ZUM u dzieci – przyczyny, objawy i leczenie zakażeń układu moczowego u dzieci

Zakażenie układu moczowego u dziecka – ostre i przewlekłe

Układ moczowy u dziecka to częsta lokalizacja zakażeń. Szacuje się, że objawy zakażenia układu moczowego (w skrócie często opisywanego jako ZUM) pojawiają się u około 8% dziewczynek i 2% chłopców do 7. roku życia.

W ciągu 3 pierwszych miesięcy życia infekcje układu moczowego częściej występują u chłopców. Za przyczynę takiego stanu rzeczy uważa się częstsze występowanie wad układu moczowego u chłopców.

Po 1. roku życia zakażenia układu moczowego przeważają u dziewczynek – ze względu na krótszą cewkę moczową. Ten ostatni czynnik w dużej mierze decyduje o tym, że dorosłe kobiety częściej zmuszone są leczyć zapalenie pęcherza moczowego.

Zobacz też: Kolor moczu a choroby

Wyróżniamy kilka postaci klinicznych zakażenia układu moczowego u dzieci:

• ostre i przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek,
• urosepsa,
• objawowe zakażenie dolnego odcinka układu moczowego (zapalenie cewki moczowej i pęcherza moczowego u dziecka),
• bezobjawowe zakażenie układu moczowego,
• bezobjawowy bakteriomocz.

Przeczytaj też: Nieprzyjemny zapach moczu – przyczyny

Jakie są przyczyny ZUM u dziecka?

Najczęstszą przyczyną zakażeń układu moczowego u dzieci są bakterie. Bakterią najczęściej powodującą zakażenia układu moczowego jest Escherichia coli . Jest ona odpowiedzialna za około 80% przypadków ZUM u dzieci.

Inne bakterie będące przyczyną infekcji dróg moczowych to m,in,: Klebsiella, Proteus, Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter, Morganella morganii oraz Staphylococcus.

Rzadziej ZUM wywoływane jest przez bakterie bytujące wewnątrzkomórkowo: Chlamydia, Mycoplazma. Oprócz bakterii przyczyną zakażenia układu moczowego u niemowląt i dzieci mogą być również wirusy i grzyby.

To też może Cię zainteresować: Zielony mocz – przyczyny

Czynniki sprzyjające powstawaniu zakażeniu układu moczowego:

• stany sprzyjające zaleganiu moczu: kamica nerkowa, zaparcia, utrudniony przepływ moczu spowodowany wadami budowy układu moczowego, odpływ pęcherzowo-moczowodowy (refluks pęcherzowo-moczowodowy),
• krótka cewka moczowa u dziewczynek,
• cewnikowanie,
• wcześniejsze przyjmowanie antybiotyków.

Objawy zakażeń układu moczowego u dzieci

Spośród objawów ZUM u dzieci możemy wyróżnić objawy ogólne oraz objawy miejscowe. Ogólne objawy ZUM u dzieci, niespecyficzne, mało charakterystyczne to: gorączka, nudności i wymioty, ból brzucha i tkliwość brzucha, osłabienie apetytu (niechęć do jedzenia charakterystyczna zwłaszcza dla noworodków i niemowląt), biegunka.

Przeczytaj też: Gorączka u dziecka bez innych objawów

Symptomy te występują przy wielu różnych schorzeniach wieku dziecięcego. Rozpoznanie ZUM u dzieci powinny ułatwić objawy typowe dla tej dolegliwości:

• dyzuria – bolesne oddawanie moczu,
• pieczenie, szczypanie podczas oddawania moczu (dziecko w czasie mikcji może płakać, unikać oddawania moczu, nerwowo reagować na widok nocnika, wstrzymywać oddawanie moczu),
• częste oddawanie moczu, mimowolne oddawanie moczu,
• bolesne parcie na mocz, uczucie dyskomfortu w podbrzuszu,
• tkliwość i ból okolicy lędźwiowej (chore nerki) lub podbrzusza i w okolicy pępka (chory pęcherz),
• zmiana zapachu moczu,
• zmiana koloru moczu, który może być np. mętny lub może występować ropa w moczu.

Objawy ZUM u noworodków, niemowląt i małych dzieci

Objawy ZUM u dziecka mogą różnić się w zależności od jego wieku. Zakażenia układu moczowego u noworodków przebiegają bardzo ciężko, a objawy są niecharakterystyczne. Mogą wystąpić: gorączka, częste oddawanie moczu, wymioty, niechęć do jedzenia. Może pojawić się żółtaczka.

W tej grupie wiekowej infekcja szczególnie często ulega uogólnieniu, może rozwinąć się nawet zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Ze względu na te niecharakterystyczne objawy oraz możliwe powikłania, w przypadku gorączki u niemowląt poleca się wykonać posiew moczu nawet wtedy, gdy wynik badania ogólnego moczu jest prawidłowy.

ZUM u niemowląt i małych dzieci powoduje wystąpienie takich objawów jak gorączka, wymioty, nudności, niechęć do jedzenia. Ból i pieczenie przy oddawaniu moczu, tkliwość podbrzusza czy bolesność okolicy lędźwiowej rzadko pojawiają się u niemowląt.

U dzieci starszych objawy ZUM są zdecydowanie bardziej charakterystyczne. Pojawia się ból i pieczenie przy oddawaniu moczu, częste oddawanie moczu, bolesne parcie na pęcherz, nietrzymanie moczu, bóle podbrzusza i okolicy lędźwiowej, zmiana koloru moczu, zmiana zapachu moczu.

Częstym objawem jest gorączka. Objawy te przypominają symptomy charakterystyczne dla tych, które rozwijają się u dorosłych.

Zakażenie układu moczowego może mieć także przebieg bezobjawowy. O jego wykryciu decydują wówczas wyniki badań, zwłaszcza wynik analizy moczu.

Badanie moczu na posiew i bakterie w moczu

Podstawowym badaniem w diagnostyce zakażenia układu moczowego, które pozwala je potwierdzić jest badanie bakteriologiczne moczu, czyli posiew moczu.

Mocz do badania zarówno ogólnego, jak i bakteriologicznego musi zostać prawidłowo pobrany. Powinien być pobrany po dokładnym umyciu, ze środkowego strumienia. Mocz może zostać pobrany także na drodze punkcji nadłonowej, czyli nakłucia pęcherza przez skórę w okolicy nadłonowej oraz z cewnika założonego do dróg moczowych przez cewkę moczową.

ZUM u dzieci rozpoznaje się po stwierdzeniu znamiennego bakteriomoczu, czyli z 1 ml moczu pobranego ze środkowego strumienia zostanie wyhodowane ≥ 10⁵ kolonii bakteryjnych u dziewczynek oraz 10⁴ u chłopców.

Najczęściej stwierdza się E. coli w moczu. W przypadku posiewu pobranego na drodze punkcji nadłonowej oraz z cewnikowania pęcherza moczowego kryteria znamiennego bakteriomoczu są nieco inne.

Kiedy badamy mocz pobrany z cewnikowania pęcherza i stwierdzimy >10⁵ kolonii bakteryjnych, wówczas rozpoznanie ZUM jest pewne, a gdy 10³–10⁴ kolonii, mówimy, że rozpoznanie jest prawdopodobne.

Przy badaniu bakteriologicznym moczu pobranego z nakłucia nadłonowego każda liczba bakterii Gram-ujemnych oraz powyżej 10³ bakterii Gram-dodatnich pozwala potwierdzić zakażenie.

Dodatkowymi badaniami, które mogą wesprzeć diagnostykę ZUM u dzieci są:

• wskaźniki stanu zapalnego: OB i CRP;
• morfologia krwi – widoczne podwyższenie liczby leukocytów z przewagą granulocytów w rozmazie;
• badanie ogólne moczu – może pojawić się krwinkomocz (charakterystyczny dla zakażeń wirusowych) i białkomocz;
• stężenie prokalcytoniny.

Jakie badania zrobić?

U noworodków – ze względu na częste rozprzestrzenianie się zakażenia drogą krwi – często konieczne jest wykonanie posiewu krwi.

Zakażenia układu moczowego mogą być związane z nieprawidłowościami w budowie i funkcji układu moczowego, a do ich wykluczenia przydatne są badania obrazowe:

• USG – badanie ultrasonograficzne przez swoją nieinwazyjność jest podstawowym badaniem obrazowym w diagnostyce ZUM; pozwala na ocenę budowy układu moczowego;
• RTG przeglądowe jamy brzusznej – pozwala na uwidocznienie zwapnień;
• cystouretrografia mikcyjna (CUM) – pozwala na wykrycie odpływów pęcherzowo-moczowodowych;
• renoscyntygrafia statyczna – pozwala na ocenę funkcji miąższu nerki; w czasie badania podawany jest dożylnie radioznacznik, który na chwilę gromadzi się w nerkach;
• renoscyntygrafia dynamiczna – pozwala na ocenę opróżniania dróg moczowych;
• tomografia komputerowa z dożylnym podaniem kontrastu.

Badaniem obrazowym, które powinno być wykonane jako pierwsze u każdego dziecka z ZUM jest USG. Pozostałe badania wykonywane są w przypadku nieprawidłowości w badaniu USG oraz gdy istnieją wskazania do nich. O konieczności ich wykonania zawsze powinien decydować lekarz.

Leczenie ZUM u dzieci

Podstawą w leczeniu zakażeń układu moczowego u dzieci jest stosowanie antybiotyków oraz chemioterapeutyków. Dobór leku, droga jego podania (doustna, dożylna, domięśniowa) oraz długość antybiotykoterapii zależą między innymi od wieku dziecka oraz ciężkości objawów.

Niemowlęta i małe dzieci z ciężkim przebiegiem ZUM nierzadko muszą być leczone w warunkach szpitalnych. Antybiotyk wybierany jest albo na podstawie antybiogramu, albo empirycznie, to znaczy stosuje się antybiotyk skuteczny w zakażeniu wywołanym przez Escherichia coli.

Najczęściej stosowanymi lekami są: nitrofurantoina, trimetoprim z sulfametoksazolem, amoksycylina, aksetyl cefuroksymu oraz ceftriakson.

Istotne w leczeniu ZUM u dzieci jest odpowiednie nawadnianie chorego dziecka. Ważne, by dziecko jak najwięcej piło i jak najczęściej oddawało mocz, a co za tym idzie, wypłukiwało bakterie z dróg moczowych. Polecane jest także zakwaszanie moczu poprzez przyjmowanie witaminy C.