Płeć psychologiczna – czym jest? Rodzaje płci psychologicznej. Płeć psychologiczna a płeć biologiczna

Płeć psychologiczna – czym jest?

Pojęcie płci psychologicznej pojawiło się wraz z intensywnymi przemianami społecznymi i kulturowymi, których początek przypadał na lata 60. XX wieku. Do tego momentu panowało powszechne przekonanie, że człowiek jest albo męski, albo kobiecy. Za odniesienie służyła oczywiście płeć biologiczna danej jednostki.

Jednak liczne zmiany zachodzące w społeczeństwie drugiej połowy XX wieku skłoniły naukowców do re-definicji pojęcia płeć. John Money i jego współpracownicy wprowadzili wówczas – obok dotychczasowego pojęcia sex oznaczającego płeć biologiczną i cechy fizyczne – pojęcie gender , czyli płeć kulturową, definiującą zachowania i psychologiczne cechy jednostki. Odnosiła się ona do pewnych przekonań o roli i charakterystyce każdej z płci, które panowały w społeczeństwie. Przykładowo, kobietom przypisuje się czułość, łagodność i uległość, a mężczyznom – siłę, dominację i aktywność. Płeć psychologiczna miałaby oceniać spontaniczną gotowość jednostki do posługiwania się wymiarem płci w stosunku do siebie oraz świata.

Płcie biologiczna i psychologiczna w myśl teorii są odmiennymi konstruktami i nie muszą być tożsame u tej samej jednostki. Zarówno jedna, jak i druga determinują aktywność człowieka w trakcie biegu życia.

Płeć psychologiczna – typy

Dużą popularność w latach 80. zdobyła koncepcja płci psychologicznej skonstruowana przez Sandrę Bem. Amerykańska badaczka w swojej pracy wyróżniła cztery typy gender:

• osoby określone seksualnie – takie, które cechy psychiczne odpowiadają ich płci biologicznej (zwane potocznie kobiecymi kobietami i męskimi mężczyznami);
• osoby nieokreślone seksualnie – takie, u których zarówno cechy kobiece i męskie nie są wyraźnie ukształtowane – niezależnie od płci biologicznej posiadacza czy posiadaczki;
• osoby androgyniczne – takie, które charakteryzują się wyraźnymi cechami zarówno kobiecymi, jak i męskimi – także niezależnie od płci biologicznej posiadacza czy posiadaczki;
• osoby krzyżowo określone seksualnie – takie, które odznaczają się cechami psychicznymi odpowiadającymi płci przeciwnej niż ich płeć biologiczna (zwane potocznie kobiecymi mężczyznami i męskimi kobietami).

W myśl wspomnianej teorii płci psychologicznej Sandry Bem, osoby androgyniczne mogą elastycznie zmieniać zestaw zachowań, zgodnie z potrzebami sytuacji – wybierając albo zachowania przypisywane tradycyjnie kobietom, albo te przypisywane mężczyznom. Osoby ukształtowane w kierunku jednej płci psychologicznej stosują przede wszystkim ten zestaw zachowań, który się z nią komponuje. W przeciwnym przypadku czują bowiem duży dyskomfort, niezadowolenie lub lęk.

Czytaj również: Osoba niebinarna – co to znaczy? Niebinarność płciowa

Płeć psychologiczna – rola androgynii

Na szczególną uwagę zasługuje rodzaj płci psychologicznej nazywany androgynicznym. Umiejętność dostosowywania swoich zachowań i postaw kojarzonych z płcią do wymogów konkretnej sytuacji okazuje się być bowiem bardzo korzystną opcją nie tylko dla naszej psychiki, ale i dla dobra naszych relacji społecznych.

Choć zwykle uważa się, że pod kątem doboru partnerskiego tak zwani męscy mężczyźni będą poszukiwali kobiecych kobiet – i na odwrót, to nie wszystkie wnioski są tutaj jednomyślne. Według niektórych koncepcji, to osoby androgyniczne stanowią dla młodych ludzi wzór idealnego partnera lub partnerki pod kątem cech psychologicznych. Dzieje się tak, ponieważ z reguły odznaczają się one wysokimi kompetencjami społecznymi. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że nie zawsze rzeczywiście wybrany partner czy partnerka odpowiadają ideałowi wymarzonemu przez daną jednostkę.

Czytaj również: Psychoza poporodowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Gender a stereotypy

W badaniach płci psychologicznej istotną zmienną stanowią przekonania społeczeństwa dotyczące cech przypisywanych odpowiednio kobietom i mężczyznom. Naukowcy biorą więc pod uwagę również stereotypy panujące powszechnie w danej grupie społecznej. Jest to o tyle trudne, że dzisiejszy świat dynamicznie się zmienia – a wraz z nim zmieniają się również definicje tego co męskie i kobiece.

Użytkowany w Polsce Inwentarz do Oceny Płci Psychologicznej (IPP) – narzędzie diagnostyczne służące pomiarowi cech charakterystycznych dla danej płci psychologicznej, został skonstruowany przez Alicję Kuczyńską w 1992 r. Obecnie w użytkowaniu jest kolejna wersja kwestionariusza. Konieczność aktualizacji testu wynikała z licznych zmian społecznych, które miały miejsce w Polsce lat 90. i 00. – między innymi postępującego równouprawnienia, czy aktywizacji zawodowej kobiet. Pokazuje to, jak niejednoznacznym i zmiennym pojęciem jest płeć psychologiczna – konstrukt, który z pewnością będzie podlegał dalszym badaniom i dyskusjom.

Czytaj również: Drag queen, drag king – kim są? Czy cierpią na zaburzenie?