nawet zaburzenia świadomości.

Podwyższony potas a nerki

Kontrola stężenia potasu we krwi zależy od koordynacji między jego wchłanianiem, wydalaniem oraz przesunięciami między komórkami i krwią. Narządem grającym największą rolę w tym procesie są nerki, które w razie konieczności mają zdolność wydalenia dużych ilości potasu. Stąd też u osób z prawidłowo działającym układem wydalniczym hiperkaliemia jest zjawiskiem rzadkim, związanym zazwyczaj z nadmiernym dostarczaniem potasu do organizmu (nadmierna podaż potasu) bądź z jego gwałtownym uwolnieniem z komórek.

Biorąc to pod uwagę, wśród najczęstszych przyczyn nadmiaru potasu we krwi wymienić można:

• stany utrudniające wydalanie potasu przez nerki – mogą one być związane z chorobą samych nerek (np. ostra niewydolność nerek lub przewlekła niewydolność nerek);
• niedobór czynników stymulujących wydalanie potasu, zwłaszcza wydzielanego przez nadnercza hormonu – aldosteronu (tzw. hipoaldosteronizm może być wynikiem pewnych zaburzeń genetycznych. Pojawia się również między innymi w przebiegu cukrzycy, tocznia rumieniowatego, w chorobach nadnerczy).

W stanach tych nawet dostarczanie potasu w ilościach odpowiednich dla osób zdrowych może doprowadzić do wysokiego poziomu potasu we krwi i rozwoju hiperkaliemii.

Inne przyczyny hiperkaliemii

Hiperkaliemia może zaistnieć jako działanie niepożądane stosowania wielu leków.

Hiperkaliemia polekowa rozwija się najczęściej podczas przyjmowania leków, takich jak:

• suplementy potasu,
• niektóre leki stosowane w nadciśnieniu tętniczym,
• niektóre leki moczopędne,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (jak aspiryna, ibuprofen, naproksen),
• cyklosporyny,
• heparyny.

Leki te wpływają na gospodarkę potasem w różny sposób, np. hamując jego przemieszczenie z krwi do komórek lub hamują wydalanie potasu.

Za podwyższony poziom potasu w surowicy mogą odpowiadać stany upośledzające przemieszczenie potasu z krwi do komórek oraz powodujące jego gwałtowne uwolnienie z komórek – ze względu na zdolność nerek do wydalenia dużych ilości potasu, czynniki te rzadko stanowią jedyną przyczynę hiperkaliemii. Większość potasu w organizmie znajduje się wewnątrz komórek, stąd ich masywne uszkodzenie doprowadzi do tego, że potas jest za wysoki – z mechanizmem tym mamy do czynienia np. w przypadku rozległych uszkodzeń tkanek (wypadki komunikacyjne, oparzenia, sepsa, rozpad guza nowotworowego).

Wysoki potas – jakie badania w diagnostyce hiperkaliemii?

Podstawowym kryterium rozpoznania hiperkaliemii jest wykazanie podwyższenia stężenia potasu w osoczu krwi powyżej 5,5 mmol/l (mEq/k). W tym celu pobiera się próbkę krwi żylnej i poddaje się ją automatycznej analizie. Sposób pobrania próbki jest podobny jak w przypadku zwykłego badania krwi – polega on na nakłuciu żyły (najczęściej w okolicy dołu łokciowego) sterylną igłą i zebraniu krwi do probówki.

Wynik badania poziomu potasu interpretuje się w kontekście prezentowanych objawów, współistniejących chorób, przyjmowanych leków i innych możliwych przyczyn hiperkaliemii. W celu dokładnego określenia charakteru zaburzeń wykonuje się również inne badania, jak morfologia krwi, poziom innych elektrolitów w osoczu, analiza moczu, badanie poziomu hormonów (zwłaszcza aldosteronu), itd.

Jak leczyć hiperkaliemię?

Leczenie hiperkaliemii jest ściśle związane z poziomem potasu we krwi, tempem jego narastania i obecnymi objawami (ze szczególnym uwzględnieniem objawów ze strony serca). W każdym przypadku podstawą jest określenie jej przyczyn i, jeśli istnieje taka możliwość, ich usunięcie. Jednocześnie dąży się do ograniczenia dostarczania potasu do organizmu.

Aby obniżyć potas wprowadza się np. modyfikację diety. Należy unikać spożywania produktów bogatych w potas, takich jak m.in. ziemniaki, soja, awokado, czekolada, orzechy.

Jeśli poziom potasu jest nieznacznie podwyższony, postępowanie takie w połączeniu z ewentualnym czasowym zastosowaniem leków moczopędnych lub tzw. środków jonowymiennych może okazać się wystarczające. Ponieważ większego stopnia hiperkaliemia (szczególnie przekraczająca 6,3 mmol/l) może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia, wymaga stałego nadzoru i leczenia w warunkach szpitalnych.

W ciężkiej hiperkaliemii leczenie jest wielokierunkowe, nastawione na hamowanie objawów i usuwanie potasu z organizmu. Odstawia się leki mogące powodować wzrost stężenia potasu. W niektórych przypadkach (potas powyżej normy zagraża życiu osoby z ciężką niewydolnością nerek) konieczne bywa wykonanie dializy. Skuteczność leczenia nadmiaru potasu kontroluje się badając regularnie stężenie potasu we krwi.

Aby zapobiec rozwojowi hiperkaliemii, osoby z grupy ryzyka (szczególnie osoby z przewlekłą chorobą nerek) powinny ograniczać spożywanie tego pierwiastka – dzienna dawka potasu nie powinna przekroczyć ok. 2 g.