Badanie cholesterolu – wskazania, przebieg, normy i interpretacja wyników

Co to jest cholesterol?

Cholesterol jest substancją powszechnie występującą w organizmie. Jest on jednym z elementów tworzących błony komórkowe, służy do produkcji niektórych hormonów oraz umożliwia powstawanie soli żółciowych. Cholesterol obecny jest też we krwi – również u osób zdrowych. Przenoszony jest w niej w formie tzw. lipoprotein – są to wytwarzane w wątrobie cząsteczki złożone z białek, trójglicerydów, fosfolipidów i cholesterolu.

Dobry cholesterol a zły cholesterol

Zależnie od proporcji poszczególnych składników, wyróżniamy cząsteczki HDL (ang. High Density Lipoproteins, potocznie nazywane „dobrym cholesterolem”) oraz LDL i VLDL (ang. Low i Very Low Density Proteins, potocznie określane jako „zły cholesterol”). W uproszczeniu HDL odpowiada za „oczyszczanie” tkanek z nadmiaru cholesterolu, LDL natomiast powoduje odkładanie się go w naczyniach i tkankach.

To też może Cię zainteresować: Roswera – lek obniżający stężenie cholesterolu we krwi

Badanie cholesterolu

W badaniu cholesterolu mierzy się całkowity poziom cholesterolu transportowanego w lipoproteinach (zarówno HDL jak i LDL). Odchylenia w poziomie cholesterolu – nie tylko jego podwyższenie (hipercholesterolemia), ale również obniżenie poniżej normy – mogą prowadzić do różnorodnych, często poważnych zaburzeń. Należy przy tym pamiętać, że mimo zagrożenia, jakie stwarza nieprawidłowy poziom cholesterolu całkowitego, często nie daje on zauważalnych objawów. Wynika stąd konieczność uwzględniania go w badaniach przesiewowych.

Kiedy badamy poziom cholesterolu całkowitego?

Wśród wskazań do wykonania badania cholesterolu wyróżniamy:

• Badania przesiewowe,
• Kontrola stanu zdrowia osób z czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego,
• Kontrola leczenia hipercholesterolemii.

Zobacz też: Berimal – suplement diety na cholesterol

Badania przesiewowe

Podwyższony poziom cholesterolu uznawany jest za jeden z najważniejszych czynników ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych (zwłaszcza nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca – spowodowanej miażdżycą naczyń wieńcowych, mogącej prowadzić do zawału serca). Oznaczanie jego stężenia należy do podstawowych badań przesiewowych. Ma to szczególne znaczenie biorąc pod uwagę fakt, że stwierdza się go u ponad 60% dorosłych Polaków. Badanie to wskazane jest u wszystkich osób powyżej 20 roku życia, a w przypadku uzyskania prawidłowych wyników, powinno być powtarzane co 5 lat. W przypadku obecności schorzeń stwarzających ryzyko sercowo-naczyniowe (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby serca i zaburzenia wywołane przez miażdżycę) oraz przy nieprawidłowych wynikach, należy wykonywać je co roku.

Kontrola stanu zdrowia osób z czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego (zwłaszcza choroby niedokrwiennej serca)

Do czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego należą:

• wiek (powyżej 55 lat u mężczyzn i 65 lat u kobiet),
• palenie papierosów,
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca i stan przedcukrzycowy,
• stwierdzenie we wcześniejszych badaniach zaburzeń w profilu lipidowym (szczególnie podwyższenie poziomu cholesterolu całkowitego i LDL oraz obniżenie HDL),
• przedwczesna menopauza,
• istniejąca miażdżyca (lub przebyty zawał serca),
• obciążony wywiad rodzinny (występowanie choroby niedokrwiennej serca spowodowanej miażdżycą u członków rodziny – zwłaszcza przed 55 rokiem życia u mężczyzn i 65 u kobiet).

Do zapobiegania rozwojowi choroby w takich sytuacjach konieczne jest utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu – za pomocą odpowiedniego trybu życia, a jeśli to nie wystarczy – przy użyciu odpowiednich leków.

Kontrola leczenia hipercholesterolemii

Leczenie hipercholesterolemii ma na celu przywrócenie stężenia cholesterolu do wartości prawidłowych. Oznaczanie jego poziomu jest więc dobrym sposobem kontroli skuteczności terapii.

W jaki sposób bada się poziom cholesterolu całkowitego?

Badanie cholesterolu wykonywane jest przez analizę automatyczną próbki krwi pacjenta, najczęściej jako składnik tzw. profilu lipidowego.

Jak przygotować się do badania cholesterolu?

W związku ze sposobem metabolizmu substancji tłuszczowych, przed pobraniem próbki powinny zostać spełnione pewne warunki. Do laboratorium należy zgłosić się na czczo, zachowując przerwę od ostatniego posiłku wynoszącą 14-16 godzin (w tym czasie dozwolone jest picie wody). W dniu poprzedzającym pobranie należy unikać silnego stresu i dużego wysiłku fizycznego. Pomoże to obniżyć poziom cholesterolu przed badaniem.

Przez około dwa tygodnie przed badaniem cholesterolu należy zachowywać zrównoważoną dietę oraz unikać palenia papierosów i picia alkoholu. Jest to niezbędne w celu obniżenia poziomu cholesterolu przed badaniem.

Ze względu na możliwy wpływ leków na poziom cholesterolu, przed wykonaniem badania należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych preparatach i aktualnych schorzeniach.

Ponadto, w przypadku nosicielstwa patogenów przenoszonych przez krew (np. wirusa HIV, HBV, czy HCV), należy o tym fakcie poinformować personel odpowiedzialny za pobranie próbki. Pozwoli to na zachowanie szczególnej ostrożności przy pobraniu krwi.

Badanie cholesterolu - przebieg badania

Próbka pobierana jest najczęściej przez nakłucie żyły w okolicy dołu łokciowego przy użyciu sterylnej igły i probówki. Przed wkłuciem na ramię zakładana jest staza, a wybrane miejsce zostaje zdezynfekowane. Po pobraniu staza zostaje ściągnięta, a igła wyjęta. Należy pamiętać, aby po wyjęciu igły uciskać przez kilka minut miejsce wkłucia – pozwoli to uniknąć krwawienia.

Poziom cholesterolu - normy

Uzyskany w badaniu poziom cholesterolu całkowitego u osób zdrowych nie powinien przekraczać:

• 5 mmol/l lub 190 mg/dl.

Natomiast u osób chorujących na:

• cukrzycę,
• chorobę niedokrwienną serca,
• inne choroby spowodowane miażdżycą naczyń,
• u osób z wysokim ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego (najważniejsze czynniki ryzyka to:
  • otyłość,
  • palenie papierosów,
  • ciśnienie tętnicze przekraczające wartość 140/90 mmHg,
  • niski poziom HDL,
  • przedwczesna choroba niedokrwienna serca u członków rodziny,
  • wiek powyżej 55 lat u kobiet i 45 lat u mężczyzn),

poziom cholesterolu nie powinien być wyższy niż 4,5 mmol/l lub 175 mg/dl. W grupie tej za poziom bezpieczny uznaje się cholesterol całkowity na poziomie poniżej 4 mmol/l (155 mg/dl).

W przypadku przekroczenia wartości prawidłowych poziomu cholesterolu, zakres 5,1-6,5 mmol/l (200-250 mg/dl) klasyfikowany jest jako poziom podwyższony, natomiast powyżej 6,5 mmol/l (250 mg/dl) jako poziom znacznie podwyższony – związany z wysokim ryzykiem powikłań.

Interpretacja wyniku badania cholesterolu

Należy pamiętać, że pod pojęciem cholesterolu całkowitego zawarty jest nie tylko tzw. „zły cholesterol” (LDL), ale także „dobry cholesterol” (HDL). W związku z tym, interpretacja wyniku powinna być dokonana przez porównanie innych parametrów profilu lipidowego.

Hiper-α-lipoproteinemia

Zdarza się, że poziom cholesterolu całkowitego podwyższony jest z powodu wyższego niż standardowo poziomu HDL. Stan ten, znany jako hiper-α-lipoproteinemia, uznawany jest najczęściej za czynnik znacznie zmniejszający ryzyko rozwoju chorób spowodowanych miażdżycą.

Podwyższony poziom cholesterolu

W większości jednak przypadków, podwyższony poziom cholesterolu całkowitego (hipercholesterolemia) jest stanem predysponującym do wystąpienia powikłań.

Przyczyny hipercholesterolemii

Wśród przyczyn wystąpienia podwyższonego poziomu cholesterolu wyróżnia się:

• czynniki genetyczne (powodują one tzw. postać pierwotną),
• styl życia (mała ilość ruchu prowadząca do nadwagi i otyłości, spożywanie nadmiernej ilości alkoholu, nieprawidłowa dieta),
• pewne choroby (w tym cukrzyca, zespół nerczycowy, czy niedoczynność tarczycy),
• zażywane leki (poziom cholesterolu całkowitego podnieść mogą między innymi glikokortykoidy, niektóre leki moczopędne, niektóre β-blokery, czy leki stosowane w doustnej antykoncepcji).

Leczenie hipercholesterolemii

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowego wyniku badania cholesterolu, w zależności od nasilenia zaburzenia, wyników pozostałych parametrów profilu lipidowego i innych badań oraz obecności czynników ryzyka miażdżycy naczyń, lekarz może zaproponować próbę opanowania hipercholesterolemii - obniżenia poziomu cholesterolu.

W większości przypadków, w początkowym etapie, w celu obniżenia cholesterolu przed badaniem zalecana jest zmiana trybu życia (m. in. odpowiednia dieta, rzucenie palenia i zwiększenie poziomu aktywności fizycznej). Jeśli próby te nie odnoszą skutku oraz w przypadku obecności wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego, mogą zostać przepisane odpowiednie leki.

Obniżony poziom cholesterolu

Jest sprawą dyskusyjną, jaki wpływ na zdrowie ma obniżenie poziomu cholesterolu do bardzo niskich wartości. Wartości poniżej 2.59 mmol/l (100 mg/dl) spotykane są w różnorodnych stanach – m. in. w:

• przypadku przedawkowania statyn (leki stosowane do obniżenia poziomu cholesterolu),
• chorobach wątroby,
• niedożywieniu,
• nadczynności tarczycy,
• zaburzeniach wchłaniania,
• genetycznych zaburzeniach produkcji lipoprotein,
• wyniszczeniu nowotworowym.

Nie ma jednak jednoznacznych dowodów, że silne obniżenie poziomu cholesterolu wpływa negatywnie na przebieg choroby.

Czytaj również: Hipercholesterolemia rodzinna – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Jak obniżyć cholesterol przed badaniem?

Redukcja masy ciała

Najważniejszym krokiem na drodze do obniżenia poziomu cholesterolu przed badaniem jest zmiana stylu życia. Na wysoki cholesterol częściej cierpią osoby z nadwagą i otyłe, zwłaszcza wtedy, gdy jest to otyłość brzuszna (wisceralna). Konieczna staje się więc redukcja masy ciała.

Aktywność fizyczna

Na obniżenie cholesterolu przed badaniem korzystnie wpływa regularna aktywność fizyczna. Konieczne jest zadbanie o odpowiednią dawkę ruchu. Regularne ćwiczenia fizyczne przynoszą efekt już po kilku-kilkunastu tygodniach, powodując wzrost stężenia dobrego cholesterolu i spadek złej jego frakcji.

Dieta

W obniżeniu stężenia cholesterolu przed badaniem, ważną rolę odgrywa dieta. Konieczne jest ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych (masło, smalec, śmietana, słonina, tłuste mięso, kiełbaski, parówki itd.).

Ogólne zalecenia dietetyczne są takie jak w diecie wątrobowej . Zdecydowanie lepsze dla zdrowia są tłuszcze pochodzenia roślinnego, które nie tylko nie podwyższają stężenia cholesterolu we krwi, ale wręcz go obniżają. Źródłem bardzo szkodliwych tłuszczów, tzw. tłuszczów trans, są dania typu fast-food oraz słodycze, pączki, drożdżówki. Pomocny w walce z cholesterolem jest błonnik zawarty w pieczywie razowym, kaszach, makaronach pełnoziarnistych, warzywach i owocach. Kolejnym sprzymierzeńcem, wpływającym na obniżenie cholesterolu przed badaniem, zmniejszającym ilość odkładanego w naczyniach krwionośnych cholesterolu są witaminy, m.in. witamina C.

Rezygnacja z palenia papierosów

Aby obniżyć cholesterol przed badaniem zaleca się eliminację innych czynników ryzyka miażdżycy, takich jak np. palenie papierosów. Palenie zmniejsza stężenie dobrego cholesterolu we krwi, a zwiększa stężenie złego – wielkocząsteczkowego.

Umiarkowane spożycie alkoholu

W wielu badaniach dowiedziono, że umiarkowane spożycie alkoholu (w dawkach 30–40 g etanolu dziennie) powoduje zwiększenie stężenia dobrego cholesterolu. Następczo zmniejsza to ryzyko rozwoju chorób serca i naczyń. Korzystny efekt można zaobserwować wyłącznie po przyjęciu wspomnianych, bardzo małych dawek. Ważny jest także rodzaj alkoholu – zaleca się spożycie czerwonego winna.