Konflikt serologiczny – na czym polega, czym grozi, jakie badania?

Jakie są przyczyny konfliktu serologicznego?

Na czym polega konflikt serologiczny? Do powstania konfliktu serologicznego dochodzi w wyniku niezgodności grup krwi matki i płodu. Ryzyko wystąpienia zwiększa się, gdy mamy do czynienia z matką posiadającą grupę krwi Rh ujemną i Rh dodatnim płodem. Konflikt serologiczny występuje z niską częstotliwością, a szacuje się ją na około 0,2-0,3%.

Każdy z nas przychodzi na świat z określoną, odziedziczoną po rodzicach grupą krwi: A, B, AB lub 0. Szacuje się, że ponad 80% populacji ludzkiej posiada na powierzchni czerwonych krwinek antygen Rhesus i wtedy taką grupę krwi oznacza się jako krew Rh+. Pozostała część ludzkości jest pozbawiona wspomnianego wyżej antygenu, a ich grupy krwi oznacza się symbolem Rh-. Jak już zasygnalizowaliśmy we wstępie, ryzyko konfliktu serologicznego zwiększa się, gdy mamy do czynienia z matką Rh ujemną i Rh dodatnim płodem.

W takiej sytuacji organizm matki zaczyna produkować przeciwciała anty-D (IgG), które – w dużym uproszczeniu – atakują czerwone krwinki płodu. Przeciwciała Rh matki „traktują” rozwijające się w jej łonie dziecko jak patogen. Przedostają się one do krwiobiegu płodu przez łożysko, ale nie dzieje się to samoistnie. Ustrój matki „uruchamia” opisaną wyżej odpowiedź immunologiczną, gdy odrobina krwi płodu dziecka dostanie się do krwiobiegu matki.

Wbrew pozorom nie jest to wcale takie proste, ponieważ w zdrowej, fizjologicznej ciąży krew matki i dziecka nie mieszają się ze sobą. Do wystąpienia konfliktu serologicznego (a więc zmieszania się krwi matki Rh- z krwią dziecka Rh+) dochodzi najczęściej na skutek uszkodzenia lub naruszenia łożyska, wykonywania zabiegów wewnątrzmacicznych lub krwotoku. W czasie pierwszej ciąży konflikt serologiczny najczęściej zostaje zainicjowany dopiero w chwili porodu.

Konflikt serologiczny – zagrożenia dla matki i dziecka

Skutki konfliktu serologicznego odczuwa przede wszystkim nienarodzone dziecko. W wyniku omawianej patologii położniczej może rozwinąć się u niego schorzenie nazywane chorobą hemolityczną płodu (choroba hemolityczna noworodka, po porodzie), która objawia się niedokrwistością, niedotlenieniem, żółtaczką, a w najcięższej postaci – obrzękiem płodu i jego zgonem.

Jeśli chodzi o zagrożenia, jakie niesie za sobą konflikt serologiczny dla organizmu matki, to trzeba tu wymienić zwiększone ryzyko porodu przedwczesnego lub poronienia.

Pragniemy jednak uspokoić przyszłe mamy i zaznaczyć, że do opisanych wyżej schorzeń i powikłań ciążowych dochodzi naprawdę bardzo rzadko. Współczesna medycyna zna skuteczne sposoby na leczenie konfliktu serologicznego, a jego profilaktyka prowadzona jest u każdej ciężarnej, u której ta patologia może wystąpić. Konflikt serologiczny występuje z niską częstotliwością, a szacuje się ją na około 0,2-0,3%.

Sprawdź: Kalkulator grupy krwi

Konflikt serologiczny – badania

Bardzo ważnym elementem profilaktyki konfliktu serologicznego jest oznaczenie grupy krwi ciężarnej. Należy wykonać to badanie jak najwcześniej, a najlepiej zaraz po tym, jak lekarz potwierdzi ciążę. Dobrze, by swoją grupę krwi oznaczył również ojciec, co pozwoli ocenić, jaką grupę krwi mogło odziedziczyć dziecko. Jeśli podczas badania krwi okaże się, że matka jest Rh ujemna, lekarz prowadzący ciążę zleci dodatkowo badanie poziomu przeciwciał IgG w surowicy krwi przyszłej mamy. Na podstawie tych badań ginekolog – położnik oceni ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego. Ciężarne z grupą krwi Rh– zostaną poproszone o powtórzenie badania poziomu IgG pod koniec 6. miesiąca ciąży.

Profilaktyka konfliktu serologicznego po porodzie, poronieniu i zabiegach inwazyjnych w obrębie macicy

Profilaktyka konfliktu serologicznego po zabiegach wewnątrzmacicznych, krwotoku, porodzie i poronieniu polega na podaniu pacjentce immunoglobuliny anty-D. Immunoglobulinę anty-D tworzą przeciwciała, które neutralizują czerwone krwinki płodu znajdujące się w krwiobiegu matki, zanim układ odpornościowy kobiety zakwalifikuje je jako wrogie i zacznie z nimi walkę.

A co robi się w sytuacji, gdy medycy mają pewność, że przeciwciała odpornościowe matki zaatakowały krwinki dziecka? Nieleczony konflikt serologiczny może doprowadzić do uszkodzenia narządów wewnętrznych i śmierci płodu, dlatego lekarze podejmują działania mające na celu ratowanie jego zdrowia i życia.

U ciężarnych, u których wykryto obecność przeciwciał IgG, wykonuje się nieinwazyjne badania USG przepływów w środkowej tętnicy mózgu dziecka. Na podstawie tego badania można określić poziom niedokrwistości u płodu. Jeśli jest on wysoki, wdrażane jest leczenie wewnątrzmaciczne. Polega ono na podaniu dziecku krwi (transfuzja krwi), co umożliwia leczenie niedokrwistości. Transfuzje muszą odbywać się regularnie, ponieważ przeciwciała wytworzone w organizmie matki stale niszczą krwinki płodu. Najczęściej wykonuje się je co 2-4 tygodnie, aż do rozwiązania ciąży. Noworodek z chorobą hemolityczną poddawany jest fototerapii, a jeśli ta nie przynosi oczekiwanych efektów, wykonywana jest transfuzja wymienna.

Czy to prawda, że konflikt serologiczny nie występuje w pierwszej ciąży?

Prawdą jest, że konflikt serologiczny w pierwszej ciąży zdarza się bardzo rzadko, jednak nie można całkowicie wykluczyć takiej możliwości. Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego wzrasta w drugiej i kolejnej ciąży, co ma związek z wytworzeniem się u matki przeciwciał odpornościowych.

W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że w pierwszej ciąży dochodzi do immunizacji, a w kolejnej odczuwa się tego skutki. Konflikt serologiczny sam w sobie nie jest jednostką chorobową. Potrafimy skutecznie mu zapobiegać. Problemem jest choroba hemolityczna płodu i jej następstwa. Dlatego też tak ważna jest wczesna diagnostyka i rzetelna ocena ryzyka wystąpienia konfliktu serologicznego.

Czym jest choroba hemolityczna?

Jeżeli ciąża obarczona jest konfliktem serologicznym, należy pamiętać o ryzyku rozwoju choroby hemolitycznej u płodu. Co prawda, nie każdy konflikt serologiczny oznacza chorobę, ale ryzyko związane z tym schorzeniem powoduje, że ciężarna musi być pod stałą i regularną kontrolą ginekologa – położnika.

Kiedy matczyny układ immunologiczny zacznie produkować przeciwciała, które przedostaną się przez łożysko do krwiobiegu płodowego, możemy mówić o początku choroby hemolitycznej. Te immunologicznie czynne cząstki rozpoznają znajdujące się na krwinkach czerwonych płodu „znaczniki immunologiczne” (antygeny) jako obce i zapoczątkowują proces niszczenia erytrocytów płodowych.

Choroba hemolityczna – objawy

Spadek ilości czerwonych krwinek powoduje niedokrwistość u płodu. Organizm nienarodzonego jeszcze dziecka stara się przeciwdziałać skutkom choroby, rozwijając liczne mechanizmy, które mają za zadanie zrekompensować utratę erytrocytów. Są one jednak za mało wydajne, aby temu zadaniu sprostać.

Niedokrwistość jest odpowiedzialna za rozwijające się niedotlenienie, mogące powodować zaburzenia rozwoju płodu. Rozpadanie się czerwonych krwinek powoduje również wzrost stężenia bilirubiny – związku, będącego pochodną występującej w erytrocytach hemoglobiny. Może to powodować żółte zabarwienie wód płodowych. Objawy obecności dużej ilości bilirubiny we krwi są widoczne u dziecka dopiero po narodzinach. Jest to między innymi ciężka żółtaczka noworodków, czy objawy związane z przedostawaniem się bilirubiny do mózgu noworodka.

Najgroźniejszym skutkiem i objawem choroby hemolitycznej jest uogólniony obrzęk płodu, czyli nagromadzenie płynu w ciele płodu. Powikłanie to rozwija się zdecydowanie najrzadziej ze wszystkich możliwych i praktycznie tylko w przypadku braku leczenia rozpoznanej choroby hemolitycznej. Niestety, jako najcięższa postać choroby często kończy się zgonem wewnątrzmacicznym lub śmiercią noworodka w niedługim czasie po porodzie.