Powiększona tarczyca – co jest przyczyną powiększenia tarczycy?

Czym jest powiększona tarczyca?

Powiększenie tarczycy, czyli wole, ma dość ścisłą definicję i oznacza powiększenie objętości gruczołu tarczowego powyżej 20 cm² (według niektórych źródeł powyżej 18 cm²) u kobiet oraz powyżej 25 cm² u mężczyzn. Objętość tarczycy wyliczana jest za pomocą specjalnych wzorów na podstawie wymiarów narządu w badaniu ultrasonograficznym (USG).

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) klinicznie jawne powiększenie tarczycy dotyczy aż 7% populacji ogólnej. Większość przypadków notowana jest w krajach rozwijających się i spowodowana jest niedoborem jodu. W Polsce z dniem 1 stycznia 1997 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej zakazujące produkcji i sprzedaży soli kuchennej bez dodatku jodku potasu (rekomendowane przez WHO działanie profilaktyczne mające zapobiegać niedoborowi jodu). Powiększona tarczyca obserwowana jest częściej u kobiet.

Aktualnie przyjęto klasyfikować wole na podstawie:

• czynności hormonalnej gruczołu tarczowego – wole nadczynne (syn. toksyczne), wole obojętne (syn. nietoksyczne), wole niedoczynne,
• budowy morfologicznej – wole miąższowe (syn. proste, koloidowe), wole guzkowe (jedno- i wieloguzkowe),
• lokalizacji powiększonej tkanki gruczołowej tarczycy – wole szyjne, wole zamostkowe, wole śródpiersiowe.

Powiększenie tarczycy – objawy

W sytuacji w której czynność gruczołu tarczowego jest prawidłowa, znamienna większość przypadków powiększenia tarczycy przebiega bezobjawowo. Część pacjentów skarży się na dyskomfort w obrębie szyi. Nagłe pojawienie się ściśle zlokalizowanych dolegliwości bólowych bądź obrzęku może być następstwem samoistnego krwawienia do guzka tarczycy lub torbieli tarczycy.

Bardzo znaczne powiększenie tarczycy może być przyczyną ucisku na drogi oddechowe (krtań, tchawicę) lub przełyk. Objawia się to odczuwanym przez pacjenta uczuciem duszności oraz dysfagią (czyli utrudnionym połykaniem). Jeżeli powiększona tarczyca uciska tzw. nerw krtaniowy wsteczny, to u chorego może wystąpić chrypka i inne zaburzenia fonacji.

Przeczytaj też: Nadczynność tarczycy w ciąży

Powiększona tarczyca (wole) – przyczyny

• Niedobór jodu. Niemal 90% przypadków wola tarczycowego w skali ogólnoświatowej jest spowodowane niedoborem jodu. W Polsce przyczyna ta jest spotykana sporadycznie. Niedobór jodu powoduje uwrażliwienie komórek tarczycy (czyli tyreocytów) na miejscowe czynniki wzrostowe, co prowadzi do zwiększenia ich bezwzględnej liczby. Z kolei stymulacja tyreocytów przez wydzielaną przez przysadkę tyreotropinę (TSH) skutkuje ich przerostem (powiększeniem się).
• Goitrogeny. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku spożywania w diecie tzw. związków wolotwórczych (syn. goitrogenów), tj. substancji, które ograniczają przyswajalność jodu z pokarmów bądź wpływają na metabolizm tego pierwiastka. Należy do nich zaliczyć m.in. tiocyjaniany (rodanki) zawarte w takich warzywach jak kapusta, brukselka, kalafior czy rzepak.
• Guzy tarczycy. Guzy (zarówno łagodne, jak i złośliwe – w tym rak tarczycy) mogą również manifestować się klinicznie jako jawne powiększenie tarczycy. Guzom złośliwym może towarzyszyć powiększenie (jedno- lub obustronne) szyjnych węzłów chłonnych.
• Choroba Gravesa-Basedowa. Powiększenie tarczycy w chorobie Gravesa-Basedowa jest wynikiem pobudzenia znajdujących się na komórkach gruczołu tarczowego receptorów dla tyreotropiny (TSH-R) przez krążące przeciwciała (tzw. anty-TSH-R). Stymulacja tych receptorów przez wspomniane przeciwciała przyczynia się ponadto do rozwinięcia pełnego obrazu klinicznego nadczynności tarczycy.
• Choroba Hashimoto. Początkowe stadium choroby Hashimoto (syn. przewlekłego limfocytowego zapalenia tarczycy), będącej najczęstszą przyczyną niedoczynności gruczołu tarczowego, niemal zawsze przebiega z równomiernym powiększeniem się tarczycy. Wole ma zazwyczaj dość spoistą (twardą) konsystencję, a badanie palpacyjnie nie wywołuje u pacjenta dolegliwości bólowych.
• Powiększenie tarczycy może ujawnić się ponadto w wypadku podwyższonego zapotrzebowania organizmu na hormony tarczycy – tyroksynę (T₄) i trójjodotyroninę (T₃). Taka sytuacja ma miejsce np. podczas ciąży, kiedy gonadotropina kosmówkowa produkowana w dużej ilości przez komórki cyto- i syncytiotrofoblastu wykazuje działanie podobne do tyreotropiny (TSH) na komórki tarczycy (tyreocyty), promując ich przerost.

Powiększona tarczyca (wole) – leczenie

Podstawowym sposobem leczenia powiększonej tarczycy jest leczenie zachowawcze. Postępowanie terapeutyczne w przypadku powiększenia tarczycy powinno być ukierunkowane na przyczynę. Jeżeli wole tarczycy spowodowane jest niedoborem jodu należy uzupełnić zapasy tego pierwiastka. Podobnie, jeśli powiększenie tarczycy przebiega z nadczynnością tego gruczołu pomocne mogą okazać się tzw. leki przeciwtarczycowe (syn. tyreostatyki) lub leczenie radiojodem (izotopem promieniotwórczym jodu I¹³¹).

Leczenie wola tarczycowego może przebiegać także operacyjnie. Tyroidektomię (czyli operację usunięcia tarczycy) należy rozważyć we wszystkich przypadkach, zwłaszcza jeśli powiększona tarczyca daje tzw. objawy uciskowe (patrz wyżej), ma lokalizację śródpiersiową lub zamostkową Wole zamostkowe), bądź wiąże się z rozpoznanym nowotworem złośliwym (rakiem tarczycy).