Dieta w zapaleniu trzustki

Czym jest ostre zapalenie trzustki?

Ostre zapalenie trzustki to ostry stan, zagrażający życiu człowieka, związany z uszkodzeniem trzustki i różnego stopnia destrukcją sąsiadujących tkanek, niekiedy też odległych narządów. W krajach europejskich najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia trzustki są choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych oraz nadużywanie alkoholu, które łącznie odpowiedzialne są za około 80% zachorowań. Inne czynniki wywołujące ostre zapalenie trzustki to m. in. zabiegi operacyjne i niektóre procedury diagnostyczne w obrębie jamy brzusznej, urazy, zakażenia wirusowe i pasożytnicze, a także toksyczne działanie niektórych leków. Istotą procesu zapalnego i samostrawienia narządu w ostrym zapaleniu trzustki jest uwolnienie i aktywacja trypsynogenu i trypsyny uruchamiająca kaskadę aktywacji enzymów, a wśród nich elastazy, która odgrywa szczególną rolę w procesie uszkodzenia tkanki. Ponadto, w patomechanizmie zmian narządowych w ostrym zapaleniu trzustki prawdopodobnie uczestniczą endotoksyny flory bakteryjnej przedostające się do krwiobiegu z porażonych jelit. Zazwyczaj, pierwszym objawem ostrego zapalenia trzustki jest bardzo silny ból brzucha, pojawiający się nagle w nadbrzuszu po lewej stronie, czasami promieniujący do kręgosłupa. Występują nudności i wymioty nieprzynoszące ulgi i gorączka do 39-40°C. Brzuch jest bolesny i napięty, perystaltyka jelit jest niesłyszalna z powodu niedrożności porażennej jelit. W krótkim czasie rozwija się wstrząs, zwiększa się aktywność enzymów trzustkowych – amylazy i lipazy. Dochodzi do zmian martwiczych i krwotocznych w miąższu trzustki i trawienia trzustki przez produkowane przez nią enzymy.

Jakie są zalecenia żywieniowe w ostrym zapaleniu trzustki?

W przebiegu ostrego zapalenia trzustki, podczas pierwszych 3 dób, konieczna jest bezwzględna głodówka, której celem jest wyłączenie bodźców pobudzających czynność wydzielniczą trzustki. Równocześnie, stosuje się stałe odsysanie treści pokarmowej przez zgłębnik w celu zapobiegania wymiotom. Należy podkreślić, że czas utrzymywania głodówki nie powinien być zbyt długi ze względu na brak osłaniającego wpływu pokarmu na błonę śluzową przewodu pokarmowego.

Czas wprowadzania pierwszych posiłków jest indywidualny, powinien być dostosowany do przebiegu procesu chorobowego u konkretnego pacjenta i uwzględniać wskaźniki biochemiczne oraz stan perystaltyki jelit. Wprowadzone żywienie drogą doustną powinno mieć postać diety kleikowej, zawierającą w swoim składzie kleiki, sucharki rozmoczone w gorzkiej herbacie, po czym podaje się dietę kleikowo-owocową (1-5 dni), a następnie wzbogaca się ją o chude mleko, twarożek, wafle, ziemniaki puree. Diety te są niefizjologiczne i nie mogą być podawane przez długi czas.

Dietę kleikowo-owocową rozszerza się, dochodząc do diety łatwo strawnej, niskotłuszczowej, niskoresztkowej, jak w przewlekłym zapaleniu trzustki. Można podawać niewielką ilość żółtka. Węglowodany w większości powinny pochodzić z produktów zbożowych.

Czym jest przewlekłe zapalenie trzustki?

Przewlekłe zapalenie trzustki powoduje postępujące, nieodwracalne zmiany w miąższu trzustki pod postacią zaniku i włóknienia oraz stopniowego rozwoju niewydolności trzustki. Patogeneza nie została do końca wyjaśniona, prawdopodobnie do głównych przyczyn przewlekłego zapalenia trzustki należą konsekwencje nawracającego ostrego zapalenia trzustki, włóknienie, kamica i przewlekłe stany zapalne dróg żółciowych, stany chorobowe utrudniające odpływ soku trzustkowego i żółci, wrzody żołądka drążące do trzustki, przewlekły alkoholizm.

Przewlekły proces zapalny w obrębie trzustki wpływa na upośledzenie zarówno czynności zewnątrz-, jak i wewnątrzwydzielniczej trzustki. Obserwuje się zmniejszenie wydzielania wodorowęglanów i enzymów trzustkowych oraz ograniczone wydzielanie insuliny, które u części chorych prowadzi do cukrzycy.
W przewlekłym zapaleniu trzustki dochodzi również do zwiększenia wydzielania kwasu solnego obserwowanego u chorych z chorobą wrzodową dwunastnicy, ma również miejsce przyspieszenie opróżniania żołądka.

Przebieg przewlekłego zapalenia trzustki jest powolny. Dominuje ból brzucha zlokalizowany w nadbrzuszu, mogący promieniować do pleców, występujący po posiłkach i często po spożyciu alkoholu, trwa od kilku godzin do kilku dni. Dolegliwościom bólowym towarzyszą nudności, wzdęcia, stany podgorączkowe, osłabienie, pojawiają się uporczywe, cuchnące stolce tłuszczowe. Chorzy cierpią na brak łaknienia, co wraz ze współistniejącymi zaburzeniami trawienia i wchłaniania przyczynia się do utraty masy ciała, niedożywienia, a nawet wyniszczenia.

Czytaj również: Torbiel krwotoczna – co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie torbieli krwotocznej jajnika

Jakie są zalecenia żywieniowe w przewlekłym zapaleniu trzustki?

Dieta w przewlekłym zapaleniu trzustki ma na celu odciążenie trzustki w procesie trawienia. Konieczne jest stosowanie preparatów zawierających trawienne enzymy trzustkowe. Zaburzenia wydzielania trzustki dotyczą trawienia wszystkich składników pokarmowych.

W przewlekłym zapaleniu trzustki stosowana dieta powinna być łatwo strawna, musi być to dieta niskotłuszczowa i niskoresztkowa. Potrawy należy podawać w mniejszych porcjach z równoczesną podażą preparatów zawierających enzymy trzustkowe. Dieta lekkostrawna powinna składać się z 4-5 małych porcji spożywanych w równych odstępach czasowych. Dzięki temu nie dochodzi do obciążenia przewodu pokarmowego.

Większa ilość tłuszczów w diecie nie wchłania się i powoduje stan nieżytowy jelit. Wskazane jest zmniejszenie zawartości tłuszczów do ok. 25% zapotrzebowania energetycznego.

Białko podaje się w normie fizjologicznej 1,0-1,5 g na kg masy ciała. Należy podawać potrawy bogatobiałkowe ze względu na wysokie zapotrzebowanie na aminokwasy, również ze strony przetrwałych komórek pęcherzykowych trzustki.

Głównym źródłem energii są węglowodany łatwo przyswajalne, pochodzące z produktów ubogich w błonnik. Są to: sucharki, czerstwe pszenne pieczywo, kasza, kleiki, drobny makaron, lane kluseczki, glukoza, cukier, miód, dżemy i przeciery, owoce bez pestek, ziemniaki puree. Dietę można modyfikować poprzez wprowadzenie niewielkiej ilości żółtka jaj.

U chorych w ciężkim stanie może pojawić się konieczność zastosowania żywienia pozajelitowego z zastosowaniem dożylnych preparatów aminokwasów, lipidów, soli mineralnych oraz witamin.

W wielu przypadkach istnieje konieczność leczenia pankreatyną zawierającą lipazę trzustkową, która pomaga w trawieniu pokarmów zawierających tłuszcz. Chroni to również organizm przed niedoborami witamin A, D, E, K oraz B₁, B₂, i B₆, które są rozpuszczalne w tłuszczach.

W przypadku stwierdzenia objawów dyspetycznych zaleca się spożywanie warzyw i owoców w formie gotowanej albo pieczonej. Ponadto wskazane jest ich obieranie przed spożyciem. W ten sposób można pozbyć się pewnej ilości błonnika, który nasila biegunki.

Należy całkowicie zrezygnować ze spożycia alkoholu, który może zaostrzać objawy.

U wielu pacjentów w przewlekłym zapaleniu trzustki dochodzi do utraty masy ciała spowodowanej biegunkami czy wymiotami, dlatego zaleca się, aby dieta była wysokokaloryczna, a wszystkie posiłki o podobnej kaloryczności.

Wypowiedź lekarza na temat diety w zapaleniu trzustki