Aglutynacja – co to jest, jak przebiega, do czego służy?

Co to jest aglutynacja?

Zjawisko aglutynacji to jeden z ważniejszych odczynów immunologicznych, pozwalający na walkę organizmu z patogenami. Polega na swoistym wiązaniu się antygenów (aglutynogenów) z przeciwciałami (aglutyninami) w środowisku płynnym komórek, jakim jest np. ludzkie osocze lub in vitro w badaniach laboratoryjnych.

Naturalny mechanizm swoistej odpowiedzi immunologicznej na infekcję bakteryjną opiera się właśnie na wiązaniu antygenów bakteryjnych przez wytworzone przez układ odpornościowy przeciwciała. Tak unieczynnione patogeny są następnie niszczone przy udziale innego rodzaju komórek odpornościowych.

Znajomość zjawiska aglutynacji jest od dawna wykorzystywana w serologii – to podstawa badania grupy krwi . Poza tym w wielu testach diagnostycznych zjawisko aglutynacji jest wykorzystywane do wykrywania przeciwciał lub antygenów przy użyciu odpowiednich wzorcowych odczynników, a także do określania ilości (miana) przeciwciał. Kompleksy antygen-przeciwciało są wówczas widoczne gołym okiem w postaci wytrąconych „kłaczków”.

Czytaj również: Wysoki poziom hemoglobiny (hemoglobinemia) – objawy, przyczyny, leczenie

Oznaczenie grupy krwi – aglutynacja krwinek (hemaglutynacja)

W układzie grupowym AB0 na powierzchni czerwonych krwinek znajdują się antygeny (A lub/i B), które determinują grupę krwi. W surowicy natomiast występują naturalne przeciwciała skierowane przeciwko antygenom innym niż własne:

• grupa krwi A: na krwinkach obecny jest antygen A, w surowicy przeciwciała anty-B

• grupa krwi B: na krwinkach obecny jest antygen B, w surowicy przeciwciała anty-A

• grupa krwi AB: na krwinkach obecne antgeny A i B, w surowicy brak przeciwciał

• grupa krwi 0: na krwinkach brak antygenów, w surowicy obecne przeciwciała anty-A oraz anty-B

„Obce” krwinki – jeśli dostaną się do krwi biorcy np. podczas transfuzji – są traktowane przez organizm jak patogen i ulegają niszczeniu.

Układ grupowy Rh wykazuje podobne zależności antygen-przeciwciało. W tym przypadku obecność lub brak antygenu D warunkuje odpowiednio grupę krwi Rh+ lub Rh-. Osoba Rh-ujemna wytwarza przeciwciała anty-D po kontakcie z krwinkami Rh+. Ten mechanizm jest przyczyną m.in. konfliktu serologicznego podczas ciąży u kobiet Rh-ujemnych.

Jak przebiega oznaczenie grupy krwi?

Do zbadania grupy krwi od pacjenta pobiera się krew żylną z okolicy zgięcia łokciowego. Jeśli zlecone jest jednoczesne ustalenie grupy krwi i wykonanie próby krzyżowej , krew pobiera się dwukrotnie. Do badania nie trzeba być na czczo.

Badanie grupy krwi polega na ocenie zachowania badanej próbki pod wpływem dodania surowicy wzorcowej, zawierającej określone przeciwciała. Manualne oznaczenie grupy krwi przeprowadza się na specjalnych szkiełkach lub płytkach z wydzielonymi dołkami. Do każdego dołka nakrapia się badaną krew, a następnie dodaje się określoną surowicę do kolejnych dołków. Jeśli w badanej próbce znajdują się antygeny reagujące z dodaną surowicą, po chwili następuje aglutynacja, czyli zlepienie komórek, co będzie widoczne gołym okiem w postaci skupisk opadających na dno dołka:

• aglutynacja po dodaniu anty-A, brak aglutynacji po dodaniu anty-B = grupa krwi A;

• aglutynacja po dodaniu anty-B, brak aglutynacji po dodaniu anty-A = grupa krwi B;

• aglutynacja po dodaniu anty-A oraz po dodaniu anty-B = grupa krwi AB;

• brak aglutynacji po dodaniu anty-A oraz brak aglutynacji po dodaniu anty-B = grupa krwi 0;

• aglutynacja po dodaniu anty-D = grupa krwi Rh+;

• brak aglutynacji po dodaniu anty-D = grupa Rh-;

W ramach badania grupy krwi oznacza się również obecność naturalnych przeciwciał w surowicy pacjenta. Badanie przeprowadza się w podobny sposób jak wykrywanie antygenów układu ABO, tyle że reakcja aglutynacji zachodzi między surowicą pacjenta a wzorcowymi krwinkami posiadającymi określone antygeny.

Obecność aglutynacji lub hemolizy wykrywa się również podczas tzw. próby krzyżowej wykonywanej przed transfuzją krwi. W teście tym następuje bezpośrednie zmieszanie krwi biorcy i dawcy, aby zaobserwować wystąpienie innych niepożądanych odczynów immunologicznych.

Czytaj również: Amylaza we krwi – co oznacza wysoka i niska w morfologii?

Zastosowanie aglutynacji w innych badaniach

Zjawisko aglutynacji jest wykorzystywane nie tylko w badaniu grup krwi. Niektóre z podstawowych badań krwi również opierają się na tym mechanizmie.

Może zdarzyć się, że lekarz zleci wykonanie testu lateksowego. Wcale nie oznacza to, że należy zbadać poziom lateksu we krwi! Test lateksowy lub odczyn lateksowy to określenie testu opierającego się na zjawisku aglutynacji, który wykorzystuje mikrocząstki lateksu jako nośnik określonych przeciwciał.

Test aglutynacji lateksowej często wykonuje się w celu wykrycia czynnika reumatoidalnego (RF) w diagnostyce reumatoidalnego zapalenia stawów. Metodą lateksową oznaczyć można też CRP – czynnik świadczący o stanie zapalnym w organizmie.

Inne choroby, w których diagnostyce można wykorzystywać testy lateksowe to np. kiła, mononukleoza, angina, salmonelloza czy dur brzuszny.

Czytaj również: Gęsta krew – nadmierna lepkość krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Kiedy aglutynacja nie jest korzystna?

Zjawisko aglutynacji jest od dawna wykorzystywane w diagnostyce laboratoryjnej, ale czasami jej wystąpienie utrudnia wykonanie badania. Dlaczego?

Małopłytkowość rzekoma – aglutynacja płytek krwi

W podstawowym badaniu morfologii krwi oznaczana jest ilość erytrocytów, leukocytów i trombocytów. Te ostatnie, czyli płytki krwi , czasami zlepiają się w probówce pod wpływem antykoagulantu EDTA, którego obecność zapobiega krzepnięciu krwi. Zlepione trombocyty nie zostają zliczone jako prawidłowe płytki krwi, co zaniża wynik badania ilościowego, wskazując na małopłytkowość . Agregaty płytek powstałe w wyniku aglutynacji widoczne są dopiero pod mikroskopem. Rozwiązaniem tak powstałego problemu jest ponowne pobranie krwi do badania z wykorzystaniem innego antykoagulantu, np. cytrynianu.

Aglutynacja plemników

Na zjawisko aglutynacji można natknąć się również w badaniu męskiego nasienia. Seminogram ocenia ilość oraz jakość męskich komórek rozrodczych. Zdarza się, że w badaniu obserwowana jest aglutynacja plemników, uniemożliwiająca ich ruch. Najczęściej dzieje się tak pod wpływem przeciwciał autoimmunologicznych i wymaga dodatkowych testów oraz odpowiedniego leczenia.

Czytaj również: Anemia sierpowata – przyczyny, objawy, leczenie