Aspartam (E951) – sztuczny środek słodzący – czy jest szkodliwy?

Co to jest aspartam?

Aspartam to sztuczny środek słodzący stworzony w 1967 roku, a pod koniec lat 80. XX w. zatwierdzony przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków – FDA (Food and Drug Administration) oraz dopuszczony do użytku w przemyśle spożywczym. Należy on do grupy substancji intensywnie słodzących – jest około 200 razy słodszy od sacharozy, czyli popularnego cukru. Wykorzystywany jest głównie w celu obniżenia kaloryczności żywności lub napojów. Zawiera tyle samo kalorii co cukier (4 kcal/1 g), jednak z uwagi na to, że potrzeba go niewiele, aby uzyskać pożądany efekt, uznawany jest za substancję bezkaloryczną. Aktualnie jest najczęściej stosowanym słodzikiem nadającym smak i wzmacniającym naturalną słodkość wielu produktów typu light.

Aspartam powstaje w wyniku połączenia dwóch aminokwasów: kwasu asparaginowego oraz estru metylowego fenyloalaniny. Z tego powodu aspartam nie może być stosowany przez osoby chore na fenyloketonurię, u których metabolizm fenyloalaniny jest upośledzony. Dodatkowo mówi się o szkodliwości metanolu powstałego podczas trawienia aspartamu. Badania jednak pokazują, że po spożyciu bezpiecznej dawki aspartamu ilość wytworzonego metanolu nie jest trująca. Metanol występuje również w owocach i warzywach oraz w naturalnych warunkach produkowany jest przez organizm. Eksperci do spraw bezpieczeństwa żywności oceniają aspartam jako bezpieczny i dopuszczany do spożycia. Mimo to od lat 90. aspartam uznawany jest za substancję szkodliwą, rakotwórczą, o niebezpiecznym działaniu na układ nerwowy.

Czy napoje dietetyczne szkodzą?

Gdzie występuje aspartam?

Aspartam używany jest jako słodzik stołowy, a w przemyśle spożywczym dodawany jest do setek produktów o obniżonej kaloryczności. Występuje w:

• niektórych jogurtach,
• mlecznych deserach owocowych,
• słodkich napojach,
• wodach smakowych, gazowanych,
• napojach izotonicznych dla sportowców,
• gumach do żucia,
• cukierkach,
• drażetkach,
• galaretkach,
• deserach,
• lekach i suplementach diety.

Zobacz też: Napoje energetyczne – czy ich picie jest bezpieczne?

Można wykorzystywać go do przyrządzania potraw w domu, jednak z uwagi na wrażliwość aspartamu na wysoką temperaturę, nie zaleca się go piec ani gotować, gdyż w 100°C jest rozkładany i traci swój słodki smak. W sprzedaży dostępne są również drażetki miętowe oraz gumy do żucia bez aspartamu, słodzone m.in. ksylitolem, sorbitolem czy mannitolem. Te produkty mogą być stosowane przez osoby z fenyloketonurią. Cena oraz kaloryczność tych produktów jest jednak kilka lub kilkanaście razy wyższa niż w przypadku gum i drażetek z dodatkiem aspartamu. Produkty zawierające sztuczne słodziki są często znacznie tańsze niż ich zamienniki z naturalnymi cukrami.

Czym zastąpić cukier w diecie?

Czy aspartam jest szkodliwy – badania naukowe

Wiele badań naukowych przeprowadzonych do tej pory świadczyło o szkodliwym działaniu aspartamu. Badania na modelach zwierzęcych wykazywały, że aspartam jest rakotwórczy, powoduje uszkodzenie zdrowych komórek i prowadzi do nowotworów. W trakcie eksperymentów zwierzęta dostawały często zbyt wysokie dawki aspartamu (kilka gramów na 1 kg masy ciała), które były dla nich trujące, jednak same wyniki nie miały bezpośredniego przełożenia na organizm ludzki.

Jak każdy środek słodzący powszechnie dodawany do żywności, aspartam ma określoną dawkę uznawaną za bezpieczną. FDA określa dzienne dopuszczalne spożycie – ADI (Acceptable Daily Intake), które według norm amerykańskich równe jest 50 miligramów na kilogram masy ciała. Natomiast na terenie całej Europy zalecane jest niższe spożycie, które wynosi 40 miligramów na kilogram masy ciała. Dla krajów europejskich wartość ADI regulowana jest przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA).

Dodatkowo, dla zwiększenia bezpieczeństwa spożycia ustalony poziom ADI jest około 100 razy mniejszy niż najmniejsza dawka mogąca wywołać działanie szkodliwe na organizm. Aby przekroczyć dopuszczalny poziom bezpieczeństwa, dorosła osoba musiałaby wypijać dziennie kilkanaście puszek napoju z aspartamem.

U osób regularnie spożywających aspartam może być on szkodliwy i powodować objawy, takie jak:

• bóle i zawroty głowy,
• pogorszenie nastroju,
• bezsenność,
• problemy z widzeniem,
• wysypki.

Dotyczą one głównie osób spożywających w ciągu dnia wiele produktów zawierających omawiany słodzik. Największe do tej pory badanie naukowe nad aspartamem obejmujące 500 tys. uczestników nie wykazało zwiększonego ryzyka nowotworów u osób spożywających tę substancję słodzącą – w porównaniu z grupą kontrolną. Decyzją grupy ekspertów aspartam jest bezpieczny, nie działa genotoksycznie oraz nie prowadzi do rozwoju raka. Wciąż prowadzone są badania sugerujące szkodliwość aspartamu u ludzi, jednak są one poddawane wątpliwościom z uwagi na inne czynniki zakłócające, mogące wpływać na występowanie chorób.

Czy istnieją zdrowe zamienniki cukru?

Aspartam a cukrzyca

Bezpieczeństwo stosowania aspartamu potwierdzają zarówno amerykańskie, jak i europejskie organizacje zajmujące się żywnością i lekami. Aspartam uznawany jest za bezpieczny i dopuszczany do szerokiego stosowania. Zalecenia te podtrzymują również Polskie Towarzystwo Badań nad Otyłością oraz Polskie Towarzystwo Diabetologiczne rekomendując niskokaloryczne substancje słodzące do spożycia przez diabetyków. Aspartam praktycznie pozbawiony jest wartości odżywczych i nie wpływa na poziom glukozy we krwi. Osoby z zaburzoną gospodarką węglowodanową (cukrzyca typu 2, nieprawidłowa glikemia na czczo, nietolerancji glukozy), a także z nadwagą lub otyłością mogą odnieść korzyści ze stosowania aspartamu. Chorzy na cukrzycę powinny jednak przede wszystkim pamiętać o kontrolowaniu masy ciała, przestrzeganiu zaleceń dietetycznych i wdrażaniu aktywności fizycznej.

Aspartam w ciąży

Dieta kobiet w ciąży wymaga szczególnej uwagi i dbałości. Niektóre produkty należy w tym czasie ograniczyć, a z innych w ogóle zrezygnować. Aspartam w ciąży nie jest bezwzględnie przeciwwskazany, co potwierdzają rekomendacje Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością. Zakazują jedynie spożywania sacharyny (ma zdolność przechodzenia przez łożysko), a pozostałe słodziki mogą być stosowane w niewielkich ilościach. Natomiast Instytut Matki i Dziecka nie zaleca używania sztucznych słodzików, w tym także aspartamu, którego działanie nie jest dokładnie poznane. Z uwagi na ryzyko szkodliwego wpływu na płód, zalecane jest wybieranie naturalnych zamienników białego cukru. Jeśli jest konieczność posłodzenia napoju, można wykorzystać syrop z agawy czy stewię. Dodatkowo do zwiększenia słodkości deseru, koktajlu czy innej potrawy warto sięgnąć po banany, daktyle, rodzynki, morele suszone, śliwki czy bataty. Co prawda zawierają one węglowodany proste i podnoszą kaloryczność przygotowanego posiłku, jednak nie stanowią potencjalnego zagrożenia dla rozwijającego się płodu.