Cholesterol a miażdżyca tętnic – jaki jest związek?

Czym jest cholesterol?

Cholesterol to substancja, która w organizmie pełni cały wachlarz ważnych funkcji. To z niego powstaje wiele ważnych hormonów, kwasy żółciowe niezbędne do dobrego trawienia, witamina D₃ niezbędna do prawidłowego stanu kości, jest jednym z budulców błony otaczającej komórki. Cholesterol pochodzi ze spożywanych pokarmów, ale też jest wytwarzany samodzielnie przez organizm. Pokarmy zawierające duże ilości cholesterolu i nasyconych kwasów tłuszczowych to przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego (czerwone mięso, żółtka jaj, masło). We krwi transportowany jest w postaci lipoprotein o małej lub dużej gęstości, odpowiednio nazywanych cholesterolem LDL (z ang. low density lipoproteins)i cholesterolem HDL (z ang. high density lipoproteins).

Frakcja LDL zawiera dużo więcej cholesterolu niż frakcja HDL i to ona jest jednym z czynników zwiększających ryzyko miażdżycy, często potocznie mówi się wręcz, że frakcja LDL to „zły” cholesterol. Transportuje ona cholesterol z wątroby do reszty komórek w organizmie, odkłada się również w drobnych uszkodzeniach naczyń tętniczych, stanowiąc istotny składnik blaszek miażdżycowych. Mówi się, że frakcja HDL zabiera cholesterol z powstających bądź już wykształconych blaszek miażdżycowych i transportuje go do wątroby.

To też może Cię zainteresować: Roswera – lek obniżający stężenie cholesterolu we krwi

Badanie cholesterolu

Pełne badanie profilu lipidowego we krwi nazywa się lipidogramem. Określa się w nim stężenie cholesterolu całkowitego oraz stężenie jego poszczególnych frakcji, a także stężenie triglicerydów. Dzięki niemu można dowiedzieć się, czy pacjent ma podwyższone ryzyko zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego, gdyż zaburzenia w postaci dyslipidemii (czyli nieprawidłowości w lipidogramie) są jednym z czynników prowadzących do rozwoju miażdżycy.

Prawidłowa wartość cholesterolu całkowitego we krwi nie powinna przekraczać 190 mg/dl, zaś frakcja LDL powinna mieścić się w granicach wartości 115 mg/dl. Norma dla frakcji HDL jest różna dla płci: u kobiet powinna być wyższa niż 50 mg/dl, u mężczyzn zaś wyższa niż 40 mg/dl. Triglicerydy powinny być w stężeniu niższym niż 150 mg/dl. U osób cierpiących na choroby towarzyszące, takie jak cukrzyca, choroby nerek czy u których występują inne czynniki obciążające układ sercowo-naczyniowy, wartości docelowe są nieco inne. Do oceny 10-letniego ryzyka zgonu z powodu choroby sercowo-naczyniowej wykorzystuje się tablice SCORE, które uwzględniają wiek, płeć, palenie tytoniu, skurczowe ciśnienie tętnicze oraz całkowite stężenie cholesterolu.

Pełne badanie profilu lipidowego zaleca się u mężczyzn ≥40. roku życia i kobiet ≥50. roku życia (lub w okresie okołomenopauzalnym) a także u osób (bez względu na wiek):

• palących papierosy,
• z cukrzycą typu 2,
• z rozpoznaną chorobą sercowo-naczyniową (osoby po zawale serca, udarze mózgu),
• z nadciśnieniem tętniczym,
• z otyłością, zwłaszcza brzuszną (obwód talii u mężczyzn > 94 cm, u kobiet > 80 cm),
• z wywiadem rodzinnym wczesnej choroby sercowo-naczyniowej,
• z przewlekłą chorobą zapalną (na przykład osoby cierpiące na reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy lub łuszczycę),
• z przewlekłą chorobą nerek,
• z zaburzeniami lipidowymi w wywiadzie rodzinnym.

Na badanie lcholesterolu należy zgłosić się na czczo, zaś przez około tydzień przed badaniem należy jeść głównie warzywa i owoce. Wynik lipidogramu jest bardzo wrażliwy na zmiany w diecie, więc nawet jednorazowe zjedzenie tłustych pokarmów dzień przed badaniem może zafałszować obraz stanu profilu lipidowego pacjenta.

Czytaj również: Hipercholesterolemia rodzinna – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Cholesterol a miażdżyca

Miażdżyca jest chorobą dotyczącą tętnic, polegajacą na sukcesywnym zwężaniu ich średnicy poprzez tworzenie się blaszek miażdżycowych na ściankach, a także poprzez ich przerost. Obecnie mówi się, że miażdżyca, jest „odpowiedzią na uszkodzenie śródbłonka”, czyli na drobne „pęknięcia” warstwy pokrywającej naczynia tętnicze od wewnątrz. Do czynników uszkadzających naczynia należą:

• hiperlipidemia, czyli zbyt wysokie stężenia lipidów we krwi, zwłaszcza frakcji LDL cholesterolu (tzw. hipercholesterolemia),
• nadciśnienie tętnicze,
• palenie tytoniu,
• toksyny,
• wirusy,
• reakcje immunologiczne.

Gdy śródbłonek jest uszkodzony, do ścian naczyń zaczynają przenikać substancje krążące we krwi, głównie frakcja LDL cholesterolu. W ścianie naczyń zachodzą przemiany chemiczne obecnych w niej cząsteczek LDL, prowadzące do ich utlenienia. Tak zmienione cząsteczki stają się „widoczne” dla komórek sprzątających, jakimi są makrofagi. Pochłaniają one utlenione cząsteczki LDL, ale jednocześnie wydzielają substancje pobudzające do wzrostu komórki budujące ścianę naczyń.

W ten sposób powstaje blaszka miażdżycowa, a światło naczynia może się zwężać. Blaszki cały czas zmieniają się, mogą się powiększać, wapnieć, a w zaawansowanych przypadkach pękać, co doprowadza do uruchomienia mechanizmów prowadzących do zakrzepu i w skrajnych sytuacjach nawet do zamknięcia całej średnicy naczynia.

Zbyt wysoki cholesterol jest zatem zarówno przyczyną uszkodzeń śródbłonka jak i jednym z głównych składników budujących blaszkę miażdżycową. Dbanie zatem o jego prawidłowy poziom może przyczynić się do redukcji ryzyka wystąpienia zmian w naczyniach.

Objawy miażdżycy

Miażdżyca jest chorobą dotyczącą głównie tętnic wieńcowych (odżywiających serce), aorty, tętnic kończyn dolnych, tętnic nerkowych. Objawy miażdżycy zależą od zajętego naczynia. Pierwsze zmiany miażdżycowe powstają już u dzieci, ale przez długi czas (do około 50-60. roku życia) choroba rozwija się nie dając żadnych symptomów. Wraz z postępem miażdżycy światło tętnic staje się coraz węższe, zatem przepływ krwi do narządów jest utrudniony.

Uruchamia to wiele mechanizmów kompensacyjnych, dzięki którym można nie zauważyć podstępnej choroby. Objawy zazwyczaj ujawniają się w stanach zwiększonego zapotrzebowania narządów na krew, np. podczas wysiłku fizycznego. Charakterystyczne dla zajęcia tętnic wieńcowych przez proces miażdżycowy są bóle w klatce piersiowej pojawiające się podczas aktywności fizycznej i ustępujące po odpoczynku.

Podobna sytuacja pojawia się, gdy miażdżyca zajmuje tętnice kończyn dolnych – podczas chodzenia mięśnie nóg potrzebują więcej tlenu transportowanego przez krew. Jeśli naczynia są zwężone, to mięśnie dostają za mało tlenu i substancji odżywczych, pojawia się więc ból nazywany chromaniem przestankowym. Są to bóle łydek, przez które osoby z miażdżycą tętnic kończyn dolnych muszą robić wielokrotne przerwy podczas spaceru. Całkowite bądź krytyczne zamknięcie światła naczynia doprowadza do bardzo groźnych stanów, takich jak: zawał serca czy ostre niedokrwienie kończyny grożące nawet amputacją.

Czytaj również: Niedokrwienie kończyn dolnych – przyczyny, objawy, leczenie niedokrwienia nóg

Metody na obniżenie cholesterolu

Najważniejszym sposobem obniżenia cholesterolu (zwłaszcza frakcji LDL) jest odpowiednia dieta i regularna aktywność fizyczna. Należy wyeliminować spożycie tłustego mięsa i dużej ilości masła, zaś wprowadzić do diety produkty roślinne, warzywa, owoce, ryby. Tłuszcze roślinne (np. oliwa z oliwek) są bogatym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które obniżają poziom frakcji LDL i podwyższają poziom frakcji HDL.

Jeśli pomimo zmiany przyzwyczajeń żywieniowych i regularnego uprawiania sportu cholesterol nadal utrzymuje się na zbyt wysokim poziomie, można dodać leczenie farmakologiczne. Najchętniej używane są statyny, które blokują produkcję cholesterolu w organizmie i skutecznie obniżają jego stężenie. Jak każdy lek niosą ze sobą działania niepożądane, więc na pewno nie powinny zastępować zdrowego stylu życia.