Guzy neuroendokrynne trzustki – nowotwory, które wydzielają hormony

Czym są guzy neuroendokrynne trzustki?

W obrębie trzustki mogą lokalizować się tzw. nowotwory neuroendokrynne, rozwijające się z komórek wydzielania wewnętrznego rozproszonych w różnych częściach organizmu.

Wyróżniającą cechą tych guzów trzustki jest obecność charakterystycznych markerów neuroendokrynnych, takich jak np. chromogranina A czy synoptofizyna. Guzy neuroendokrynne trzustki mogą wydzielać hormony lub być nieczynne hormonalnie. Poniżej omówiono najczęściej występujące guzy neuroendokrynne trzustki.

Czytaj również: Ból trzustki – gdzie boli trzustka?

Guz insulinowy

Insulinoma jest nowotworem wywodzącym się z komórek B wysp trzustkowych, wydzielających insulinę. Jest najczęstszym nowotworem neuroendokrynnym trzustki. Zwykle stanowi pojedyncze, dobrze unaczynione i otorbione ognisko o wymiarze poniżej 2 cm.

Tylko 10% tych guzów trzustki może być złośliwa. Guz insulinowy wchodzi w skład zespołu MEN 1 (obok pierwotnej nadczynności przytarczyc i guza przedniego płata przysadki mózgowej). Objawy guza insulinowego wynikają z jego zdolności do wydzielania insuliny i powodowania hipoglikemii, czyli spadku stężenia glukozy we krwi:

• silne uczucie głodu (częste spożywanie posiłków, otyłość);
• osłabienie;
• niepokój;
• zlewne poty;
• szybkie bicie serca (tachykardia);
• rozszerzenie źrenic,
• splątanie;
• drżenie mięśni (może przypominać napad padaczki);
• zaburzenia koordynacji ruchowej przypominające upojenie alkoholowe.

Objawy występują w czasie głodzenia, po nocnym odpoczynku, towarzyszy im spadek stężenia glukozy we krwi i ustępują po spożyciu słodkich napojów czy pokarmów. Do celów diagnostycznych ważne jest oznaczenie poziomu glukozy we krwi na czczo oraz stężeń insuliny, proinsuliny oraz peptydu C.

Guz gastrynowy

Guz gastrynowy, czyli gastrinoma jest drugim najczęstszym nowotworem neuroendokrynnym trzustki lokalizującym się zwykle w głowie trzustki oraz wydzielającym hormon zwany gastryną. Ognisko nowotworowe jest małe (poniżej 1 cm), często mnogie, przeważnie ma potencjał złośliwy i daje przerzuty do węzłów chłonnych i wątroby. Oprócz gastryny może wydzielać także ACTH. Guz gastrynowy, podobnie jak insulinoma, może być częścią zespołu MEN1. Powoduje charakterystyczne objawy zespołu Zollingera-Ellisona:

• mnogie i trudne do wyleczenia wrzody dwunastnicy lub jelita czczego;
• cuchnąca biegunka;
• ciężkie zapalenie przełyku.

W wykrywaniu guza gastrynowego dużą wartość ma test sekretynowy, gastroskopia, USG, TK i MR jamy brzusznej.

Guz glukagonowy

Jest rzadkim nowotworem neuroendokrynnym trzustki, wywodzącym się z komórek A trzustki i wydzielającym w nadmiarze hormon glukagon. Ognisko nowotworowe często jest duże (powyżej 6 cm), pojedyncze, występuje w ogonie lub głowie narządu, zwykle posiada potencjał złośliwości, dając przerzuty do wątroby. Podobnie jak wymienione wyżej insulinoma i gastrinoma, może wchodzić w skład MEN1. Najczęstszymi objawami glucagonoma są:

• niewielka cukrzyca;
• chudnięcie i spadek masy ciała;
• biegunka;
• niedokrwistość normocytarna normochromiczna;
• zapalenie błon śluzowych jamy ustnej (żywoczerwone zabarwienie języka, zajady);
• zakrzepica żylna;
• pełzający rumień nekrotyczny (bardzo charakterystyczne dla guza glukagonowego zmiany rumieniowo-wysiękowe występujące na tułowiu i szerzące się na kończyny z występującym spełzaniem naskórka).

W diagnostyce wykorzystuje się znacznie zwiększone poziomy glukagonu we krwi oraz obecność guza trzustki w badaniach obrazowych.

Guz wydzielający VIP

Jest rzadkim nowotworem neuroendokrynnym trzustki, rozwijającym się w jej ogonie, dającym często przerzuty do wątroby. Może być składową zespołu MEN1 (mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza typu 1). Objawia się klinicznie zespołem Vernera i Morissona (WDHA), na który składają się:

• okresowe lub stałe wodniste i bardzo obfite biegunki;
• odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe (zwłaszcza niedobór potasu);
• kwasica metaboliczna;
• zaburzenia rytmu serca;
• upośledzona tolerancja glukozy lub łagodna cukrzyca.

Rozpoznanie VIPoma opiera się na badaniach obrazowych i wykazaniu podwyższonego stężenia VIP w czasie biegunki.

Guz somatostatynowy

Guz somatostatynowy (somatostatinoma) to niezwykle rzadki złośliwy nowotwór neuroendokrynny trzustki. Może być przyczyną zespołu MEN1. Guz trzustki o średnicy do 5 cm wydziela somatostatynę, która może być przyczyną łagodnej cukrzycy, kamicy pęcherzyka żółciowego, biegunki, cuchnących stolców.

W przypadku rozsiewu do innych narządów występuje spadek wagi, ból brzucha i anemia. Somatostatinoma może współistnieć z zespołem von Recklinghausena (nerwiakowłókniakowatością typu 1). Rozpoznanie ułatwia wykrycie w badaniach obrazowych guza trzustki wraz ze zwiększonym stężeniem somatostatyny w surowicy krwi.

Guzy neuroendokrynne trzustki nieczynne hormonalnie

Guzy neuroendokrynne trzustki nieaktywne hormonalnie nie dają charakterystycznych objawów, będących rezultatem wytwarzanych hormonów. Mogą one jednak wydzielać substancje nieaktywne biologicznie lub w ogóle nie są w stanie pełnić funkcji endokrynnych. Cechuje je obecność markerów guzów neuroendokrynnych, a więc chromograniny A i synaptofizyny.

Mogą stanowić nawet do 50% wszystkich nowotworów trzustki. Większość z nich posiada zdolność do przerzutowania. Objawy obecności guza trzustki neuroendokrynnego nieczynnego hormonalnie to najczęściej:

• ból brzucha,
• wyczuwalny guz w badaniu palpacyjnym,
• spadek masy ciała,
• żółtaczka mechaniczna.

W rozpoznaniu kluczową rolę odgrywają badania obrazowe (TK jamy brzusznej z kontrastem, PET-CT, wewnątrzprzewodowa ultrasonografia endoskopowa).

Leczenie guzów neuroendokrynnych trzustki

Podstawową metodą leczenia nowotworów neuroendokrynnych trzustki jest postępowanie chirurgiczne polegające na usunięciu ogniska pierwotnego. Jeśli w chwili rozpoznania obecne są przerzuty ograniczone tylko do wątroby, konieczne jest ich wycięcie. Podejmuje się również próby systemowego leczenia celowanego przy pomocy analogów somatostatyny, niekiedy znakowanych radioizotopowo.

Terapia analogami somatostatyny przynosi kliniczną korzyść w przypadku obecności w komórkach guza receptorów dla somatostatyny. Chemioterapia wielolekowa stosowana jest w przypadku dalszego postępu choroby nowotworowej, jej efektywność jest jednak dość niska. W zaawansowanych przypadkach po wyczerpaniu innych możliwości terapeutycznych podejmowane są próby leczenia ukierunkowanego molekularnie w oparciu o ewerolimus i sunitynib.