Próba krzyżowa

Co to jest próba krzyżowa?

Próba krzyżowa to tzw. próba serologicznej zgodności dawcy i biorcy przed przetoczeniem krwi. To badanie krwi polega na dopasowaniu układu grupowego AB0 i czynnika Rh. Dodatkowo umożliwia rozpoznanie innych przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom, które pacjent mógł w ciągu swojego życia wytworzyć. Oznacza to, że u każdego pacjenta, który posiada takie przeciwciała odpornościowe należy ze szczególną starannością dobrać preparat do transfuzji i poszerzyć diagnostykę, o niebadany rutynowo układ grupowy Kell. Układ ten zaleca się badać także u kobiet w wieku prokreacyjnym.

Mimo staranności w dobieraniu preparatów zgodnych grupowo między dawcą i biorcą, istnieją sytuacje, kiedy przetacza się krew bez pełnego kompletu badań, lub nie do końca zgodną grupowo (jednak jak z najmniejszą szansą na immunizacje pacjenta). Są to głównie stany zagrożenia życia, kiedy brak jest krwi jednoimiennej (zgodnej grupowo). Innym powodem są sytuacje, w których występują trudności w rozpoznaniu grupy ABO. Wówczas, przetacza się krwinki czerwone grupy krwi 0 (ponieważ są uniwersalne – nie posiadają one swoistych białek grupowych – antygenów wywołujących odpowiedź immunologiczną)

Jakie są wskazania do wykonania próby krzyżowej?

Podstawowym wskazaniem do wykonania próby krzyżowej jest konieczność przetoczenia krwi. Najczęściej, ma to miejsce przed planowanym zabiegiem chirurgicznym, a krew do przetoczenia zabezpiecza się na wypadek znacznej jej utraty. W tej sytuacji obowiązuje pełna diagnostyka zgodności dawcy i biorcy: wykonanie próby krzyżowej oraz oznaczenie układu grupowego ABO i czynnika Rh. Wyjątkową sytuacją są nagłe transfuzje w sytuacjach zagrożenia życia. Wówczas, z powodu braku czasu na przeprowadzenie próby krzyżowej, lekarz może podjąć decyzję o przetoczeniu KKCz (koncentrat krwinek czerwonych) od dawców grupy 0.

Warunkiem koniecznym jest jednak znajomość grupy krwi pacjenta w układzie ABO i czynnika Rh. Laboratorium szpitalne, na polecenie lekarza, wydaje preparat, po czym przystępuje do wykonania próby krzyżowej.

W jaki sposób przeprowadza się próbę krzyżową?

Aby sprawdzić zgodność serologiczną pomiędzy dawcą i biorcą, dokonuje się szeregu badań laboratoryjnych. Próba krzyżowa krwi to m.in.:

• rozpoznanie układu grupowego ABO u dawcy i biorcy,
• oznaczenie antygenu D na krwinkach czerwonych biorcy. Jeśli okaże się, że biorca nie posiada antygenu D na erytrocycie (jest Rh-), badanie przeprowadza się także u dawcy. Ma to na celu zabezpieczenie biorcy Rh- przed przetoczeniem mu krwi od dawcy Rh+,
• sprawdzenie, czy w surowicy biorcy obecne są przeciwciała odpornościowe przeciwko krwinkom dawcy. Aby tego dokonać, należy do surowicy biorcy dodać krwinki dawcy. Jeśli przeciwciała odpornościowe są obecne w surowicy, dojdzie do zlepiania się (tzw. aglutynacji), co jest łatwe do zaobserwowania przez osobę badającą. Jeśli w czasie badania wystąpi aglutynacja, oznacza to, że podczas przetaczania mogą pojawić się powikłania poprzetoczeniowe i krwi takiej nie należy podawać pacjentowi (biorcy),
• sprawdzenie, czy w surowicy biorcy nie ma przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom najczęściej występujących na krwinkach czerwonych. Aby to sprawdzić, do surowicy biorcy dodaje się krwinki wzorcowe.

Jakie są najczęstsze powikłania poprzetoczeniowe?

Próba krzyżowa ma na celu uniknięcie powikłań poprzetoczeniowych. Są to niekorzystne reakcje, jakie mogą wystąpić podczas przetaczania krwi niezgodnej grupowo, zdarza się także, że występują po zakończonej transfuzji. Do wczesnych powikłań zalicza się:

• ból w czasie przetaczania preparatu,
• posocznica poprzetoczeniowa,
• spadek ciśnienia krwi,
• spadek temperatury ciała,
• zaburzenia elektrolitowe,
• odczyny alergiczne skóry,
• wstrząs anafilaktyczny,
• hemoliza krwinek.

Wystąpienie jakiegokolwiek niepokojącego objawu jest wskazaniem do natychmiastowego przerwania przetaczania i wdrożenia odpowiednich procedur leczniczych. Wśród powikłań pojawiających się po zakończonej transfuzji (nawet na wiele miesięcy po niej), należą:

• przeciążenie organizmu żelazem,
• skaza małopłytkowa,
• zakażenie,
• rozwinięcie poprzetoczeniowego odrzucenia przeszczepu – tzw. choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (ponieważ krew przetaczana choremu traktowana jest jak przeszczepiany narząd).