Szmery w sercu – jakie są objawy i przyczyny szmerów nad sercem?

Skąd się biorą szmery w sercu?

Szmery sercowe to często występujące zjawiska osłuchowe. Przyczyny ich występowania są bardzo zróżnicowane, począwszy od wad wrodzonych lub nabytych układu sercowo - naczyniowego, poprzez zwiększenie objętości krwi krążącej, jak dzieje się w przypadku kobiet ciężarnych, a skończywszy na zwiększeniu szybkości przepływu krwi w naczyniach ( tak zwane krążenie hiperkinetyczne) w nadczynności tarczycy, niedokrwistości, gorączce, czy po intensywnym wysiłku fizycznym. Stwierdzenie obecności szmeru nad sercem zawsze budzi niepokój, choć nie zawsze jest on uzasadniony.

Jakie są rodzaje szmerów sercowych?

Do opisywania szmerów sercowych używa się kilku ich cech, które warunkują jednocześnie zaliczenie szmeru do kategorii fizjologicznych lub patologicznych. I tak szmery sercowe opisać może ze względu na czas wystąpienia w stosunku do cyklu racy serca. Mogą to być:

szmery skurczowe:

• wczesnoskurczowe,
• śródskurczowe,
• późnoskurczowe,

szmery rozkurczowe:

• wczesnorozkurczowe,
• śródrozkurczowe,
• późno rozkurczowe,

szmery ciągłe.

Ocenia się także to, czy szmer w sercu jest głośny. Służy do tego specjalna skala nazywana skalą Levine'a:

• 1 stopień – szmer bardzo cichy, słyszalny po kilku sekundach od przyłożenia stetoskopu do ściany klatki piersiowej,
• 2 stopień – szmer cichy, słyszalny od razu po przyłożeniu stetoskopu,
• 3 stopień – średnio głośny,
• 4 stopień – szmer wyraźnie słyszalny, głośny,
• 5 stopień – szmer głośny, słyszalny już po delikatnym przyłożeniu stetoskopu,
• 6 stopień – szmer bardzo głośny, słyszalny po odsunięciu stetoskopu od ściany klatki piersiowej.

Lekarze ocenie poddają także dźwięczność szmeru sercowego:

• crescendo – szmer narastający w czasie,
• decrescendo – szmer cichnący w czasie,
• crescendo-decrescendo,
• ciągły – stałe natężenie głośność szmeru w czasie.

Ważny w diagnozowaniu chorób serca jest także kierunek promieniowania szmeru.

Jakie są przyczyny szmerów w sercu?

Przyczyny szmerów sercowych mogą być bardzo różne. Najczęściej szmery sercowe mają charakter niewinny, to znaczy, że nie są związane z żadną patologią układu krążenia. Zwykle występują one u dzieci, a także u dorosłych podczas ostrej choroby przebiegającej z gorączką, czy w czasie ciąży. Są one związane z turbulentnym przepływem krwi lub ze zwiększoną jej objętością. Aby uznać szmer sercowy za niewinny, muszą być spełnione podstawowe kryteria, takie jak:

• szmer skurczowy,
• cichy – 1-3/6 w skali Levine’a,
• zmienna głośność w zależności od pozycji ciała, fazy oddechowej, temperatury ciała,
• nie promieniują.

Mimo, iż szmery niewinne dominują w najmłodszej grupie wiekowej, należy pamiętać iż właśnie w tej grupie najczęściej diagnozuje się także wrodzone wady serca. Dlatego też w przypadku szmerów sercowych występujących u dzieci należy zachować szczególną czujność i ostrożność.

Szmery sercowe, które mogą sugerować patologię w układzie sercowo-naczyniowym to zwykle szmery głośne – >3/6 w skali Levine’a. Mogą być szmerami skurczowymi lub rozkurczowymi, najczęściej promieniują do różnych okolic ciała (np. do szyi w przypadku stenozy aortalnej, czy pachy w niedomykalności zastawki mitralnej).

Szmery w sercu a wady i choroby serca

Przyczynami występowania szmerów patologicznych nad sercem są najczęściej wady anatomiczne serca oraz dużych naczyń. Wady serca mogą mieć charakter wrodzony, jak na przykład nieprawidłowe połączenie pomiędzy jamami serca, pod postacią ubytku w przegrodzie międzyprzedsionkowej, czy ubytku w przegrodzie międzykomorowej. Podobnie dzieje się także w przypadku nie zamknięcia połączenia pomiędzy aortą a pniem płucnym, tzw. przetrwałym przewodzie tętniczym Botalla, czy w koarktacji aorty.

Szmery sercowe mogą również być objawem nabytej wady serca i dużych naczyń. Najczęściej są to wady zastawkowe pod postacią stenozy, gdzie objętość krwi, która ma być przetransportowana jest zbyt duża w stosunku do powierzchni zwężonej zastawki, albo niedomykalności, gdzie krew jest wstecznie zarzucana do jam serca. Inną przyczyną występowania patologicznego szmeru nad sercem może być tętniakowato poszerzone naczynie, które oprócz wtórnej niedomykalności zastawki, może powodować silnie turbulentny przepływ krwi w zmienionym odcinku naczynia.

Szmery w sercu mogą być także następstwem zawału mięśnia serca i choroby niedokrwiennej serca czy infekcyjnego zapalenia wsierdzia. Obserwuje sie także wpływ czynników hormonalnych – nadczynność tarczycy może być przyczyną szmerów sercowych.

Osobnym zjawiskiem osłuchowym występującym nad sercem jest tzw. szmer osierdzia, inaczej nazywany tarciem osierdzia. Jest to patologiczny szmer występujący nad całą powierzchnią serca. Występuje w jednostce chorobowej nazywanej zapaleniem osierdzia, a jego bezpośrednią przyczyną jest pocieranie zapalnie zmienionych warstw budujących osierdzie. Dźwięk tego szmeru przypomina odgłos chodzenia po śniegu, a jego charakter jest zmienny.

Jak diagnozuje się szmery w sercu?

Pojawienie się szmerów sercowych wymaga szczegółowej diagnostyki i poddania pacjenta diagnostyce kardiologicznej. Podstawowym narzędziem w wykrywaniu szmerów i ich oceny nadal pozostaje słuch doświadczonego kardiologa, który przy użyciu stetoskopu jest w stanie wykryć nieprawidłowości w pracy serca. Ważnym elementem pozostaje także wywiad przeprowadzony z pacjentem.

Badania dodatkowe jakie lekarze najczęściej zlecają przy diagnozowaniu szmerów nad sercem to:

• EKG – elektrokardiogram,
• echo serca – badanie echokardiograficzne serca,
• RTG klatki piersiowej,
• morfologia krwi.

Całość diagnostyki może zostać uzupełniona o dodatkowe badania laboratoryjne, np. w kierunku wykrycia nadczynności tarczycy (bada się wówczas poziom hormonów tarczycy). Konieczne może być także wykonanie posiewu krwi na między innymi obecność bakterii, co pozwala wykluczyć infekcyjnego zapalenie wsierdzia.