Majaczenie (delirium) – przyczyny, objawy, leczenie zespołu majaczeniowego

Co to jest majaczenie i jakie są jego rodzaje?

Zespół majaczeniowy (czyli delirium) to stan, w którym dochodzi do jakościowych zaburzeń świadomości. Mogą mu towarzyszyć objawy neurologiczne i psychiatryczne, takie jak omamy dotyczące jednego lub kilku zmysłów, nasilony lęk, pobudzenie, a także problemy ze snem.

Majaki, omamy i zwidy na przestrzeni wieków interpretowane były na wiele sposobów. Dziś wiemy, że objawy towarzyszące jakościowym zaburzeniom świadomości są powodowane chorobami, które powinny być diagnozowane i prawidłowo leczone.

Wyróżnia się trzy rodzaje majaczenia:

• majaczenie hiperaktywne – towarzyszy mu euforia, silne pobudzenie psychoruchowe, agresja i lęk;
• majaczenie hipoaktywne – jest związane z obniżeniem nastroju, zwolnieniem napędu psychoruchowego, apatią i wycofaniem, wiążą się z nim najgorsze rokowania;
• majaczenie mieszane – może objawiać się następującymi po sobie fazami hiperaktywnymi i hipoaktywnymi, a także mieć inny przebieg.

Jak można się domyślać, objawy majaczenia będą się różnić od siebie – w zależności od powodującej je przyczyny. Należy tutaj zaznaczyć, że majaczenie nie powinno być uważane za chorobę psychiczną, tylko być rozpatrywane jako objawy świadczące o występowaniu zaburzeń somatycznych, przebyciu zabiegu operacyjnego, zatruciu lekami czy narkotykami, a także po odstawieniu alkoholu.

Przyczyny majaczenia – skąd majaczenie u osób starszych, dzieci i dorosłych?

Najczęściej mamy do czynienia z majaczeniem u osób starszych, bowiem najważniejszym czynnikiem ryzyka jest podeszły wiek. U osób po 60. roku życia częściej rozwija się otępienie, pojawia się splątanie, które także często prowadzi do delirium. Należy pamiętać, że zespół splątaniowy może poprzedzać śpiączkę.

Innymi przyczynami majaczenia są ciężkie choroby układowe, takie jak cukrzyca i nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca, powikłania dotyczące narządów (np. niewydolność nerek, niewydolność oddechowa, zapalenie płuc i sepsa).

Może występować także majaczenie gorączkowe. Delirium stosunkowo często występuje po zabiegach operacyjnych (w tym szczególnie często po wszczepieniu endoprotezy stawu biodrowego) – jest to tak zwane majaczenie pooperacyjne.

Do wystąpienia ostrego zespołu mózgowego predysponuje także odwodnienie, które zdarza się często u osób w podeszłym wieku. Delirium może towarzyszyć schorzeniom związanym z niedotlenieniem mózgu. Do niedotlenienia dochodzi, kiedy krew nie dostarcza wystarczającej ilości tlenu do mózgu.

Przyczyną takiego stanu bywa udar mózgu, podczas którego dochodzi do zatkania lub pęknięcia tętnicy zaopatrującej w krew dany obszar mózgowia albo gdy jest za mało tlenu w powietrzu, którym oddychamy – jak w przypadku choroby wysokogórskiej. Niedotlenienie występuje także podczas zatrucia tlenkiem węgla.

Przyczynami majaczenia dominującymi u ludzi młodszych są zatrucia substancjami psychoaktywnymi (majaczenie po alkoholu i narkotykach). Majaczenie u dzieci może sugerować zatrucie wilczą jagodą. Majaczenie przez sen jest także możliwe w tej grupie wiekowej i ma związek z koszmarami występującymi na skutek lęku i niepokoju.

Złudzenia i halucynacje w przebiegu majaczenia

Ostry zespół mózgowy (zespół majaczeniowy) charakteryzuje się zwykle zachowaniem pełnej orientacji autopsychicznej. Oznacza to, że pacjent wie kim jest, umie powiedzieć, jak się nazywa i ile ma lat. Zaburzona zostaje natomiast orientacja allopsychiczna. Chory może mieć poważne problemy z określeniem, gdzie jest, jaki jest dzień, a także w jakiej sytuacji się znajduje. Kolejnymi objawami zespołu majaczeniowego są złudzenia i halucynacje.

Złudzenie, czyli iluzja, to błędna interpretacja bodźca przez nasz mózg. Iluzje są znane każdemu z nas. Ich przykładem jest zobaczenie w nocy, za oknem sylwetki postaci, która okazuje się być gałęzią drzewa. O ile nie zdarza się nam to za często, nie ma żadnego powodu do zmartwień.

Złudzenia występujące w przebiegu majaczenia mają bardzo dużą częstotliwość i zwykle negatywny wydźwięk. Ze względu na najsilniejszy udział wzroku w naszym postrzeganiu rzeczywistości, to właśnie iluzje wzrokowe pojawiają się najczęściej.

Halucynacje (omamy) – w odróżnieniu od złudzeń – do swojego zaistnienia nie potrzebują zewnętrznego realnego bodźca. Są one zaliczane do objawów pozytywnych, gdyż, oprócz nielicznych wyjątków, nie można zaliczyć ich do normalnych procesów kognitywnych człowieka.

Halucynacje mogą dotyczyć wszystkich zmysłów, jednak, tak jak w przypadku iluzji, najczęstsze są omamy wzrokowe. Jedynymi fizjologicznymi omamami są halucynacje senne – hipnagogiczne (występujące przy zasypianiu) i hipnopompiczne (przy wybudzaniu ze snu). U osób będących w stanie majaczenia bardzo często dochodzi do wystąpienia zaburzeń koncentracji, uwagi i logicznego myślenia.

Mogą występować problemy z komunikacją z pacjentem, chory może mieć trudności z budowaniem zdań. Myśli często są spowolnione (bradyfrenia), pojawiają się zaburzenia pamięci. Kolejnym bardzo poważnym objawem jest lęk. Niepokój i lęk często związany jest z występowaniem nieprzyjemnych halucynacji, jest on przyczyną agresywnych zachowań chorych.

Delirium – objawy zespołu majaczeniowego

Poza złudzeniami i omamami objawami delirium mogą być zaburzenia rytmu okołodobowego – chory jest senny w trakcie dnia i nadmiernie pobudzony nocą. Często występuje obniżenie nastroju, objawy depresyjne, ale i euforia. Nastrój jest nierozerwalnie związany z napędem psychoruchowym.

Reasumując, najczęstsze objawy majaczenia to:

• zaburzenia orientacji allopsychicznej, przy zazwyczaj zachowanej orientacji autopsychicznej,
• złudzenia,
• halucynacje,
• zaburzenia koncentracji i logicznego myślenia,
• bradyfrenia,
• zaburzenia lękowe,
• zaburzenia rytmu okołodobowego,
• nieprawidłowy napęd psychoruchowy.

Majaczenie trwa najczęściej aż do ustąpienia czynnika, który je powoduje. Może więc trwać od kilku godzin nawet do kilku dni.

Delirium tremens – biała gorączka

Delirium tremens, czyli inaczej biała gorączka, to zespół majaczeniowy, któremu towarzyszą zaburzenia wegetatywne, takie jak przyspieszona akcja serca i gorączka. Omamy mają zwykle bardzo nieprzyjemny charakter – stąd „białe myszki” biegające po sali i pacjencie.

W badaniach laboratoryjnych stwierdza się zwykle hiperglikemię, hiperurykemię i hiperbilirubinemię. Pacjenci znajdujący się w tym stanie często odczuwają duży lęk, są niespokojni i agresywni. Łatwo zauważalne są drżenia mięśniowe. U 1/4 pacjentów dochodzi do wystąpienia napadów drgawkowych.

Majaczenie poalkoholowe jest stanem zagrożenia życia, którego śmiertelność nie przekracza 5 proc. Ostry zespół splątaniowy związany jest w tym przypadku z nadużywaniem alkoholu. Rozwija się on najczęściej w trzeciej dobie po zaprzestaniu lub znacznym ograniczeniu picia alkoholu przez osoby od niego uzależnione i może trwać przez tydzień.

Co robić przy napadzie delirium?

Osoba cierpiąca z powodu majaczenia może zachowywać się agresywnie. Najważniejsze w takiej sytuacji jest zapewnienie bezpieczeństwa choremu i osobom znajdującym się w jego pobliżu, czasami konieczne jest zastosowanie unieruchomienia przy pomocy pasów. Powinno się zadbać o zapewnienie komfortu psychicznego pacjentowi. Należy dużo z nim rozmawiać, używając łagodnego tonu, tłumaczyć gdzie jest i zapewniać o tym, że nie stanie mu się żadna krzywda.

Pomieszczenie, w którym przebywa chory powinno być oświetlone, ponieważ ciemność może potęgować omamy i lęk. Majaczenie, szczególnie w przebiegu zatruć środkami narkotycznymi, bywa także związane z zaburzeniem subiektywnego poczucia czasu. Minuty mogą wydawać się godzinami, co dodatkowo pogarsza stan pacjenta, dlatego bardzo dobrym rozwiązaniem jest umieszczenie zegara w widocznym dla chorego miejscu.

Leczenie majaczenia – badania i leki

Aby leczenie delirium było prowadzone prawidłowo, należy poznać przyczynę, która je powoduje. W tym celu lekarz prowadzący powinien zebrać dokładny wywiad od pacjenta (o ile to możliwe) i od jego rodziny. Następnie zleca się badania laboratoryjne mające wykluczyć przyczyny metaboliczne, immunologiczne, toksyczne i infekcyjne. Bardzo ważne jest też przeprowadzenie dokładnego badania psychiatrycznego, neurologicznego i internistycznego.

Lekarz, w celu wykluczenia otępienia, może przeprowadzić także krótką ocenę stanu psychicznego i test rysowania zegara. Jeśli przyczyna wystąpienia ostrego zespołu mózgowego nadal pozostaje nieznana, zlecone zostają badania dodatkowe, takie jak rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa czy EEG.

Jak wygląda leczenie ostrego napadu majaczenia? Pacjentowi podaje się najczęściej leki antypsychotyczne, uspokajające i przeciwwymiotne, w tym haloperidol, olanzapinę i kwetiapinę. Chory jest kontrolowany pod względem ciśnienia, glikemii i nawodnienia. Niedobory witamin i elektrolitów są wyrównywane.

W przypadku majaczenia i gorączki stosuje się leki obniżające temperaturę ciała. Jeśli stwierdza się infekcję, jest ona odpowiednio leczona. Bardzo ważne jest prawidłowe nawodnienie pacjenta, gdyż odwodnienie powoduje zaostrzenie objawów delirium.

Z czym należy różnicować majaczenie?

Majaczenie powinno być różnicowane z innymi zaburzeniami świadomości, zarówno ilościowymi, jak i jakościowymi.

Do ilościowych zaburzeń świadomości zaliczamy:

• senność patologiczną,
• półśpiączkę,
• śpiączkę.

Do jakościowych zaburzeń świadomości zaliczamy:

• zespół majaczeniowy,
• stan onejroidalny,
• zespół zamroczeniowy.

Bibliografia:

• Sacks O., Halucynacje. Wydanie 1. Wydawnictwo Zysk i Spółka, Poznań 2012.
• Bilikiewicz A. (red.), Psychiatria. Tom II – psychiatria kliniczna. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2002.
• Jarema M., Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydanie 2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016.
• Sobów T., Praktyczna psychogeriatria. Wydanie 1. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2010.
• Namysłowska I., Psychiatria dzieci i młodzieży. Wydanie 2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
• Kaźmierski J., Pooperacyjne zaburzenia świadomości – praktyczny przewodnik interdyscyplinarny, Wydanie 1. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2014.
• Gauthier S., Rossa-Neto P., Demencja – trafna diagnoza, Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.