Kaszel suchy i mokry – jakie są przyczyny i sposoby leczenia kaszlu mokrego i suchego?

Kaszel – odruch obronny w chorobach dróg oddechowych

Kaszel jest mechanizmem obronnym, mającym na celu oczyszczenie dróg oddechowych z gromadzącej się wydzieliny i utrzymanie ich drożności. Od wewnątrz drogi oddechowe pokryte są specjalnym nabłonkiem z rzęskami, których ruch przesuwa tworzący się śluz ku górze.

Mechanizm odruchu kaszlowego jest dość skomplikowany. Wymaga on współdziałania i synchronizacji mięśni przepony i klatki piersiowej, tłoczni brzusznej i struktur krtani, głównie nagłośni. O jego skuteczności decyduje również ilość wdychanego powietrza tuż przed kaszlem, prawidłowa ruchomość ściany klatki piersiowej oraz stan oskrzeli i płuc.

Podrażnienie receptorów w nosie, gardle, krtani, tchawicy i oskrzelach wywołuje reakcję w postaci gwałtownego wyrzucenia powietrza pod dużym ciśnieniem i z dużą prędkością. Również osoby zdrowe od czasu do czasu (do 10 razy na dobę) odkrztuszają niewielką ilość tworzącej się fizjologicznie wydzieliny, ale są to pojedyncze epizody i trwają krótko – około 0,8 sekund i zwykle odbywają się niezauważenie.

Natomiast w stanach patologicznych odruchy kaszlu przyjmują formę napadów, trwają dłużej i każdy następny odruch przebiega z mniejszą objętością powietrza, mniejszą siłą i mniejszą skutecznością. Czasami kaszel jest tak intensywny i na tyle potrafi zmienić warunki hemodynamiczne w układzie krążenia, iż doprowadza do niedokrwienia mózgu i utraty przytomności.

Jakie są przyczyny kaszlu?

Przyczyną kaszlu mogą być:

• stany zapalne dróg oddechowych,
• czynniki mechaniczne,
• czynniki chemiczne (np. w wyniku działania substancji chemicznych na drogi oddechowe),
• czynniki termiczne,
• czynniki związane z podrażnieniem przez ciało obce, gazy lub płyny.

Kaszel pojawia się także w innych chorobach, niezwiązanych z układem oddechowym, np.:

• w niewydolności krążenia,
• w refluksie żołądkowo-przełykowym,
• w nerwicach (kaszel psychogenny),
• jako objaw uboczny niektórych leków (typowym przykładem jest kaszel po inhibitorach konwertazy angiotensyny – lekach powszechnie stosowanych w nadciśnieniu tętniczym).

Rodzaje kaszlu – kaszel suchy i kaszel mokry

Z praktycznego punktu widzenia kaszel dzielimy na:

• kaszel suchy – nieproduktywny, często męczący kaszel,
• kaszel mokry – z obfitym bądź skąpym odkrztuszaniem flegmy.

Kaszel suchy występuje najczęściej w infekcjach wirusowych, w astmie oskrzelowej, niewydolności krążenia, chorobach śródmiąższowych płuc, alergicznym zapaleniu pęcherzyków płucnych. Jest bardzo uciążliwy dla chorego, może powodować bóle i zmęczenie mięśni oddechowych i niepotrzebnie obciążać układ krążenia. Suchy kaszel jest więc odruchem niekorzystnym, zbędnym. Pojawia się zwykle w nocy lub po położeniu się do łóżka i „rozgrzaniu się”. Często zaburza prawidłowy sen.

Kaszel mokry, produktywny jest typowy dla przewlekłego zapalenia oskrzeli i rozstrzeni oskrzelowych, rozedmy, mukowiscydozy, bakteryjnego zapalenia płuc. Wykrztuszanie nagromadzonej w nocy wydzieliny odbywa się zwykle rano, po przebudzeniu lub po przyjęciu określonej pozycji. Wydzielina jest lepka, śluzowa, gęsta. Jeżeli dojdzie do nadkażenia bakteryjnego, przybiera kolor żółty lub zielonkawy.

Właściwe rozróżnienie rodzaju kaszlu jest ważne ze względu na odmienny sposób postępowania, choć należy zaznaczyć, że istnieją leki na kaszel suchy i na kaszel mokry.

Leczenie kaszlu – co na kaszel suchy i kaszel mokry?

Sam kaszel jest tylko objawem, a nie chorobą, dlatego należy skupić się przede wszystkim na leczeniu przyczyny, która go wywołała.

Suchy, męczący kaszel staramy się zahamować np. przy pomocy środków antyhistaminowych lub preparatów z kodeiną. Przeciwkaszlowe działanie ma również wiele substancji pochodzenia roślinnego.

W kaszlu produktywnym – mokrym podaje się natomiast środki mukolityczne, ułatwiające oczyszczanie dróg oddechowych (ambroxol, acetylocysteina). Pomagają one rozrzedzić i upłynnić lepką wydzielinę, łagodzą podrażnienia i wspomagają ruchy nabłonka oddechowego, mają wspomagające działanie antybakteryjne, odkażające.

W aptekach dostępne są syropy na kaszel suchy i kaszel mokry. Gdy wybieramy taki preparat na kaszel, nie istnieje ryzyko, że źle rozpoznamy rodzaj kaszlu.

W przemyśle zielarskim najbardziej znane jest wykrztuśne działanie prawoślazu, anyżku, podbiału, sosny, tymianku, kopytnika czy żywokostu.

Istnieje szereg domowych sposobów na kaszel. Można go leczyć stosując np. napar z lipy, szałwii czy rumianku. Można stosować również inhalacje z olejkami eterycznymi.

Kaszel po ostrych infekcjach dróg oddechowych może utrzymywać się jeszcze dość długo i jest to związane z pewną nadwrażliwością nabłonka rzęskowego. Jeżeli jednak trwa dłużej niż 8 tygodni, jest definiowany jako kaszel przewlekły i wymaga już wnikliwszej diagnostyki, np. badania RTG lub komputerowego klatki piersiowej, posiewów plwociny, spirometrii, bronchoskopii.